معماری شگفت انگیز خانه قجری

مجله منزل - سارا مشفق نیا: صبح نه چندان زود یكی از روزهای تابستان، بعد از گذر از هیاهوی متروی همیشه شلوغ ایستگاه امام خمینی به سمت خیابان ناصرخسرو، در میان همهمه دستفروشان دارو به كوچه امام جمعه می‌رسیم؛  كوچه‌ای كه نامش را از خانه‌ای با همین نام به ارث برده است. در پلاك 37 این كوچه خانه‌ای قجری جای گرفته كه گویا زمانی خانه امام جمعه تهران بوده است.  البته روایت‌های بی‌شماری درباره صاحبان این خانه و البته وجه‌تسمیه آن وجود دارد. 

بر سر این موضوع كه اولین صاحب این خانه میرزا آقاخان نوری، صدراعظم ناصرالدین شاه بوده همه متفق‌القول هستند اما درباره اینكه این خانه چطور به خانه امام جمعه معروف شد، روایات مختلف است.  برخی می‌گویند سیدزین‌العابدین پسر سیدابوالقاسم ملقب به ظهیرالاسلام امام جمعه تهران در دوره ناصری این خانه را خریده و در آن ساكن شده است.  از آنجا كه منصب امامت جمعه مانند دیگر مناصب دوران متاخر قاجار در خانواده ایشان موروثی بود، بعد از فوت پدر زمانی‌كه زین‌العابدین به 21 سالگی رسید به فرمان ناصرالدین شاه، امام جمعه تهران شد و بعد از فوت همسر اولش بزرگ‌ترین دختر ناصرالدین‌شاه را به همسری گرفت و اینگونه بود كه امام جمعه تهران داماد شاه شد‌!

زیباترین بخش طبقه اول حوضخانه است؛ با كاشی‌های آبی در كف و حوض آبی كه تابستان‌ها بی‌شك در خنكای لذت‌بخش آن روزگار سپری می‌شده است.

فضای طبقه بالا شامل تالار زمستان‌نشین و دو گوشواره (اتاق‌های خصوصی) در طرفین با تزیینات مقرنس، آینه‌كاری، گچبری و نقاشی‌هایی به سبك اروپایی در سقف و دیوارهاست. به‌طور كلی ویژگی شاخص در تزیینات این بنا تلفیق هماهنگ و متناسب معماری سنتی در كنار عناصر تازه‌وارد فرنگی است.  زمستان‌نشین فضایی بود كه در بخش شمالی حیاط خانه ساخته می‌شد تا از آفتاب زمستان كه با زاویه‌ای مایل به درون اتاق‌ها می‌تابد، نهایت استفاده را ببرند.  معمولا در این فضا برای ورود بیشتر نور خورشید اغلب پنجره‌ها را از ارسی‌های بزرگ می‌ساختند تا همزمان با تغییر جهت آفتاب با برخورد نور به شیشه‌های ارسی، فرش رنگینی در كف زمین ایجاد شود.


اما از آنجا كه تالارها اكثرا نمی‌توانند به تنهایی ایجاد شوند، در دو طرف آنها دو اتاق گوشواره ایجاد می‌كردند، تا اگر تعداد مهمان‌ها در تالار زیاد شد برای پذیرایی بهتر، تیغه‌ها یا سردری‌ها را باز كنند تا فضا به سالنی بزرگ تبدیل شود.  در خانه‌های امروزی، اتاق پذیرایی با تالارها مقایسه می‌شود كه در قدیم با تزیینات گچبری و نقاشی همراه بوده اما امروزه در پذیرایی از انواع گل‌های مصنوعی استفاده می‌شود. كمبود زیبایی ارسی را در اتاق‌های پذیرایی امروز، با تابلوهای نقاشی پر می‌كنند و شومینه با سفال‌های نسوز و گازكشی شده به عنوان دكور جای شومینه‌های دست‌ساز با تزیینات زیبا را گرفته كه نقش مهمی در گرمایش خانه‌های سنتی داشته است.


شاید برجسته‌ترین و باارزش‌ترین عنصر تزیینی به كار رفته در این بنا ارسی 9 لنگه با ظریف‌ترین گره‌های چوبی در كنار شیشه‌های رنگی است كه تالار را از ایوان جدا می‌كند.


هنر سنگ‌كاری یكی از مهم‌ترین بخش‌ها در ایستایی و استحكام خانه‌ها بود. در قسمتی از حیاط، استادكاران با استفاده از هنر سنگ‌تراشی، سنگ نصب می‌كردند و برای اینكه جلوه زیبایی نیز داشته باشد، نقوش بسیار زیبایی را روی آن ایجاد می‌كردند. در این خانه به خوبی ردپای هنر ایران باستان چه در سنگ برجسته‌های حیاط به صورت برگ پنجه‌ای و چه در گچبری‌های خانه به صورت زنجیره‌وار مطابق با الگوی باستانی تركیبی از طرح‌های گیاهی و هندسی دیده می‌شود.


در حیاط‌سازی خانه‌های سنتی حوض و باغچه از معتبرترین عناصر حیاط‌سازی به شمار می‌رفت.


میرزاآقا خان مالک اولیه این خانه بوده است. بعضی از روایت ها می گوید ظهیر الاسلام معروف به امام جمعه بعدها خانه را از او خرید. 

وبسایت تابناک باتو: جزیره «هاربین»، در شمال کشور چین واقع شده و دارای آب و هوای و مناظر طبیعی زیبایی می باشد. این جزیره هر ساله با برگزاری جشنواره یخ میزبان تعداد زیادی از بازدیدکنندگان است.

تیم معماری MAD در سال ۲۰۱۰ برنده ی طرح نهایی یک مرکز فرهنگی، در جزیره ی هاربین شد. خانه اپرای هاربین، در پاسخ به زور طبیعت وحشی و بکر این جزیره و آب و هوا بسیار سرد آن طراحی شده است.

طراحی مفهومی سازه، ارتباط بهتر بازدید کنندگان با فضای آن را به وجود آورده است. با ورود به فضای عظیم لابی، دیوارهای شفاف شیشه ای دیده می شود که از لحاظ بصری، خطوط منحنی داخلی و نمای خارجی و میدان بیرونی را به هم متصل می کند. قسمت فوقانی سازه، از شیشه ی کریستالی ساخته شده که مانند پرده ای فضای بزرگ لابی را با تکیه بر سازه ای سبک و مشبک پوشانده است. این هرم های شیشه ای، تناوب سطوح که الهامی از برف و یخ مواج و هوای بسیار سرد است را حفظ می کند. بازدیدکنندگان از نور طبیعی موجود در سازه نیز بهره مند می شوند.

در قسمت بالایی و رأس سازه، فضایی وجود دارد تا بازدیدکنندگان از مناظر طبیعی هاربین و تالاب پیرامون آن استفاده کنند. پس از پایین آمدن، بازدیدکنندگان به بازدید از فضای عظیم لابی دعوت می شوند.

خانه ی اپرای هاربین علاوه بر ایجاد یک اتصال قوی و عمیق بین انسان و طبیعت، معماری کاملا متناسب با فضای تئاتر را داراست.