آثار و بركات عزادارى و گریه بر سیدالشهدا علیه السلام

«گریه» مظهر شدیدترین حالات احساسى انسان است، و علت‌ها و انگیزه‏هاى مختلفى دارد كه هر یك از آنها نشان‌دهنده حالتى خاص است. در روایات، بعضى از انواع گریه تحسین شده و از صفات پسندیده بندگان پاكدل خداوند به حساب آمده است، و بعضى از انواع گریه مذموم شمرده شده است.

گریه، از حالات و انفعالات انسانى است كه با مقدمه‏اى از اندوه و ناراحتى روانى به طور طبیعى به ظهور مى‏رسد، و گاه ممكن است انگیزه‏اش هیجانات تند روانى باشد. مثل شوق و ذوقى كه از دیدار محبوب پس از زمانى طولانى ناشى مى‌شود. همچنین گاهى هم گریه كردن حاكى از عقاید مذهبى انسان است با این توصیف، از آنجایى كه گریه عملى طبیعى و اى بسا غیر ارادى است؛ لذا نمى‌شود مورد امر و نهى و حسن و قبح قرار گیرد، بلكه آنچه كه مورد حسن و قبح است، مقدمات و انگیزه‏هاى گریه مى‏باشد. چنانكه گفته‏اند: «تو آنى كه در بند آنى.»

در اینجا براى این كه بدانیم گریه بر سیدالشهدا علیه السلام چگونه گریه‏اى است و چه تأثیرات و بركاتى مى‏تواند داشته باشد، بهتر آن است كه اشاره‏اى به انواع گریه كنیم تا بعد از آن، نوع گریه بر آن حضرت برایمان معلوم گردد.

1- گریه طفولیت: زندگى انسان با گریه شروع مى‌شود كه همان گریه، نشانه سلامت و تندرستى نوزاد است، و در واقع گریه در آن زمان، زبان طفل است .

2- گریه شوق: مانند گریه مادرى كه از دیدن فرزند گمشده خویش پس از چندین سال سرداده مى‏شود . و این گریه‏اى است كه از روى هیجان و احیاناً جهت سرور و شادى به انسان دست مى‏دهد.

3- گریه عاطفى و محبت: محبت از عواطف اصیل انسانى است كه با گریه انس دیرینه دارد. مثلاً محبت حقیقى به خداوند حسن آفرین است و براى قرب به او باید اشك محبت ریخت.

4- گریه معرفت و خشیت: انجام عبادات خالصانه و تفكر در عظمت آفرینش و كبریایى خداوند، و همچنین اهمیت تكالیف و مسئولیت‌هاى انسانى باعث مى‏گردد كه نوع خاصى از خوف، در درون انسان ایجاد شود و این خوف، خوفى است كه از روى معرفت به خداوند و تهذیب نفس به دست مى‏آید كه «خشیت» نامیده مى‌شود.

5- گریه ندامت: از عوامل اندوه‌زدایى كه منجر به گریه مى‏ گردد، محاسبه نفس و حسابرسى شخصى است، و همین حسابرسى باعث مى‏شود كه انسان به گذشته خود فكر كند و با حسابرسى، جبران كوتاهى و خطاها را بكند و اشك حسرت و ندامت از چشمانش جارى نماید، این گریه، نتیجه توبه و بازگشت به خداست.

اشك می‌غلتد به مژگانم به جرم رو سیاهى         اى پناه بى پناهان، مو سپید روسیاهم

روز و شب از دیدگان اشك پشیمانى فشانم         تا بشویم شاید از اشك پشیمانى گناهم

6- گریه پیوند با هدف:گاهى قطره‏هاى اشك انسان، پیام آور هدف‌هاست. گریه بر شهید از این نوع گریه است. گریه بر شهید خوى حماسه را در انسان زنده مى‏كند و گریستن بر سیدالشهدا علیه السلام خوى حسینى را در انسان احیا مى‏كند، و خوى حسینى چنان است كه نه ستم مى‏كند و نه ستم مى‏پذیرد. آن كسى كه با شنیدن حادثه كربلا قطره اشكى از درون دل بیرون مى‏فرستد، صادقانه این پیوند با هدف والاى سیدالشهدا علیه السلام را بیان مى‏كند.

7- گریه ذلت و شكست:گریه افراد ضعیف و ناتوانى كه از رسیدن به اهداف خود مانده‏اند و روح و شهامتى براى پیشرفت در خود نمى‏بینند.

با ذكر این مطلب، حال باید بررسى كرد كه گریه بر حسین علیه السلام از چه نوع گریه است. هر كس با اندك توجهى خواهد دانست كه گریه بر حسین علیه السلام گریه محبت است، آن محبتى كه در دل‌هاى عاشقانش به ثبت رسیده است. گریه بر او، گریه شوق است، زیرا قسمت زیادى از حماسه‏هاى كربلا، شوق آفرین و شورانگیز است و به دنبال آن سیلاب اشك شوق به خاطر آن همه رشادت، فداكارى، شجاعت و سخنرانی‌هاى آتشین مردان و زنان به ظاهر اسیر، از دیدگان شنونده سرازیر مى‏گردد و نیز گریه معرفت و پیوند با هدف متعالى و انسان ساز او است؛ و به تعبیر امام خمینى(ره) گریه سیاسى است كه فرمود: «ما ملت گریه سیاسى هستیم، ما ملتى هستیم كه با همین اشك‌ها، سیل جریان مى‏دهیم و سدهایى را كه در مقابل اسلام ایستاده است خرد مى‏كنیم.»

هزار سال فزون شد ز وقعه عاشورا        ولى ز تعزیه هر روز، روز عاشوراست

هیهات كه گریه بر حسین علیه السلام گریه ذلت و شكست باشد، بلكه گریه پیوند با سرچشمه عزت است، گریه امت نیست، كه گویا است، گریه سرد كننده نیست، كه حرارت بخش است، گریه بزدلان نیست، كه گریه شجاعان است، گریه یأس و ناامیدى نیست كه گریه امید است، و بالاخره گریه معرفت است و گریه معرفت در عزاى حسین علیه السلام از انحراف و تحریف در قیام آن حضرت جلوگیرى مى‌كند و شاید به همین جهت باشد كه در فضیلت گریه بر سیدالشهدا علیه السلام روایات متعددى وارد شده است. از آن جمله، روایتى است كه امام صادق علیه السلام فرمود: «گریه و بى‌تابى در هر مصیبت براى بنده مكروه است، مگر گریه بر حسین بن على علیه السلام كه اجر و ثواب نیز دارد.»(1)

گریه و عزادارى براى سیدالشهدا علیه السلام داراى آثار و بركات مهمى است كه به برخى از آنها اشاره مى‏شود:

حفظ رمز نهضت حسینى

از ارزنده‏ترین آثار و بركات مجالس عزادارى و گریه بر ابى عبدالله حسین علیه السلام حفظ رمز نهضت حسینى است.

به راستى؛ چرا در دوران منحوس سلاطین و پادشاهان جور از برپایى مجالس عزاى اهل‌بیت علیهم السلام به خصوص سالار شهیدان جلوگیرى مى‌شد؟ آیا نه این است كه عزاى حسینى و امامان شیعه، سبب مى‌شود كه سخنوران و دانشمندان متعهد و انقلابى، مردم را از ظلم‏هاى حكومت‌ها آگاهى دهند و انگیزه قیام آن حضرت كه امر به معروف و نهى از منكر است به اطلاع مردم برسد؟

آرى، اینگونه مجالس، آموزشگاه‌ها و دانشگاه‌هایى است كه به بهترین روش و زیباترین اسلوب مردم را به سوى دین خوانده و عواطف را آماده مى‏كند و جاهلان و بى‏خبران را از خواب سنگین غفلت بیدار مى‏سازد و نیز در این مجالس است كه مردم، دیانت را همراه با سیاست، از مكتب حسین بن على علیه السلام مى‏آموزند.

گریه بر سیدالشهدا علیه السلام و تشكیل مجالس عزاى حسینى نه تنها اساس مكتب را حفظ مى‏كند، بلكه باعث مى‏گردد شیعیان با حضور در این مجالس از والاترین تربیت اسلامى برخوردار شده و در جهت حسینى شدن رشد و پرورش یابند.

كدام اجتماعى است كه در عالم چنین اثرى را از خود بروز داده باشد؟ كدام حادثه‏اى است مانند حادثه جانسوز كربلا كه از دوره وقوع تاكنون و بعدها بدینسان اثر خود را در جامعه بشریت گذارده، و روز به روز دامنه آن وسیع‌تر و پیروى و تبعیت از آن بیشتر گردد؟ از این رو باید گفت كه در حقیقت مراسم عزادارى حافظ و زنده نگهدارنده نهضت مقدس امام حسین علیه السلام و در نتیجه حافظ اسلام و ضامن بقاى آن است .

تشكیل مجالس عزادارى حسین، نه تنها اساس مكتب را حفظ كرده و مى‏كند بلكه به علاوه سبب آن گردید كه شیعیان با حضور در این مجالس از والاترین تربیت اسلامى برخوردار شده و در جهت حسینى شدن رشد و پرورش یابند.

«موریس دوكبرى» مى‏نویسد: «اگر مورخین ما، حقیقت این روز را مى‏دانستند و درك مى‏كردند كه عاشورا چه روزى است، این عزادارى را مجنونانه نمى‌پنداشتند. زیرا پیروان حسین به واسطه عزادارى حسین مى‏دانند كه پستى و زیر دستى و استعمار را نباید قبول كنند. زیرا شعار پیشرو و آقاى آنان تن به زیر بار ظلم و ستم ندادن است.

قدرى تعمق و بررسى در مجالس عزادارى حسین نشان مى‏دهد كه چه نكات دقیق و حیات بخشى مطرح مى‌شود، در مجالس عزادارى حسین گفته مى‌شود كه حسین علیه السلام براى حفظ شرف و ناموس مردم و بزرگى مقام و مرتبه اسلام، از جان و مال و فرزند گذشت و زیر بار استعمار و ماجراجویى یزید نرفت؛ پس بیایید، ما هم شیوه او را سرمشق قرار داده از زیر دستى استعمار گرایان خلاصى یابیم و مرگ با عزت را بر زندگى با ذلت ترجیح دهیم...»(2)

ازدیاد محبت به امام، و تنفر از دشمنان آن حضرت

سوزى كه از دل سوخته عاشقان سیدالشهدا علیه السلام به چشم سرایت كرده و از مجارى دو چشم آنها به صفحه رخسار وارد مى‌شود، مراتب علاقه و اخلاص و دلبستگى به خاندان وحى و رسالت را مى‏رساند و این عمل اثرى مخصوص در ابقاى مودت و ازدیاد محبت دارد.

گریه بر حضرت سیدالشهدا علیه السلام از مواردى است كه هیچ انسانى از فرط دلسوزى و انقلاب، طاقت بردبارى و تحمل در برابر استماع مصائب او را ندارد، و این گریه و بیقرارى، علاوه بر ازدیاد محبت و مهر و مودت، موجب كثرت تنفر و بیزارى از دشمنان و قاتلان آن حضرت شده و موجب برائت دوستداران این خانواده از دشمنان ایشان مى‏گردد.

گریه با آگاهى و معرفت بر امام حسین علیه السلام، در واقع، اعلام انزجار از قاتلان اوست و این تبرى از آثار برجسته گریه بر امام حسین علیه السلام است زیرا مردم به ویژه افرادى كه داراى شخصیت هستند از گریه كردن در برابر حوادث تا سر حد امكان امتناع مى‏ورزند، و تا شعله درونى آنان به مرتبه انفجار نرسد حاضر به گریه كردن مخصوصاً در برابر چشم دیگران نیستند، این گریه و عزادارى ابراز كمال تنفر در برابر تعدى و تجاوز و ستمگرى و پایمال نمودن حقوق جامعه و به ناحق تكیه زدن بر مسند حكومت آنان مى‏باشد.

آشنایى با حقیقت دین و نشر آن

یكى دیگر از آثار و بركات مجالس عزادارى سیدالشهدا علیه السلام این است كه مردم در سایه مراسم عزادارى به حقیقت اسلام آشنا شده و بر اثر تبلیغات وسیع و گسترده‏اى كه همراه با این مراسم انجام مى‏گیرد، آگاهى توده مردم بیشتر شده و ارتباطشان با دین حنیف محكم‌تر و قوی‌تر مى‏گردد. چه این كه قرآن و عترت دو وزنه نفیسى هستند كه هرگز از یكدیگر جدا نمى‏شوند و این آگاهى در اقامه ماتم و مراسم سوگوارى عترت رسول اكرم صلی الله علیه و آله به خصوص امام حسین علیه السلام به آحاد مردم داده خواهد شد.

آمرزش گناهان

ریان بن شبیب از امام رضا علیه السلام روایت كرده كه فرمود: «اى پسر شبیب، اگر بر حسین علیه السلام گریه كنى تا آن كه اشك چشمت بر صورتت جارى شود، خداوند گناهان كوچك و بزرگ، و كم یا زیاد تو را مى‌آمرزد.»(3)

و نیز فرمود: «گریه كنندگان باید بر كسى همچون حسین علیه السلام گریه كنند، زیرا گریستن براى او گناهان بزرگ را فرو مى‏ریزد.»(4)

سكونت در بهشت

امام باقر علیه السلام فرمود: «هر مؤمنى كه در سوگ حسین علیه السلام اشك دیده ریزد، به حدى كه بر گونه‏اش جارى گردد، خداوند او را سالیان سال در غرفه‏هاى بهشت مسكن مى ‏دهد.»(5)

و نیز امام صادق علیه السلام فرمود: «هر كس درباره حسین علیه السلام شعرى بخواند و گریه نماید و یك نفر را بگریاند، بهشت براى هر دوى آنها نوشته مى‏شود. كسى كه حسین علیه السلام نزد او ذكر شود و از چشمش به مقدار بال مگسى اشك آید، اجر او نزد خداست و براى او جز به بهشت راضى نخواهد شد.»(6)

و نیز فرمود: «هر كس كه در عزاى حسین علیه السلام بگرید یا دیگرى را بگریاند و یا آن كه خود را به حالت گریه و عزا درآورد، بهشت بر او واجب مى‏شود.»(7)

شفا یافتن

یكى دیگر از آثار و بركات مجالس عزادارى حضرت سیدالشهدا علیه السلام شفا گرفتن است. به طورى كه بارها دیده‏ایم و شنیده‏ایم كه بعضى از عزاداران و گریه كنندگان بر حسین علیه السلام شفا گرفته‏اند.

نقل است كه مرجع بزرگ شیعه مرحوم آیة الله العظمى بروجردى در سن نود سالگى داراى چشمانى سالم بودند كه بدون عینك خطوط ریز را هم مى‏خواندند و مى‏فرمودند: این نعمت را مرهون وجود مبارك حضرت ابى عبدالله الحسین علیه السلام هستم: و قضیه را چنین نقل مى ‏فرمودند:

در یكى از سال‌ها در بروجرد بودم، به چشم درد عجیبى مبتلا شدم كه بسیار مرا نگران ساخته بود. معالجه پزشكان فایده‏اى نكرد و درد چشم هر روز بیشتر و ناراحتى من افزونتر مى‏گردید، تا این كه ایام محرم شد. در ایام محرم آیة الله فقید، دهه اول را روضه داشتند و دسته‏هاى مختلف هم در این عزادارى شركت مى‏كردند. یكى از دسته‏هایى كه روز عاشورا به خانه آقا وارد شده بود، «هیئت گِلگیرها» است كه نوعاً سادات و اهل علم و محترمین هستند، در حالى كه هر یك حوله سفیدى به كمر بسته‏اند، سر و سینه خود را گل آلود كرده و به طور بسیار رقت بار و مهیج و در عین حال با سوز و گداز فراوان و ذكرى جانسوز آن روز را تا ظهر عزادارى مى‌كنند. آقا فرمودند:

«هنگامى كه این دسته به خانه من آمدند و وضع مجلس با ورود این هیئت هیجان عجیبى به خود گرفته بود من هم در گوشه‏اى نشسته و آهسته آهسته اشك مى‏ریختم و در این بین هم مقدارى گِل از روى پاى یكى از همین افراد گلگیر برداشته و بر روى چشم‌هاى ملتهب و ناراحتم كشیدم، و به بركت همین توسل، چشمانم خوب شد و امروز علاوه بر این كه متبلا به درد چشم نشدم، از نعمت بینایى كامل برخوردارم، و به بركت حضرت امام حسین علیه السلام احتیاج به عینك هم ندارم.» با این كه همه قواى جسمانى ایشان تحلیل رفته بود با این وجود تا آخرین ساعات زندگانى از بینایى كامل برخوردار بودند.

گریه كننده بر حسین، در قیامت گریان نیست

رسول اكرم صلی الله علیه و آله به فاطمه زهرا علیهاالسلام فرمود: «هر چشمى در روز قیامت گریان است مگر چشمى كه براى مصائب حسین علیه السلام گریه كرده باشد، چنین كسى در قیامت خندان و شادان به نعمت‏هاى بهشتى است.»(8)

آن روز دیده‏ها همه گریان شود ز هول         جز چشم گریه كرده به سوگ و عزاى او

امان از سكرات موت و آتش دوزخ

مسمع گوید: حضرت امام صادق علیه السلام فرمود: آیا متذكر مى‌شوى با حسین چه كردند؟ عرض كردم: آرى، فرمود: آیا جزع و گریه مى‏كنى؟ گفتم: آرى، به خدا سوگند گریه مى‏كنم و آثار غم و اندوه در صورتم ظاهر مى‏شود حضرت فرمود: «خدا اشك چشمت را رحمت كند. آگاه باش كه تو از آن اشخاصى هستى كه از اهل جزع براى ما شمرده مى‏شوند، به شادى ما شاد و به حزن ما محزون و اندوهناك مى‏گردند. آگاه باش كه به زودى هنگام مرگ، پدرانم را بر بالین خود حاضر مى‏بینى، در حالى كه به تو توجه كرده و ملك‌الموت را درباره تو بشارت مى‌دهند، و خواهى دید كه ملك الموت در آن هنگام از هر مادر مهربان به فرزندش، مهربانتر است.» سپس فرمود: «كسى كه بر ما اهل‌بیت به خاطر رحمت و مصائب وارده بر ما گریه كند، رحمت خدا شامل او مى‏شود قبل از این كه اشكى از چشمش خارج گردد؛ پس زمانى كه اشك چشمش بر صورت جارى شود اگر قطره‏اى از آن در جهنم بریزد، حرارت آن را خاموش كند، و هیچ چشمى نیست كه گریه كند بر ما مگر آن كه با نظر كردن به كوثر و سیراب شدن با دوستان، خوشوقت مى‏گردد.»(9)

با توجه به این روایت شریف باید گفت: جایى كه آتش جهنم كه قابل مقایسه با آتش دنیا نیست و به وسیله گریه بر حسین علیه السلام خاموش و برد و سلام گردد، پس اگر در موردى، آتش ضعیف دنیا عزادار حسینى را نسوزاند جاى تعجب نیست .

واقعه‌ای عجیب

سید جلیل مرحوم دكتر اسماعیل مجاب(داندانساز) عجایبى از ایام مجاورت در هندوستان كه مشاهده كرده بود نقل مى‏كرد، از آن جمله مى‏گفت: عده‏اى از بازرگانان هندو (بت پرست) به حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام معتقد و علاقه‌مندند و براى بركت مالشان با آن حضرت شركت مى‏كنند، یعنى در سال مقدارى از سود خود را در راه آن حضرت صرف مى‏كنند. بعضى از آنها روز عاشورا به وسیله شیعیان، شربت و پالوده و بستنى درست كرده و خود به حال عزا ایستاده و به عزاداران مى‏دهند، و بعضى آن مبلغى كه راجع به آن حضرت است را به شیعیان مى‏دهند تا در مراكز عزادارى صرف نمایند.

یكى از آنان را عادت چنین بود كه همراه سینه زن‌ها حركت مى‏كرد و با آنها به سینه زدن مشغول مى‌شد. وقتى از دنیا رفت، بنا به مرسوم مذهبى خودشان، بدنش را با آتش سوزانیدند تا تمام بدنش خاكستر شد جز دست راست و قطعه‏اى از سینه‏اش كه آتش، آن دو عضو را نسوزانیده بود.

بستگان آن دو عضو را آوردند نزد قبرستان شیعیان و گفتند: «این دو عضو راجع به حسین شماست.»(10)

تأثیر شعر سرودن در عزاى حسینى

امام صادق علیه السلام فرمود: «كسى نیست كه براى حسین علیه السلام شعرى بسراید و گریه كند یا بگریاند مگر این كه خداوند بهشت را بر او واجب كرده و گناهانش را مى‏آمرزد.»(11)

 

پى‌نوشت‌ها:

1- وسائل الشیعه، شیخ حر عاملى، ج 10 ص 393

2- بحارالانوار، علامه مجلسى، ج 44 ص 284

3- منتخب كامل الزیارات، ابن قولویه، ص 165

4- منتخب كامل الزیارات، ابن قولویه، ص 168

5- جلاء العیون، علامه مجلسى، ص 462

6- بحارالانوار، علامه مجلسى، ج 44 ص 293

7- وسائل الشیعه، شیخ حر عاملى، ج 10 ص 397

8- داستانهاى شگفت، آیت الله شهید دستغیب، ص 9

9- اختیار معرفة الرجال، شیخ طوسى، 89

10- خلاصه اى از مقاله عاشورا، نوشته جواد محدثى .

منبع:كتاب آثار و بركات سیدالشهدا، علیرضا رجالى تهرانى.

ویدیو مرتبط :
حجة الاسلام بهبهانی - گریه بر سیدالشهدا علیه السلام (1)

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

آثار و اماكن حرم مطهر امام حسین علیه السلام

آثار و اماكن حرم مطهر امام حسین علیه السلام
1 ـ صندوق و ضریح امام حسین(علیه السلام)
در عصر آل بویه، عضد الدوله برای نخستین بار در 371ق ضریحی از جنس چوب ساج و تزیین شده با عاج را روی قبر امام حسین(علیه السلام) نصب كرد و قبر را با پارچه های گران بهای دیباج پوشاند.1 در 620 ق مؤیدالدین محمد قمی، وزیر شیعی الناصر لدین الله عباسی، صندوقی از چوب بر روی قبر قرار داد و آن را با پارچه های گران قیمت پوشاند.2 شاه اسماعیل صفوی در 932 ق صندوق بسیار زیبایی از خاتم بر روی قبر نهاد. پس از آن، شاه عباس صفوی برای نخستین بار، ضریحی از مس بر فراز قبر و روی صندوق یاد شده گذاشت و ضریح را با پرده های حریر قیمتی پوشاند.3 در 1153 ق، گوهرشاد خانم، دختر سلطان حسین صفوی و همسر نادر شاه، صندوقی از خاتم بر روی قبر گذارد.

گفته اند صندوق كنونی همان صندوقی است كه همسر نادر شاه روی قبر قرار داده بود.4 برخی نیز گفته اند این صندوقی است كه شاه طهماسب صفوی در 1123 ق به حرم هدیه كرده است. این صندوق در اثر تهاجم وهابیان در 1216 ق آتش گرفت و بخشی از آن سوخت. در 1225ق به توصیه شیخ جعفرآل كاشف الغطاء و به دستور « خان جان » قاجاری صندوق را با پوششی از نقره ترمیم كردند و با پارچه حریر پوشاندند.5 روی صندوق به این موضوع چنین اشاره شده است:
« بعد تكسیر اعداء الله فی سنة 1216 ق قام بتجدیده خان القاجار 1225 ق كتبه صالح الكلكاوی ».
آقا محمد خان نیز ضریحی از نقره بر فراز قبر نصب كرد6 و درهای ورودی را، كه از رواق به داخل حرم باز می شد، با نقره تزیین نمود.7 پس از چندی، ناصرالدین شاه، كه به شخصه به زیارت كربلا مشرف شده بود، دستورهایی برای تعمیر و بازسازی حرم صادر كرد؛ ضریحی از نقره ساخت و آن را روی قبر گذاشت. بدین گونه قبر مطهر دارای دو ضریح بیرونی و داخلی شد.

نام هدیه كننده ضریح بیرونی، یعنی ناصرالدین شاه، بر آن ثبت شده است. روی درِ آن، پنجره نقره ای كوچكی است و بر بالای آن این عبارت دیده می شود: قال رسول الله(صلّی الله علیه و آله) « الحسن و الحسین سیدی شباب اهل الجنه و ابوهما خیرٌ منهما » این ضریح، ضریح مسین شاه عباس را در خود جای داده است.8 ناصر الدین شاه كه خود داخل آن شده، ضریح و قبر را چنین توصیف می كند: « من و میرزا حسن كلید دار جسارت كرده توی ضریح حضرت رفته از ضریح هم درب كوچك دیگر بود میرزا حسن باز كرد، شمعی در دست داشت دور قبر منور با آجر فرش شده بود كه پا روی آجر گذاشته شود.

من از طرفی میرزا حسن از طرفی به زحمت زیاد رفتیم. میرزا حسن متصل شمع را كج می كرد. من از دست او گرفتم. من به طور عجیبی روی آجرها نشسته بودم جا تنگ بود. سرم به تخته ضریح می خورد. جای نشستن تنگ و بسیار مشكل بود. میرزا حسن تخته روی قبر مطهر را كشید. دست برده دو سه مشتی تربت صحیح از روی قبر مطهر برداشتم ».9 در پایین پای آن، ضریح دیگری متصل به ضریح بیرونی قرار گرفته كه به علی اكبر، فرزند دلاور امام حسین(علیه السلام )، تعلق دارد. در 1355 ق، سیف الدین طاهر، از داعیان اسماعیلی، پنجره ای از نقره برای مرقد مطهر ساخت و آن را از هند به كربلا فرستاد كه بر بالای آن نوشته شده بود:
« ان الداعی الی حب آل محمد الطاهر بن ابی محمد الطاهر سیف الدین نجل سیدنا محمد برهان الدین من بلاد الهند سنه خمس و خمسین و ثلث مائة بعد الالف 1355 ق ».10 در 1360 ق استاد محمد صنیع خاتم شیرازی، از استادان برجسته خاتم كاری، صندوق مطهر را تعمیر كرد.
در طول تاریخ، همواره پادشاهان و بزرگان، چراغ دان های گران قیمتی از طلا و نقره به داخل ضریح مبارك هدیه می كردند. یك جفت شمعدان طلای بسیار بزرگ از سوی سلطان عبدالمجید خان عثمانی به حرم هدیه شده است.

بعضی از قندیل های آویزان شده از جنس طلا و نقره، از هند و جاهای دیگر آمده است.11 امروزه طول ضریح مطهر به پنج پنجره و عرض آن نیز به چهار پنجره تقسیم می شود. هر قسمت هشتاد سانتی متر عرض دارد. اما بخشی كه مرقد علی اكبر( علیه السلام) در آن است، یعنی پایین پای آن حضرت، از ضریح تنها یك بخش و از طول دو بخش را در بر می گیرد.

طول ضریح مرقد امام حسین(علیه السلام) 5/5 و عرض آن 5/4 متر است و طول آن قسمت كه قبر علی اكبر(علیه السلام) را در خود جای داده 6/2 و عرض آن 4/1 متر است. ارتفاع ضریح به 5/3 متر می رسد و بر بالای آن در چهار گوشه، چهار گویچه شكلی است كه طول هر یك نیم متر و زر اندود است.12 بر روی ضریح، دیوارهای صحن، حرم و گل دسته ها آثاری از گلوله دیده می شود كه حاصل تهاجم نیروهای بعثی به شیعیان متحصن در مرقد در 1370 ش است. این شیعیان علیه حكومت وقت قیام كرده بودند.
بربالای سر مبارك آن حضرت، بیرون ضریح، سنگ قهوه ای رنگی به نشانه جایگاه دفن سر آن حضرت نصب است. برخی گفته اند شمر ملعون سر مبارك امام(علیه السلام) را روی آن جدا كرد.

بر اساس روایت های موجود، امام سجاد(علیه السلام) سر مبارك امام حسین و برخی از شهیدان را به كربلا بازگرداند و در كنار جسدهای پاك شان به خاك سپرد. بر اساس روایتی دیگر، سر مبارك امام در بالای قبر پدر بزرگوارش امام علی(علیه السلام) در نجف دفن شده است. امام صادق(علیه السلام) در این مكان نماز می گزارد و توصیه می كرد كه بر سر مبارك امام حسین(علیه السلام)، در این مكان نماز گزارده شود13 برخی نیز گفته اند سر آن حضرت را به عسقلان مصر بردند و در آن جا دفن كردند.

امروزه، در شهر قاهره در مسجدی به نام مسجد الحسین(علیه السلام) ضریحی با عنوان رأس الحسین قرار دارد كه مردم آن شهر پیرامون آن دعا و زیارت می خوانند و سوم شعبان، روز تولد امام حسین(علیه السلام)، را ده روز جشن می گیرند و احترام خاصی به این مكان می گذارند.
قبر و ضریح علی اكبر(علیه السلام) محل دفن جوان شجاع و دلاور امام حسین(علیه السلام) در پایین پای آن حضرت است. ضریح امام حسین(علیه السلام)، چنان كه شرح آن در صفحه های پیشین رفت، به صورت شش ضلعی است كه دو ضلع پایین آن به علی اكبر و شهیدان بنی هاشم تعلق دارد. این قسمت به ضریح بیرونی قبر امام حسین(علیه السلام) وصل شده و 6/2 متر طول و 4/1 متر عرض دارد. بنابر این از عرض یك بخش و از طول دو بخش را در بر می گیرد و دو ضلع از آن را به خود اختصاص می دهد.
2 ـ مزار شهیدان بنی هاشم
مزار شهیدان بنی هاشم در كنار مزار علی اكبر و پایین پای مبارك امام حسین(علیه السلام) قرار دارد. بر اساس روایات، بنی اسد وقتی شهیدان را به خاك سپردند جنازه های شهیدان بنی هاشم را، كه در یك خیمه توسط امام حسین(علیه السلام) جمع آوری شده بود، پایین پای آن حضرت دفن كردند و سپس چند متر پایین تر از آن دیگر شهیدان كربلا، غیر از بنی هاشم، را به خاك سپردند.14
3 ـ قبرهای دیگر شهیدان كربلا
تمامی شهیدان كربلا، به جز حضرت ابوالفضل، حربن یزید ریاحی و حبیب بن مظاهر، در نزدیكی قبر حضرت امام حسین(علیه السلام) به خاك سپرده شده اند و قبرهای آنان در سمت جنوب شرقی ضریح امام حسین(علیه السلام)، به فاصله چند متری آن قرار دارد.

اكنون این قبرها، كه در داخل یك اتاقك دوازده متری و حاوی صندوق خاتم است، پنجره ای از نقره به طول پنج متر دارد و آرامگاه را مشخص می كند. بر بالای این پنجره، اسامی حدود 120 تن از شهیدان كربلا، همراه با زیارت نامه مخصوص بر روی كتیبه ای از كاشی های آبی نقش بسته است. قبل از توسعه جدید حرم، یعنی تا 1213 ق، این قبرها بقعه ای جداگانه داشت و از حرم امام حسین(علیه السلام) مستقل و مجزا بود به گونه ای كه طواف پیرامون آن میسر بود.

سخن ابو حمزه ثمالی این مطلب را تأیید می كند: « سپس از حرم مطهر خارج شو و در مقابل قبور شهدا بایست ».15 كسانی كه قبل از توسعه آن را دیده اند توصیف شان به همین گونه است.16 در 1213 ق، عملیات توسعه جدید آغاز شد و به دلیل زیاد بودن زائران و تنگیِ مكان زیارت، سید علی طباطبایی و آیت الله شهرستانی برای تأمین رفاه زائران دیوار آن بقعه را برداشتند و راهروی درِ ورودی رواق جنوبی به مزار شهیدان را بستند و در قسمت شمالی آن، ضریحی از چوب ساج قرار دادند سپس دیوار حائل را برداشتند و آن را به حرم متصل كردند.

با این كار امكان طواف پیرامون مزار شهیدان از بین رفت اما فضای زیارتی مناسبی ایجاد شد. در 1230 ق از سوی ملا محمد صالح برغانی ضریحی از برنج با كتیبه نقره ای حاوی شعرهای محتشم كاشانی بر آرامگاه شهیدان نصب شد و صندوقی از خاتم نیز در داخل آن قرار گرفت. در اوایل قرن چهاردهم، انیس الدوله، همسر ناصرالدین شاه، ضریح نقره ای به طول حدود 80/4 در پنج شبكه و ارتفاع 70/1 برای آرامگاه شهیدان تقدیم كرد. این ضریح به جای ضریح قبلی نصب شد و هم اكنون نیز در همان مكان باقی است. در 1361 ق صندوق خاتم كاری این آرامگاه به كوشش محمد صنیع خاتم شیرازی تعمیر شد و دیوارهای مجاور ضریح را هنرمندان توانای ایرانی آینه كاری كردند.17
پی نوشت ها:
1. جعفر الخلیلی، موسوعة العتبات المقدسه، 8/182.
2. مدرسی، همان، 259.
3. آل طعمه، همان، 98.
4. مدرسی، همان، 260.
5. آل طعمه، همان، 100.
6. ناصر الدین شاه، همان، 119.
7. سفرنامه سیف الدوله به مكه مكرمه، 231.
8. ادیب الملك، سفرنامه ادیب الملك به عتبات، 160.
9. ناصر الدین شاه، همان، 120.
10. آل طعمه، همان، 100.
11. سیف الدوله، همان، 231؛ ابن بطوطه، همان، 273.
12. آل طعمه، همان 100 ـ 101.
13. بنگرید زیارت مخصوص امیر المؤمنین كه در آن به دفن سر امام حسین(علیه السلام) در این مكان اشاره شده است.
14. دایرة المعارف تشیع، 3/363.
15. مدرسی، شهر حسین، 347.
16. همان جا. 17. دایرة المعارف تشیع، 1/44؛ مدرسی، همان، 423.
منبع: عتبات عالیات عراق؛ دكتر اصغر قائدان
hadj.ir