اخبار
2 دقیقه پیش | عکس: استهلال ماه مبارک رمضانهمزمان با آغاز ماه مبارک رمضان جمعی از کارشناسان حوزه نجوم همراه با نماینده دفتر استهلال مقام معظم رهبری عصر دوشنبه هفدهم خرداد برای رصد هلال شب اول ماه مبارک رمضان بوسیله ... |
2 دقیقه پیش | تا 20 سال آینده 16 میلیون بیکار داریموزیر کشور گفت: در نظام اداری فعلی که میتواند در ۱۰ روز کاری را انجام دهد، در ۱۰۰ روز انجام میشود و روند طولانی دارد که باید این روند اصلاح شود. خبرگزاری تسنیم: عبدالرضا ... |
ورود مباحث «بلوغ» و «اعتیاد» به كتابهای درسی
«نترس! این اتفاق طبیعیه» این جمله شاید یكی از نخستین تجربههای صحبتهای مادر- دختری در اكثر خانوادههای ایرانی باشد. بین ٩ تا ١٢ سالگی برای بسیاری از دختر بچهها همان سنی بود كه مادرهاشان آرام آرام به این فكر میافتادند كه آنها را كناری بكشند و در خلوت توضیح دهند كه خیلی زود با تغییرات و اتفاقاتی در بدنشان مواجه میشوند كه نباید از آن بترسند و البته سخنی هم به آشكار در مورد این تغییرات نگویند.
به گزارش اعتماد، صحبتهای مادر دختری تا سالهای قبل معمولا نخستین مواجهه دختران با پدیده بلوغ جسمی بود. حالا دختران كلاس هفتم (دوم راهنمایی سابق) سرتیتر آن صحبتهای مادرانه را با جملاتی كتابیتر و رسمیتر در كتاب «تفكر و سبك زندگی» مییابند. مدیركل دفتر تالیف كتابهای ابتدایی وزارت آموزش و پرورش روز دوشنبه اعلام كرد كه بر اساس برخی «نیازها» در مقطع هفتم و هشتم موضوع اعتیاد و بلوغ جنسی گنجانده شده است.
كتاب سبك زندگی ویژه دختران در سال هفتم در ١٤ صفحه اول خود دختران را با مفهوم بلوغ و نشانههایش از جمله عادت ماهیانه آشنا میكند، پسرها هم یك سال دیرتر، در كتاب سبك زندگی ویژه پسران در سال هشتم با مساله بلوغ و بعد از آن هم «اعتیاد» مواجه میشوند. گفتوگوهای پنهانی و حرفهای مگو رفته رفته از گوشه خانهها و جمعهای دوستانه خارج شدهاند و برای خودشان كتاب و ساعت درسی پیدا كردهاند.
دختران اگر پیش از رسیدن به كلاس هفتم از مادرشان هم چیزی نشنیده باشند در متن كتاب درسی خود با حقیقت بلوغ روبهرو میشوند: «عادت ماهیانه یا قاعدگی اتفاقی است كه طی هر ماه در پوشش داخلی رحم دختران و زنان اتفاق میافتد. در این حادثه طبیعی كه با درد همراه است، تخمك زنان همراه با خون و فشار از رحم خارج میشود.»تعریف بلوغ، نشانههای بلوغ، بهداشت و تغذیه در دوران بلوغ از جمله مسائلی است كه به صورت مختصر و مفید برای دختران و پسران به صورت جداگانه در این كتابها توضیح داده شدهاند و البته به هر دو گروه توصیه میشود كه «افكار مزاحم و غلط را از ذهن خود دور كنید و با مطالعه، سرگرمی و تماشای تلویزیون خود را سرگرم سازید».
سید امیر رون، رییس گروه برنامهریزی درسی آداب و مهارتهای زندگی آموزش و پرورش در خصوص مباحث گنجانده شده در مقطع هفتم و هشتم برای دختران و پسران میگوید: «مباحث مربوط به بلوغ بر اساس مطالعات كارشناسی و كاملا مطابق با تغییرات رشدی كه در دختران و پسران رخ میدهد در كتابها گنجانده شده است. با توجه به اینكه در حال حاضر با توجه به تغییرات اجتماعی، رابطه در میان اعضای خانواده كمرنگتر شده و سوالاتی برای دانشآموزان پیش میآید كه گاه خانوادهها از پاسخ به آن طفره میروند، مدرسه بهترین نهادی است كه میتوانست وظیفه این دسته از آموزشها را بر عهده بگیرد».
رون تاكید دارد كه مباحث با در نظر گرفت «خط قرمزها» و حساسیتهای موجود در دین و فرهنگ ایرانی تعریف و مطرح شدهاند اما معلمها این آمادگی را دارند كه پس از مطرح شدن بحثهای كلی كتاب به سوالات و مشكلات دانشآموزان در سر كلاس درس پاسخ گویند.
او در پاسخ یه این سوال كه آیا معلمها برای این بخش از كلاس آمادگی دارند؟ میگوید: «حتما همینطور است. در مرحله اول ما در تابستان گذشته مدرسان كشوری را برای مطرح كردن این بحثها آموزش دادیم كه آنها هم به نوبه خود معلمان سطح مدارس را آموزش دادند، به علاوه جدای از كتاب درسی، معلمها یك راهنما هم دارند كه به صورت مفصل درخصوص چگونگی مطرح كردن این مباحث در كلاس و برخورد و نحوه مواجهه با سوالات دانشآموزان به آنها آموزش داده است. ما در راهنمای معلم حتی سایتهای اینترنتی مفیدی را معرفی كردهایم تا همكاران ما به دانشآموزان بگویند در این دنیای گسترده مجازی با سایتها و منابع مختلف به كدام سایت میتوانند مراجعه كنند تا پاسخ سوالات خود را به صورت صحیح دریافت كنند». او اطمینان میدهد كه اگر معلمی نتواند از پس پاسخگویی به سوالات دانشآموزان برآید نتیجه سهلانگاری است و نه ضعف در آموزش معلمان.
«رون» تبدیل شدن این مباحث به بخشی از برنامه درسی دانشآموزان را پیشرفت قابل توجهی میداند: « قبل از این معلمهای پرورشی در صورت مراجعه دانشآموزان به سوالات آنها پاسخ میدادند. اما حالا این مباحث دو ساعت زمان درسی را به خود اختصاص دادهاند. تالیف و آموزش این موضوعات به این شكل برای نخستینبار است كه در مدارس كشور صورت میگیرد.» حالا كه بلوغ و اعتیاد به عنوان بخشی از نیاز جامعه كه مرتب از سوی كارشناسان گوشزد میشد سرانجام راهی در میان كلاسهای درس باز كردهاند، كارشناسان دیگری هم هستند كه به نحوه بیان كلی مطالب و مقطع تحصیلی كه این موضوعات در آن مطرح میشوند انتقاد دارند.
آموزش ندادن بهتر از آموزش ناقص است
«باید بگویم خسته نباشید! دختر و پسری كه این كتاب را پیش رو دارد معمولا در این سن به بلوغ رسیده است یا از والدین و دوستان خود تمام جزییات آن را شنیده. این كتابها و كلیات مطرحشده در آنها چه دستاوردی برای دانشآموزان دارند؟»
رییس انجمن علمی مددكاران ایران به نحوه مطرح شدن و زمان ارایه درسهای مربوط به بلوغ و اعتیاد به كتابهای درسی چندان خوشبین نیست. مصطفی اقلیما معتقد است كه بحث آموزش را نمیتوان در چاپ یك كتاب و یك مقطع خاص تحصیلی محدود كرد و البته تاكید دارد كه نكته مهم پس از آشنایی با بلوغ پاسخ دادن به سوالات نوجوانانی است كه در مورد نیازهای جنسی پدیدارشده در بدنشان اطلاع كافی ندارند و باید بدانند با امیال تازهای كه در خود احساس میكنند چگونه مواجه شوند. اگر جز این باشد نوجوانان و حتی كودكان امروز خوب میدانند كه برای برطرف كردن سوالهای خود به چه منابع غیررسمی مراجعه كنند: «حالا كه دیگر مانند زمان گذشته نیست كه بچهها تا به آنها نگفتهایم از مسائل بیخبر باشند.
با این مسائل از طریق اینترنت و رسانهها و همسالان خود آشنا میشوند، خیلی زودتر از این سنی كه در كتاب درسی برایشان در نظر گرفته شده. ما فرهنگ پاسخگویی به سوالات كودكان را باید داشته باشیم. در همه جای دنیا در مورد سوالات مرتبط با این موضوعات و حتی تفاوتهای بدنی دختران و پسران و مسائل جنسی از كودكی به سوال بچهها پاسخ داده میشود. با تالیف یك كتاب نمیشود فكر كرد كه به مسائل دانشآموزان پاسخ دادهایم. اگر قرار است این مسائل مطرح شوند و در حد كلیت باقی بمانند آموزش ندادن آنها بهتر است. آموزش ناقص تنها سبب میشود كه یك مساله در ذهن آنها پررنگتر شود بدون اینكه پاسخهای قانعكنندهای بگیرند».
اعتیاد پسرانه
بخش «اعتیاد و خطرات آن» در كتاب سبك زندگی ویژه پسران سال هشتم با داستانی در مذمت اعتیاد آغاز میشود: «یادم میآید در ۱۵سالگی بودم كه پا جای پدر گذاشتم. با او مشروب خوردن را تجربه كردم. كراك و شیشه كشیدم و به خرید و فروش آن پرداختم. پدرم نمیدانست شاگرد پرورش میدهد؛ هركاری كه او انجام میداد من هم تكرار میكردم. » و با تعریف معتاد و نشانهها و علائم اعتیاد و... ادامه پیدا میكند.
بحث اعتیاد مختص كتاب پسران است هر چند دختران هم در كتاب سبك زندگی سال هفتم (مشترك میان دختران و پسران) ذیل بحث رفتار پرخطر و سوء مصرف مواد با كلیات بحث و انواع مواد مخدر آشنا میشوند اما به نظر میرسد پسرها نیاز به گوشزد بیشتری در خصوص اعتیاد دارند. «رون» در پاسخ به اینكه چرا در مورد اعتیاد پسران آموزشهای بیشتر و دقیقتری میبینند تا دختران میگوید: «به هر حال بحث سوءمصرف را ما در كتاب مشترك سبك زندگی هم مطرح كردهایم اما بیشتر از آن صحیح به نظر نمیرسد. نمیشود با مطرح كردن صریحتر مساله اعتیاد در كتاب دختران حریمها را شكست. به علاوه پسران به دلیل ویژگیها و آزادیهای بیشتری كه دارند بیشتر از دختران در معرض ابتلا به مواد مخدر هستند و باید آموزش بیشتری ببینند».
اما اقلیما با این نگاه به مساله آموزش پیشگیرانه اعتیاد هم موافق نیست، به گفته او بچهها اعم از دختر و پسر بسیار پیش از آنكه فكرش را بكنیم با مساله اعتیاد مواجه میشوند: «بچهای كه كنار دست خانوادهاش تلویزیون ببیند هم از كودكی میفهمد كه اعتیاد چیست، گذشته از آن ما طبق اعلام رسمی دو میلیون نفر معتاد داریم، در دنیا رسم بر این است كه میگویند در لایه زیرین هر آمار رسمی به همان اندازه جمعیت پنهان وجود دارد. یعنی چهار میلیون نفر معتادی كه اگر هر كدام در یك خانواده چهار نفره باشند ١٦ میلیون آدم از جمله هشت میلیون بچه را تحت تاثیر آثار مستقیم و غیرمستقیم اعتیاد قرار میدهند. چرا فكر میكنیم نوجوانی آن زمانی است كه باید در مورد اعتیاد و آثار آن به دانشآموزان هشدار بدهیم؟ این پیشگیری و آموزش باید از سنین پایینتر آغاز شود».
جدای از جانبداری یا انتقاد از نحوه مطرح شدن مسائلی همچون بلوغ و اعتیاد در كتابهای دوره اول متوسطه، به نظر میرسد در ادامه روند آموزشهای پیگیرانه در مدارس، آموزش و پرورش گامی دیگر برداشته است. حركتی كه پیش از این با انتشار كتابچه آموزشی «پیشگیری از ایدز» برای دانشآموزان سال نخست متوسطه آغاز شده بود حالا در حال پیشرفت است. شاید در ادامه این پیشرفت لزوم آموزشها از سنین پایینتر نیز به میان آید اما در حال حاضر كتابهای سبك زندگی و كلاسهای درس، گوی و میدانی هستند در اختیار دانشآموزان و معلمان، آنچه در كلاسهای درس میگذرد و سوال و جوابهایی كه در این دو ساعت واحد درسی در كلاسهای مدارس كشور مطرح میشوند، مشخص میكند كه بودن یا نبودن این موضوعات در مدرسه تا چه اندازه در روشن شدن ذهن دانشآموزان و پاسخ گذاشتن در برابر علامت سوالهای ذهن آنها تا چه اندازه موثر یا غیرموثر است.
اخبار اجتماعی - اعتماد
ویدیو مرتبط :
مسائل جنسی بلوغ باید در کتابهای درسی آموزش داده شود
خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :
ورود مباحث «بلوغ» و «اعتیاد» به کتب درسی
«نترس! این اتفاق طبیعیه» این جمله شاید یكی از نخستین تجربههای صحبتهای مادر- دختری در اكثر خانوادههای ایرانی باشد.
بین ٩ تا ١٢ سالگی برای بسیاری از دختر بچهها همان سنی بود كه مادرهاشان آرام آرام به این فكر میافتادند كه آنها را كناری بكشند و در خلوت توضیح دهند كه خیلی زود با تغییرات و اتفاقاتی در بدنشان مواجه میشوند كه نباید از آن بترسند و البته سخنی هم به آشكار در مورد این تغییرات نگویند.
صحبتهای مادر دختری تا سالهای قبل معمولا نخستین مواجهه دختران با پدیده بلوغ جسمی بود. حالا دختران كلاس هفتم (دوم راهنمایی سابق) سرتیتر آن صحبتهای مادرانه را با جملاتی كتابیتر و رسمیتر در كتاب «تفكر و سبك زندگی» مییابند. مدیركل دفتر تالیف كتابهای ابتدایی وزارت آموزش و پرورش روز دوشنبه اعلام كرد كه بر اساس برخی «نیازها» در مقطع هفتم و هشتم موضوع اعتیاد و بلوغ جنسی گنجانده شده است.
كتاب سبك زندگی ویژه دختران در سال هفتم در ١٤ صفحه اول خود دختران را با مفهوم بلوغ و نشانههایش از جمله عادت ماهیانه آشنا میكند، پسرها هم یك سال دیرتر، در كتاب سبك زندگی ویژه پسران در سال هشتم با مساله بلوغ و بعد از آن هم «اعتیاد» مواجه میشوند. گفتوگوهای پنهانی و حرفهای مگو رفته رفته از گوشه خانهها و جمعهای دوستانه خارج شدهاند و برای خودشان كتاب و ساعت درسی پیدا كردهاند.
دختران اگر پیش از رسیدن به كلاس هفتم از مادرشان هم چیزی نشنیده باشند در متن كتاب درسی خود با حقیقت بلوغ روبهرو میشوند: «عادت ماهیانه یا قاعدگی اتفاقی است كه طی هر ماه در پوشش داخلی رحم دختران و زنان اتفاق میافتد. در این حادثه طبیعی كه با درد همراه است، تخمك زنان همراه با خون و فشار از رحم خارج میشود.»تعریف بلوغ، نشانههای بلوغ، بهداشت و تغذیه در دوران بلوغ از جمله مسائلی است كه به صورت مختصر و مفید برای دختران و پسران به صورت جداگانه در این كتابها توضیح داده شدهاند و البته به هر دو گروه توصیه میشود كه «افكار مزاحم و غلط را از ذهن خود دور كنید و با مطالعه، سرگرمی و تماشای تلویزیون خود را سرگرم سازید».
سید امیر رون، رییس گروه برنامهریزی درسی آداب و مهارتهای زندگی آموزش و پرورش در خصوص مباحث گنجانده شده در مقطع هفتم و هشتم برای دختران و پسران میگوید: «مباحث مربوط به بلوغ بر اساس مطالعات كارشناسی و كاملا مطابق با تغییرات رشدی كه در دختران و پسران رخ میدهد در كتابها گنجانده شده است. با توجه به اینكه در حال حاضر با توجه به تغییرات اجتماعی، رابطه در میان اعضای خانواده كمرنگتر شده و سوالاتی برای دانشآموزان پیش میآید كه گاه خانوادهها از پاسخ به آن طفره میروند، مدرسه بهترین نهادی است كه میتوانست وظیفه این دسته از آموزشها را بر عهده بگیرد».
رون تاكید دارد كه مباحث با در نظر گرفت «خط قرمزها» و حساسیتهای موجود در دین و فرهنگ ایرانی تعریف و مطرح شدهاند اما معلمها این آمادگی را دارند كه پس از مطرح شدن بحثهای كلی كتاب به سوالات و مشكلات دانشآموزان در سر كلاس درس پاسخ گویند. او در پاسخ یه این سوال كه آیا معلمها برای این بخش از كلاس آمادگی دارند؟
میگوید: «حتما همینطور است. در مرحله اول ما در تابستان گذشته مدرسان كشوری را برای مطرح كردن این بحثها آموزش دادیم كه آنها هم به نوبه خود معلمان سطح مدارس را آموزش دادند، به علاوه جدای از كتاب درسی، معلمها یك راهنما هم دارند كه به صورت مفصل درخصوص چگونگی مطرح كردن این مباحث در كلاس و برخورد و نحوه مواجهه با سوالات دانشآموزان به آنها آموزش داده است.
ما در راهنمای معلم حتی سایتهای اینترنتی مفیدی را معرفی كردهایم تا همكاران ما به دانشآموزان بگویند در این دنیای گسترده مجازی با سایتها و منابع مختلف به كدام سایت میتوانند مراجعه كنند تا پاسخ سوالات خود را به صورت صحیح دریافت كنند». او اطمینان میدهد كه اگر معلمی نتواند از پس پاسخگویی به سوالات دانشآموزان برآید نتیجه سهلانگاری است و نه ضعف در آموزش معلمان.
«رون» تبدیل شدن این مباحث به بخشی از برنامه درسی دانشآموزان را پیشرفت قابل توجهی میداند: « قبل از این معلمهای پرورشی در صورت مراجعه دانشآموزان به سوالات آنها پاسخ میدادند. اما حالا این مباحث دو ساعت زمان درسی را به خود اختصاص دادهاند. تالیف و آموزش این موضوعات به این شكل برای نخستینبار است كه در مدارس كشور صورت میگیرد.» حالا كه بلوغ و اعتیاد به عنوان بخشی از نیاز جامعه كه مرتب از سوی كارشناسان گوشزد میشد سرانجام راهی در میان كلاسهای درس باز كردهاند، كارشناسان دیگری هم هستند كه به نحوه بیان كلی مطالب و مقطع تحصیلی كه این موضوعات در آن مطرح میشوند انتقاد دارند.
آموزش ندادن بهتر از آموزش ناقص است
«باید بگویم خسته نباشید! دختر و پسری كه این كتاب را پیش رو دارد معمولا در این سن به بلوغ رسیده است یا از والدین و دوستان خود تمام جزییات آن را شنیده. این كتابها و كلیات مطرحشده در آنها چه دستاوردی برای دانشآموزان دارند؟» رییس انجمن علمی مددكاران ایران به نحوه مطرح شدن و زمان ارایه درسهای مربوط به بلوغ و اعتیاد به كتابهای درسی چندان خوشبین نیست.
مصطفی اقلیما معتقد است كه بحث آموزش را نمیتوان در چاپ یك كتاب و یك مقطع خاص تحصیلی محدود كرد و البته تاكید دارد كه نكته مهم پس از آشنایی با بلوغ پاسخ دادن به سوالات نوجوانانی است كه در مورد نیازهای جنسی پدیدارشده در بدنشان اطلاع كافی ندارند و باید بدانند با امیال تازهای كه در خود احساس میكنند چگونه مواجه شوند. اگر جز این باشد نوجوانان و حتی كودكان امروز خوب میدانند كه برای برطرف كردن سوالهای خود به چه منابع غیررسمی مراجعه كنند: «حالا كه دیگر مانند زمان گذشته نیست كه بچهها تا به آنها نگفتهایم از مسائل بیخبر باشند.
با این مسائل از طریق اینترنت و رسانهها و همسالان خود آشنا میشوند، خیلی زودتر از این سنی كه در كتاب درسی برایشان در نظر گرفته شده. ما فرهنگ پاسخگویی به سوالات كودكان را باید داشته باشیم. در همه جای دنیا در مورد سوالات مرتبط با این موضوعات و حتی تفاوتهای بدنی دختران و پسران و مسائل جنسی از كودكی به سوال بچهها پاسخ داده میشود. با تالیف یك كتاب نمیشود فكر كرد كه به مسائل دانشآموزان پاسخ دادهایم. اگر قرار است این مسائل مطرح شوند و در حد كلیت باقی بمانند آموزش ندادن آنها بهتر است. آموزش ناقص تنها سبب میشود كه یك مساله در ذهن آنها پررنگتر شود بدون اینكه پاسخهای قانعكنندهای بگیرند».
اعتیاد پسرانه
بخش «اعتیاد و خطرات آن» در كتاب سبك زندگی ویژه پسران سال هشتم با داستانی در مذمت اعتیاد آغاز میشود: «یادم میآید در ۱۵سالگی بودم كه پا جای پدر گذاشتم. با او مشروب خوردن را تجربه كردم. كراك و شیشه كشیدم و به خرید و فروش آن پرداختم. پدرم نمیدانست شاگرد پرورش میدهد؛ هركاری كه او انجام میداد من هم تكرار میكردم. » و با تعریف معتاد و نشانهها و علائم اعتیاد و... ادامه پیدا میكند.
بحث اعتیاد مختص كتاب پسران است هر چند دختران هم در كتاب سبك زندگی سال هفتم (مشترك میان دختران و پسران) ذیل بحث رفتار پرخطر و سوء مصرف مواد با كلیات بحث و انواع مواد مخدر آشنا میشوند اما به نظر میرسد پسرها نیاز به گوشزد بیشتری در خصوص اعتیاد دارند. «رون» در پاسخ به اینكه چرا در مورد اعتیاد پسران آموزشهای بیشتر و دقیقتری میبینند تا دختران میگوید: «به هر حال بحث سوءمصرف را ما در كتاب مشترك سبك زندگی هم مطرح كردهایم اما بیشتر از آن صحیح به نظر نمیرسد.
نمیشود با مطرح كردن صریحتر مساله اعتیاد در كتاب دختران حریمها را شكست. به علاوه پسران به دلیل ویژگیها و آزادیهای بیشتری كه دارند بیشتر از دختران در معرض ابتلا به مواد مخدر هستند و باید آموزش بیشتری ببینند». اما اقلیما با این نگاه به مساله آموزش پیشگیرانه اعتیاد هم موافق نیست، به گفته او بچهها اعم از دختر و پسر بسیار پیش از آنكه فكرش را بكنیم با مساله اعتیاد مواجه میشوند: «بچهای كه كنار دست خانوادهاش تلویزیون ببیند هم از كودكی میفهمد كه اعتیاد چیست، گذشته از آن ما طبق اعلام رسمی دو میلیون نفر معتاد داریم، در دنیا رسم بر این است كه میگویند در لایه زیرین هر آمار رسمی به همان اندازه جمعیت پنهان وجود دارد.
یعنی چهار میلیون نفر معتادی كه اگر هر كدام در یك خانواده چهار نفره باشند ١٦ میلیون آدم از جمله هشت میلیون بچه را تحت تاثیر آثار مستقیم و غیرمستقیم اعتیاد قرار میدهند. چرا فكر میكنیم نوجوانی آن زمانی است كه باید در مورد اعتیاد و آثار آن به دانشآموزان هشدار بدهیم؟ این پیشگیری و آموزش باید از سنین پایینتر آغاز شود».
جدای از جانبداری یا انتقاد از نحوه مطرح شدن مسائلی همچون بلوغ و اعتیاد در كتابهای دوره اول متوسطه، به نظر میرسد در ادامه روند آموزشهای پیگیرانه در مدارس، آموزش و پرورش گامی دیگر برداشته است. حركتی كه پیش از این با انتشار كتابچه آموزشی «پیشگیری از ایدز» برای دانشآموزان سال نخست متوسطه آغاز شده بود حالا در حال پیشرفت است.
شاید در ادامه این پیشرفت لزوم آموزشها از سنین پایینتر نیز به میان آید اما در حال حاضر كتابهای سبك زندگی و كلاسهای درس، گوی و میدانی هستند در اختیار دانشآموزان و معلمان، آنچه در كلاسهای درس میگذرد و سوال و جوابهایی كه در این دو ساعت واحد درسی در كلاسهای مدارس كشور مطرح میشوند، مشخص میكند كه بودن یا نبودن این موضوعات در مدرسه تا چه اندازه در روشن شدن ذهن دانشآموزان و پاسخ گذاشتن در برابر علامت سوالهای ذهن آنها تا چه اندازه موثر یا غیرموثر است.