استخاره

 

 

 

مفهوم استخاره

برای استخاره دو معناوجود دارد. یکی معنای حقیقی استخاره است که در اخبار و روایات ما بیشتر از آن نام برده شده و به معنی طلب خیر نمودن از خداست. این نوع استخاره در واقع یکی از رشته ها و شاخه های دعاست و همان استخاره مطلق است که اختصاص به مورد شک و تردید ندارد، بلکه در واقع استمداد و طلب خیر از خدای متعال در جمیع کارها و تمام افعال زندگی است. لذاست که امام صادق(ع) فرمود که خداوند فرمود: «از بدبختی بندۀ من آن است که کاری از کارهایش را بدون استخاره (طلب خیر) از من انجام دهد.»[۱] بنابراین؛ طبق روایات فراوان، این نوع استخاره برای رفع تحیر و سرگردانی نیست بلکه در همه مراحل یک کار، خوب و پسندیده و راه گشاست.

معنای دوم استخاره، طلب خیر نمودن از خدا، برای رفع تحیر و سرگردانی است که اختصاص به موارد شک و تردید دارد.

 

دربارۀ جایگاه استخاره به معنای دوم در فرهنگ دینی ما باید گفت اساساً سه دیدگاه می تواند وجود داشته باشد:

الف: دیدگاهی که بدون کوچک ترین تعقل و تفکر و بررسی یک مسئله، نتیجۀ کارها را فقط و فقط به استخاره واگذار می کند و به استخاره پناه می برد.

 

ب: دیدگاه دوم، دیدگاه عقل گرا و منکر استخاره است.

 

ج: اما دیدگاه سوم، با اعتراف به منزلت و جایگاه عقل و شناخت جایگاه مشورت، به گونه ای استخاره را تبیین می کند که با تعقل و تفکر منافاتی ندارد. طبق این دیدگاه، هیچ مانع و محذور دینی در استخاره نیست، چرا که استخاره کاری جز تعیین یکی از دو طرف تردید را انجام نمی دهد.نه جایگاه عقل و مشاوره را نفی می کند،نه جلو عمل به آیات قرآن را می گیرد، نه حلالی را حرام، نه غیر واجبی را واجب و نه حکمی از احکام خدا را تغییر می دهد. بلکه فقط و فقط استخاره کنندۀ را از تردید نجات می دهد.

 

 

 

 

جایگاه استخاره در اسلام

استخاره در اسلام-در موارد تصمیم گیری در زندگی انسان، اسلام نقش اول را بر عهدۀ حجت باطن (عقل) گذاشته است. در قرآن کریم سفارش زیادی به خردورزی و بهره گیری از عقل شده است و از نظر قرآن، بدترین موجودات کسانی هستند که کارهایشان از روی تعقل نیست.[۲] از نظر امام علی (ع)، اساساً یکی از مهم ترین علل بعثت پیامبران، شکوفاسازی عقل های آدمیان بوده است.[۳] تکیه بر عقل و استفاده از این چراغ روشنی بخش تا آن درجه از اهمیت برخوردار است که در شرع مقدس نیز یکی از منابع استنباط احکام به شمار می رود.

همچنین در آموزه های دینی به عوامل دیگری که در تصمیم سازی خردمندانه دخیل اند تأکید فراوان شده است که مهم ترین آنها «مشورت» است. با مشورت، نقص عقل فردی تا حدود زیادی جبران می شود و مجموعه ای از اطلاعات و تجربیات گران بها که دیگران در طی سال های بسیار بدان ها دست یافته اند، به آسانی در دسترس قرار می گیرد.

اما گاهی با مشورت کردن نیز تردید ها بر طرف نمی شود و نمی توان تصمیم گیری کرد در این مرحله است که روایات ما برای از بین بردن تردید، “استخاره” را پیشنهاد می کنند.

 

استخاره به معنای طلب خیر نمودن از خدا، برای رفع تحیر و سرگردانی، تنها بعد از داشتن شرایط زیر جایی برای بحث پیدا می کند:

۱ -تعقل و تفکر کافی در اطراف و جوانب موضوع مورد نظر.

۲ -مشورت با افراد متخصص و صاحب نظر.

۳ -در خواست خیر از خدا با ذکر و نماز استخاره و سپس تصمیم گیری بر طبق تمایل فکری خود با در نظر گرفتن این مراحل دو نکته مشخص می شود:

 

اولا؛ بسیار نادر است در زندگی انسان برای کاری مراحل بالا انجام شود و باز تمایل انسان به هیچ طرف نباشد و شک کاملا ۵۰ در صد در مقابل ۵۰ در صد باشد پس در صورت رعایت شرایط شاید بسیاری از استخاره هایی که (بدون توجه به این شرایط انجام می شود) تقلیل خواهد یافت.

ثانیا؛ این که اگر بعد از این مراحل باز شک و تردید باقی باشد (با توجه به این که بقاء در شک و تردید باعث رکود در کارها و زندگی می شود) می توان با استخاره خود را از حیرت و رکود آزار دهنده نجات داد.

 

 

 

 

در روایتی آمده که راوی می گوید به امام صادق (ع) گفتم خواستم کاری انجام دهم پس از خدا استخاره کردم اما به نتیجه ای نرسیدم که انحام بدهم یا نه پس حضرت فرمود چون وقتی انسان به نماز می ایستد شیطان بیش از هر وقت دیگری از او دورتر است پس ببین در وقت نماز در قلبت چه چیزی است [قلبت به تو چه می گوید ] پس همان را انجام بده و قرآن را باز کن پس اولین چیزی که در آن دیدی به آن عمل کن انشاءالله. [۴]

 

در این روایت امام (ع) پس از اینکه شخص با طلب خیر کردن از خدا به نتیجه نرسید امام او را امر به کمک گرفتن از نماز می کند و بعد می فرماید قرآن را باز کن. همان طور که گفته شد استخاره از قرآن در جایی است که هیچ راه دیگری برای تصمیم گیری نباشد و در این صورت چه چیزی متبرک تر از قرآن برای خارج کردن انسان از تحیر خواهد بود؟ می توان چنین برداشت کرد که در لحظه ای که انسان به هیچ صورتی نمی تواند تصمیم گیری کند باز با رجوع به قرآن از کلمات نورانی آن راهنمایی بخواهد چون به هر حال هر عبارتی از قرآن در درون خود هدایت گر و حق نما است. این روایت دلیل بر مشروعیت استخاره نیز است.

 

آداب استخاره:

در روایات اسلامى آداب ویژه اى براى استخاره به معناى معروف آن، ذكر شده؛ مانند وضو داشتن و رو به قبله بودن و حالت توجّه و ارتباط قلبى با خداوند داشتن و استغفار كردن به هنگام استخاره و مانند آن(5) و این امور، مطلوب و قطعاً مؤثّر است.(جواهرالكلام، جلد 12، صفحه 161 و 162)

 

 

انواع استخاره:

 

استخاره انواع متعددی است مانند استخاره با قرآن و استخاره با تسبیح و ….

یکی از رایج ترین انواع استخاره، استخاره با قرآن کریم است که خود به چند روش انجام می شود .

 

روشهای استخاره با قرآن:

 

۱ -روش اول استخاره با قرآن :قرآن را به دست گرفته و این دعا را می خوانند:

 

“اَللّهُمَّ اِنّى تَفَأَّلْتُ بِکِتابِکَ، وَ تَوَکَّلْتُ عَلَیْکَ، فَاَرِنى مِنْ کِتابِکَ ما هُوَ مَکْتُومٌ مِنْ سِرِّکَ الْمَکْنُونِ فـى غَیْبِـکَ”؛ خدایا به کتاب تو تفأّل مى زنم (و استخاره مى کنم) و بر تو توکّل مى کنم، پس تو نیز از کتاب خود، آنچه در نهان غیب تو پنهان است، به من نشان بده. سپس قرآن را بگشا و از صفحه اوّل سمت راست، سطر اوّل مقصود خودت را از خدا بخواه.[۵]

 

 

۲ -روش دوم استخاره با قرآن:قرآن را بر مى داشته و نخست این دعا را مى خوانند:

 

“اَللّهُمَّ إِنْ کانَ فِی قَضائِکَ وَ قَدَرِکَ، أَنْ تَمُنَّ عَلى اُمَّةِ نَبِیِّکَ، بِظُهُورِ وَلیِّکَ وَ ابْنِ بِنْتِ نَبِیِّکَ، فَعَجِّلْ ذلِکَ وَ سَهِّلْهُ وَ یَسِّرْهُ وَ کَمِّلْهُ، و اَخْرِجْ لِی آیَةً، اَسْتَدِلُّ بِها عَلى أَمر فَأَئْتَمِرَ، أوْ نَهْـى فَأَنْتَهی فِی عافِیَـة”؛ خدایا اگر قضا و قَدَرت این است که با ظهور ولیّت و فرزند پیامبرت بر امّت رسول خدا، منّت گذارى، پس در ظهورش تعجیل و راهش را سهل و آسان قرار ده و براى من آیه اى بیرون آور که یا در آن امرى باشد که انجامش دهم و یا نهى باشد که ترکش کنم به عافیت و تندرستى.

سپس حاجت و مشکل خود را عنوان کرده و آن گاه قرآن را مى گشایند، پس از آن هفت ورق مى زنند، در ورق هفتم، صفحه سمت چپ، هفت سطر را شمرده و در سطر هفتم مطلب خویش را از آن آیه، برداشت می کنند.[۶]

 

 

استخاره و فهم آیات

 

درباره فهم و دریافت مفهوم آیات در استخاره با قرآن باید گفت: این موضوع از چیزهایی نیست که برای همه قابل فهم و دریافت باشد، بلکه فهم قرآن ابزار خود را می طلبد، و آن آشنایی با قرآن، علوم قرآن، تفسیر و … است و در اختیار کسانی است که سال ها با قرآن مأنوس بوده و زبان قرآن را می فهمند.

 

 

استخاره برای ازدواج

 

استخاره برای ازدواج-در بارۀ ازدواج و انتخاب همسر ابتدا باید با تحقیق، با خصوصیات و ویژگی های اخلاقی و خانوادگی طرف مقابل آشنا شده و به شناخت کاملی دست یافت، سپس تفکر و تأمل همه جوانب را بررسی کرد و تصمیم گیری کنیم. اگر در این مرحله تردید و شک،مانع تصمیم گیری و انتخاب شود برای رهایی از این وضعیت باید با افراد آگاه و با تجربه و دلسوز مشورت نمود. اگر پس از تفکر و مشورت ، شک و تردید برطرف نشد می توان با استخاره مشکل را حل کرد.

 

******************

[۱] وسائل‏الشیعة ج : ۸ ص : ۷۹ ، “من شقاء عبدی ان یعمل الاعمال و لا یستخیرنی”.

[۲] انفال، ۲۲٫

[۳] نهج البلاغة، خ ۱٫

[۴] وسائل‏الشیعة ج : ۶ ص : ۲۳۳٫

[۵] بحارالانوار، ج ۸۸، ص ۲۴۱، ح ۱٫

[۶] فتح الابواب، ص ۲۷۸؛ بحارالانوار، ج ۸۸، ص ۲۴۲، ح ۴٫

منبع:اسلام پدیا

ویدیو مرتبط :
دعای استخاره که بعد از خواندن نماز استخاره قرایت میشود

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

استخاره و تفأل؛آری یا خیر؟

 

درباره‌ی استخاره سه دیدگاه وجود دارد‎

‏1- دیدگاه افراطی: كه این دیدگاه از آنِ‎ ‎كسانی است كه عقل را محدود دانسته و ‏مشورت را نیز رایزنی با عقل‌های محدود تلقی‎ ‎می‌كنند. از نظر این گروه در همان ابتدای ‏كار باید به سراغ تسبیح یا قرآن رفت و از‎ ‎خداوند راه صحیح و خیر را طلب نمود‏‎

 

‏2- دیدگاه تفریطی: این دیدگاه به كلی منكر‎ ‎استخاره و تفأل است.‏‎

 

‏3-‏‎ ‎دیدگاه معتدل: كه صاحبان آن معتقدند با توجه به جایگاه‎ ‎عقل و مشورت، استخاره و ‏تفأل عین خردورزی است. بسیاری از روایات وجود دارد كه در‎ ‎آن‌ها استخاره و تفأل مورد ‏تأیید و سفارش امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ واقع شده‏‎ ‎است. در این نوشتار ضمن ‏تبیین مفهوم استخاره دلایل جواز استخاره با قرآن را ذكر می‌نماییم و نیز روایاتی راكه در ‏آن‌ها تفأل به قرآن مورد نهی واقع شده است را بررسی می‌نماییم‎.

 

معنای استخاره

استخاره دو معنی دارد: یكی از آن‌ها معنای حقیقی‎ ‎استخاره است (یعنی استخاره‌ی ‏مطلق) و در اخبار و روایات ‎ما از آن بیشتر نام برده شده و پیش خواص، متعارف است و ‏آن،‎ ‎طلب خیر نمودن از خدا است. این نوع استخاره در تمام كارهایی كه انسان می‌كند، ‏خوب و‎ ‎مستحب است‎.‎‏ ‏‎

 

معنای دیگر استخاره این است كه پس از آن ‌كه انسان به كلی در امری متحیر و‎ ‎وامانده ‏شد، به طوری كه نه عقل خودش وی را به خوبی و بدی آن راهنمایی كرد، و نه عقل‏‎ ‎دیگری راه خیر و شر را به او فهماند، و نه خدای جهان در باره‌ی آن كار، تكلیفی و‎ ‎فرمانی ‏داشت كه راهنمای او باشد، در این صورت كه هیچ راهی برای پیدا كردن خوب و بد‎ ‎در كار ‏نیست، اگر یكی پیدا شود و انسان را به یك سوی كار، دلگرم كند و با اراده‌ی‎ ‎راسخ و ‏امیدوارانه به كار وادار كند، چه منّت بزرگی به انسان دارد. ‏

 

اینجا‎ ‎دین‌داران می‌گویند: خدای عالم كه پناه بیچارگان و دادرس افتادگان است، در حالت‎ ‎تحیر و دو دلی، یك راه امیدی بر روی انسان باز كرده و اگر انسان با این حال اضطرار‎ ‎به او ‏پناه ببرد و از او راهنمایی جوید، خدای جهان كه قادر بر پیدا و نهان است، یا‏‎ ‎دل او را به ‏یك‌سو می‌كشاند و راهنمای قلب او می‌شود (در استخاره قلبی) كه او مقلب‎ ‎القلوب ‏است، یا دست او را به یك طرف تسبیح می‌اندازد (در هنگام استخاره با تسبیح)‏‎ ‎یا به ‏وسیله‌ی قرآن، دل او را گرم می‌كند (در استخاره با قرآن)‏‎.‎‏

لازم به ذكر است كه از روایات، صحّت هر دو‎ ‎معنی استفاده می‌شود‎. ‎

‎

 

دلایل جواز استخاره با قرآن‎

درباره‌ی استخاره با‎ ‎قرآن روایاتی از پیشوایان معصوم ـ علیهم السلام ـ نقل شده است ‏كه به برخی از آن‌ها‎ ‎اشاره می‌شود‎:

‏روایت شده است كه: یَسع بن عبدِالله قمی به امام صادق ـ علیه‎ ‎السلام ـ عرض كرد: ‏گاهی می‌خواهم كاری انجام دهم ولی متحیر هستم كه آیا انجام دهم‎ ‎یا نه؟ امام صادق ‏ـ علیه السلام ـ به او فرمود: هنگام نماز ـ كه شیطان از هر وقت‎ ‎دیگر از انسان دورتر ‏است ـ قرآن را بگشا، اولین آیه‌ای كه در آغاز صفحه دست راست‎ ‎می‌بینی، عمل كن‎

 

‏ از رسول‎ ‎خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نقل شده است كه فرمود: هنگام ‏استخاره با قرآن،‎ ‎ابتدا سه بار سوره‌ی توحید را بخوان سپس سه بار صلوات بر محمد و ‏آلش بفرست، سپس‎ ‎بگو: «اللهم تفألتُ بِكِتابكَ و تَوكلتُ عَلیكَ فَأرِنی مِن كِتابكَ مَاهُو ‏مَكتومٌ مِن سِركَ المَكنونِ‎ ‎فِی غَیبكَ». یعنی: خدایا به كتاب تو تفأل می‌زنم، و بر تو توكل ‏می‌كنم و از كتابت‎ ‎آنچه را كه در نهان غیب تو، پوشیده شده به من بنمایان.» پس از این ‏دعا، قرآن را‎ ‎بگشا و از سطر اول، صفحه‌ی سمت راست، مقصود خود را به دست آور‎

 

 

‏ وقتی خبر تولد زید را به پدر بزرگوارش‎ ‎امام سجاد ـ علیه السلام ـ، امام ـ علیه السلام ‏ـ به اصحاب خود رو كرد و فرمود:‏‎ ‎نام این كودك را چه بگذارم؟ هر كس، نامی گفت، حضرت ‏قرآن طلبید قرآنی را به آن حضرت‎ ‎دادند، قران را باز كرد، این آیه آمد: «و فضل اللهُ ‏المجاهدینَ علی القاعدینَ اجراً‏‎ ‎عظیماً»

 

بار دیگر قرآن را‎ ‎گشود، این بار در آغاز صفحه‌ی اول قرآن، این آیه آمد: «اِن اللهَ اشتَرَی مِنَ ‏المؤمنینَ‎ ‎اَنفسَهم وَ اَموالَهُم باَنَّ لَهُم الجَنّةَ یُقاتِلونَ فِی سَبیلِ اللهِ... وَ ذلك هِو الفَوزُ ‏العَظیم»(6).‏‎ ‎امام سجاد ـ علیه السلام ـ به این‎ ‎دو آیه نظر انداخت و دید هر دو در مورد ‏جهاد در راه خدا است و از آنچه كه رسول خدا‎ ‎ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و علی ـ ‏علیه السلام ـ در مورد «زید» فرموده بودند‎ ‎كه در صلب امام سجاد ـ علیه السلام ـ پدید ‏می‌آید، دریافت كه این كودك همان زید‎ ‎است، آنگاه مكرّر به حاضران فرمود: «سوگند به ‏خدا این همان «زید» است و نام او را‎ ‎زید گذاشت».

 

روایتی كه از تفأل به‎ ‎قرآن نهی می‌كند‎

شیخ بزرگوار كلینی (ره) از امام صادق ـ علیه السلام ـ روایت‎ ‎كرده است كه «به قرآن ‏تفأل مكن».

 

علامه مجلسی (ره) می‌فرماید: « این حدیث را تأویل ‌كرده‌اند به این كه از فال‎ ‎گشودن ‏قرآن برای استنباط احوال آینده از آیات [پیشگویی] نهی شده است، چنان كه برخی از ‏جاهلان،‎ ‎این روش را وسیله‌ای برای كسب روزی خود قرار داده‌اند و به این صورت، مردم را ‏فریب‎ ‎می‌دهند و ممكن است مقصود، نهی از تفألی باشد كه بیشتر مردم از دیدن یا ‏شنیدن بعضی‎ ‎امور اعتقاد پیدا می‌كنند و برخی را مبارك و برخی دیگر را شوم می‌گیرند، ‏بدین صورت‎ ‎كه از آیات قرآن كریم نیز فال نیك و فال بد گرفته شود. و شاید یك حكمتش ‏این باشد كه‎ ‎اگر موافق نیفتاد باعث كم اعتقادی مردم به قرآن نگردد‎.‎‏

 

تذكر این نكته نیز لازم است كه كسانی كه با قرآن، انس و‎ ‎الفتی ندارند و محكم و ‏متشابه آن را نمی‌شناسند و از علم تفسیر، بهره‌ای ندارند،‎ ‎باید از استخاره و تفأل با ‏قرآن، سخت بپرهیزند و آیات خدا را به بازی نگیرند، شاید‎ ‎این حدیث شریف در اصول ‏كافی، خطاب به این دسته از افراد باشد. زیرا استخاره و فال‎ ‎معمولاً معنای یكسانی ‏دارند، چنان‌كه در دعای استخاره با قرآن می‌گوییم: «اللهم‎ ‎تفألتُ بكِتابكَ، یعنی خدایا به ‏كتاب تو فال می‌زنم» شاید بتوان این فرق را هم قائل شد‎ ‎كه از میان انواع استخاره، ‏استخاره‌هایی كه ابزار محسوسی مثل قرآن، تسبیح، دیوان،‎ ‎شعر، كاغذ و.... دارند، آنها ‏را فال هم می‌گویند؛ و استخاره‌هایی كه هیچ ابزاری جز‎ ‎دعا و قلب ندارند، آنها را فقط ‏استخاره می‌گویند؛ مثل استخاره‌های مطلق، قلبی،‎ ‎مشورتی‎