چالش سیب‌زمینی‌

روزنامه دنیای اقتصاد: امحاء 1700 تن سیب‌زمینی در یکی از استان‌های کشور، در روزهای اخیر بهانه‌ای برای درگیری جناح‌های سیاسی شده است.

رخداد صورت گرفته در حالی است که پیش از این نیز در سال‌های 84 و 87 بیش از دو هزار تن سیب‌زمینی در دولت قبل، معدوم شده بود. بنا به گفته غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی، نماینده رشت در مجلس شورای اسلامی، سیب‌زمینی معدوم شده در سال 1384 حدود یک میلیون و 396 هزار کیلوگرم و در سال 1387 میزان امحاء این محصول، حدود یک میلیون و 74 هزار کیلوگرم بوده است.

حال با معدوم شدن 1700 تن سیب‌زمینی در دولت یازدهم، برخی از نمایندگان مجلس و مسوولان، نسبت به این موضوع واکنش نشان داده و سیاست خرید تضمینی دولت را نشانه گرفته‌اند. سیاستی که با هدف حمایت از کشاورزان به تصویب رسیده است. بر اساس قانون، به‌منظور حمایت از تولید محصولات اساسی کشاورزی، ایجاد تعادل درنظام تولید، جلوگیری از ضایعات محصولات کشاورزی و ‌ضرر و زیان کشاورزان، دولت موظف است همه‌ساله خرید محصولات اساسی کشاورزی (‌گندم، برنج، جو، ذرت، چغندر، پنبه وش، دانه‌های روغنی،‌ چای، سیب‌زمینی، پیاز و حبوبات) را تضمین کرده و حداقل قیمت خرید تضمینی را اعلام و نسبت به خرید آنها از طریق واحدهای ذی‌ربط اقدام کند.

حال سوالی که مطرح می‌شود این است که دلیل امحاء سیب‌زمینی چه بوده است؟ هرچند در ابتدا اعلام شد که سیب‌زمینی‌های معدوم شده، به‌دلیل عدم‌مرغوبیت بود، اما پس از آن فاسد بودن سیب‌زمینی‌های امحاء شده مطرح شد. نکته قابل تامل این است که سیب‌زمینی چون گندم در ردیف کالاهایی محسوب می‌شود که برای شرایط خاص در کشور ذخیره می‌شود و در بسیاری از مواقع نیز عدم‌نگهداری صحیح و وضعیت نامناسب سیلوها می‌تواند منجر به امحای آن شود. یکی از نکاتی که از سوی منتقدان مطرح می‌شود این است که چرا از سیب‌زمینی‌های امحا شده به‌عنوان بذر استفاده نشده که در این خصوص نیز مسوولان می‌گویند سیب‌زمینی‌ها بذری نبوده و قابلیت استفاده به‌عنوان بذر برای تولید آتی را نداشتند. از سوی دیگر گفته می‌شود از مجموع سیب‌زمینی‌های نامرغوب تنها 15درصد قابلیت مصرف داشتند و به‌صورت رایگان به کمیته امداد تحویل شد و مابقی آن امحاء شده است.

به گفته برخی از کارشناسان سیب‌زمینی‌های بهاره ماندگاری کمی دارند، به همین منظور این سیب‌زمینی‌ها نیز در مدت زمان کمی شرایط مصرف خود را از دست داده‌اند. نبودن محل مناسب نگهداری محصول یکی دیگر از دلایلی است که کارشناسان به آن اشاره کرده و می‌گویند: این امر باعث فساد و خرابی این محصول می‌شود و چون قابلیت ارائه به بازار داخلی را نداشته و همچنین صادرات آن نیز امکان‌پذیر نبوده، باید این حجم از محصول سیب‌زمینی معدوم می‌شد. استفاده برای خوراک دام نیز یکی دیگر از مواردی است که مخالفان معدوم کردن سیب‌زمینی‌های نامرغوب به آن اشاره داشته و مطرح می‌کنند که این حجم از سیب‌زمینی معدوم شده قابلیت استفاده برای حجم بسیاری از دام و طیور را داشته است.

ایرادی که کارشناسان در این خصوص می‌گویند، این مقدار محصول سیب‌زمینی ممکن است به علت گرما و قرارداشتن در فضای باز خراب و فاسد شده باشد به همین دلیل اگر برای خوراک دام مورد استفاده قرار می‌گرفت طبیعتا ضرر و زیان بسیاری دام‌ها را تهدید می‌کرد؛ زیرا وجود آفت در محصول باعث تلف شدن دام می‌شود و آفت و آلودگی سلامت و بهداشت دام را تهدید می‌کند. رخداد صورت گرفته در حالی است که به گفته بسیاری از صاحب‌نظران، سیاست خرید تضمینی محصولات کشاورزی، علاوه‌بر مزایایی که دارد و در راستای حمایت از کشاورزان داخلی صورت می‌گیرد، بدون نقص نبوده است؛ چراکه کشاورزان با اطمینان از خرید دولت، تلاشی برای ارتقای کیفیت محصولات تولیدی صورت نداده و این امر موجب می‌شود بازار رقابتی محصولات کشاورزی از میان برود.

با این حال آزاد بودن واردات محصولات کشاورزی و زیان ده بودن تولیدات کشاورزی موجب شده تا دولت به ناچار سیاست خرید تضمینی را در دستور کار قرار دهد. از سوی دیگر کارشناسان معتقدند تا زمانی که راهکار صادرات سیب‌زمینی فراهم نشود و تولید مازاد داشته باشیم، راهکار دیگری به غیر از دفن وجود ندارد. با این حال دولت به‌منظور کنترل مدیریت محصولات کشاورزی در شرایط کنونی چاره‌ای جز خرید تضمینی این محصول ندارد.

به گفته برخی صاحب‌نظران، یکی از عوامل مازاد تولید محصولات کشاورزی، عدم‌مدیریت تولید بوده است؛ به‌گونه‌ای‌که کشاورزان بدون برنامه‌ریزی اقدام به کشت محصول کرده که این امر کمبود یک محصول در بازار و مازاد محصول دیگر را به همراه دارد. در همین راستا حسین صفایی، رئیس سازمان مرکزی تعاون روستایی در نشستی خبری که مختص تشریح دلایل امحاء سیب‌زمینی در استان فارس برگزار شد، اظهار کرد: امحاء این محصول به چهار ماه گذشته برمی‌گردد و هیچ ارتباطی به تنظیم بازار محصولات کشاورزی ندارد، یعنی این سازمان با هدف جلوگیری از کاهش قیمت و برای تنظیم بازار این کار را انجام نداده است.

از همان ابتدای خرید تضمینی سیب‌زمینی از کشاورزان در استان فارس صورت جلسه‌ای تشکیل شد که در آن ذکر شده بود تاریخ مصرف و قابلیت نگهداری آن نهایتا تا یک ماه است؛ چراکه به‌دلیل نوع این سیب‌زمینی که از رقم بامبو و با رطوبت بالاست، نمی‌توان بیش از این آن محصول را نگه داشت و در ادامه با توجه به اینکه براساس قانون خرید تضمینی محصولات کشاورزی اجازه فروش و ورود محصول خریداری شده، در زمان برداشت محصول به بازار وجود ندارد، ناگزیر به نگهداری آن شدیم. صفایی اضافه کرد: پس از مدتی گزارش شد که سیب‌زمینی نگهداری شده که حدود 1700 تن بود در حال فساد‌پذیری و آفت‌زدگی است؛ بنابراین براساس صورت جلسات انجام شده حدود 320 تن آن را به‌صورت رایگان در اختیار کمیته امداد و سازمان بهزیستی استان فارس قرار دادیم تا بتوانند در بین خانوار تحت حمایت خود به‌صورت مستقیم توزیع کنند و به بازار وارد نشود.

پس از این اقدام شاهد فاسد‌شدن سیب‌زمینی بودیم که با نظارت وزارت بهداشت و هماهنگی‌های انجام شده از طریق وزارت کشور و دادستانی مجوز امحاء آن را گرفتیم. رئیس سازمان مرکزی تعاون روستایی گفت: پس از چهار ماه از امحاء این محصول برخی واکنش و اظهار‌نظرها مبنی‌بر این بود که سازمان تعاون روستایی از موضع تنظیم بازار محصول مازاد را جمع‌آوری و امحاء کرده تا سطح قیمت‌ها بیش از این کاهش نیابد، در حالی که این موضوع درست نیست و سیب‌زمینی امحاء شده به‌دلیل قابلیت ذخیره‌سازی و انبارداری پایین و نداشتن مجوز قانونی برای فروش یا عرضه در بازار فاسد شد و حتی قابلیت مصرف دامی هم نداشت.