بلندی قد در 95 درصد موارد ارثی است/ ورزش و تغذیه تاثیری در رشد قد ندارند

هفته نامه سلامت - حمید مهدوی محتشم*: آیا ورزش هایی مانند کشتی، وزنه برداری و حتی ژیمناستیک باعث کوتاه شدن قد می شوند؟ برای پاسخ به این پرسش بهتر است نگاهی به فرآیند استخوان سازی و رشد قد بیندازیم. در بدن 206 استخوان وجود دارد که به انواع مختلفی تقسیم می شوند؛ به عنوان مثال، استخوان های دراز از یک تنه تقریبا استوانه ای با یک قسمت پهن در 2 انتها تشکیل شده اند. این گروه بیشتر استخوان های اندام فوقانی (مانند بازو) و اندام تحتانی (مانند ران) را دربر می گیرند.


در استخوان های دراز صفحات رشدی وجود دارد که صفحه ای غضروفی است که بین 2 قسمت اپی فیز و دیافیز استخوان های بدن قرار دارد و رشد طولی آنها را امکان پذیر می کند. این رشد از دوران جنینی آغاز و در انسان (حدود 20 سالگی) با استخوانی شدن کامل آن خاتمه می یابد. سلول های غضروفی موجود در عمقی ترین لایه صفحه رشد با تکثیر و نمو خود مقدمات تشکیل بافت استخوانی را فراهم می کنند و به طول استخوان می افزایند. البته عوامل متعدد محیطی، داخلی و هورمونی به خصوص هورمون رشد در فعالیت صفحه های رشد دخالت دارند. در این مطلب به آثار ورزش بر رشد قدی افراد اشاره خواهیم کرد.

1- عوامل افزایش دهنده قد کودکان

• تغذیه مناسب؛ یعنی مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم، ویتامین D و C.

• توجه به وضعیت بدنی: یعنی صاف ایستادن و درست نشستن و...

• انجام ورزش های موثر: یعنی ورزش هایی که باعث تقویت استخوان ها و عضلات می شود.

2- عوامل کاهش دهنده قد کودکان

• تغذیه نامناسب؛

• صدمه های دوران کودکی قبل از بسته شدن صفحه رشد که می تواند عوارضی مانند توقف رشد، کوتاهی اندام، انحراف محور طولی استخوان، پای پرانتزی یا پای ضربدری ایجاد کند؛

• برخی بیماری های متابولیک و مادرزادی؛ مانند راشیستیم، آکرومگالی و آکندروپلازی و...

• وضعیت بدنی نادرست؛ مانند بدنشستن، بد ایستادن و راه رفتن به صورت خمیده.


3- تاثیر ورزش بر صفحات رشد

ورزش باعث وارد آمدن فشارهایی بر بدن می شود که این فشارها روی صفحات رشدی اثر می گذارند. اگر این فشارها شدید نباشد، باعث تحریک صفحات رشدی و رشد بهتر استخوان در نتیجه افزایش قد می شود ولی اگر این فشارها بیش از حد باشد، موجب تخریب صفحات رشدی و بسته شدن این صفحات خواهدشد. بنابراین فرد رشد نخواهد کرد، نه اینکه قدش کوتاه شود.

 برای مثل، اگر قد نوجوانی 150 سانتی متر است و دچار تخریب صفحات رشدی شده، قد او به 149 سانتی متر کاهش نمی یابد بلکه در همان 150 سانتی متر باقی خواهدماند و دیگر رشد نخواهدکرد. البته این موضوع تا سن 18 تا 20 سالگی صادق است و پس از این سن صفحات رشدی به حداکثر رشد خود می رسند و دیگر رشدی نخواهند داشت.

4- ورزشی که برای کودکان ضرر دارد

اگر کودکی 6 روز در هفته و هر روز بیش از 3 ساعت به یک فعالیت ورزشی شدید مانند فوتبال یا دو و میدانی بپردازد، فشارها شدیدی بر صفحات رشدش وارد می شود اما اگر کودک روزانه 30 دقیقه یا هفته ای 5-4 بار به مدت 1 ساعت ورزش های دو، والیبال، بسکتبال یا فوتبال انجام دهد، باعث تحریک صفحات رشدی اش می شود و به رشدش کمک می کند. در کل، ورزش کردن کاری بسیار مهم و حیاتی است که باید زیر نظر متخصصان علوم ورزشی انجام شود؛ به خصوص در رده های سنی زیر 18 سال و بالای 40 سال.


5- چه ورزشی در چه سنی مناسب است؟

به طور کلی، ورزش، بدن را در روند طبیعی طبیعت انسان قرار می دهد و باعث تکامل روانی و جسمانی اش می شود. به همین دلیل باید با توجه به فرآیند رشد، نمو و تکامل ورزش های مربوطه را نیز انجام دهیم. سازمان ورزش آمریکا در این باره دستورالعملی منتشر کرده که به آن اشاره می کنیم.

* شنا: اولین رشته ورزشی که می توان شروع کرد، شناست. این رشته ورزشی محدودیت سنی ندارد. حتی می توان در همان اوایل تولد نیز ورزش شنا را آغاز کرد که البته مستلزم استخر و مربی مخصوص نوزادان است. اما چرا این رشته بهترین رشته برای این رده سنی است؟ چون نوزاد و کودک احساس امنیت و آشنایی می کند. نوزاد در رحم ما در در کیسه آبی زندگی کرده و حالا آن محیط با فضای بیشتر برای او شبیه سازی می شود و می تواند با تکان دادن اندام خود در آب عضلاتش را تقویت کند.

* ژیمناستیک: پس از 8 سالگی کودک می تواند ورزش ژیمناستیک را شروع کند. این ورزش موجب افزایش انعطاف بدنی و قوای جسمانی کودک می شود. همچنین به علت پرش ها و فرود هایی که در این رشته وجود دارد، صفحات رشدی وی تحریک می شود و موجب رشد قدی خوبی خواهدشد.

* ورزش های دیگر: از سنین 10  تا 15 سال رشته های والیبال، بسکتبال و هندبال نیز ورزش های مناسبی هستند و پس از 15 سالگی رشته هایی مانند فوتبال، رشته های رزمی، رشته های راکتی و ورزش های دیگر را می توان شروع کرد.

* عضو انجمن آسیب شناسی ورزشی و حرکات اصلاحی دانشگاه تهران