فوت و فن نگهداری از گل سنگ در آپارتمان

مجله منزل - مریم جلیلی: ایرانی‌ها اسمش را گذاشته‌اند گل سنگ؛ نامی كه بی‌دلیل روی گل‌های خالدار گذاشته شده و هنوز هم كسی دلیل این نامگذاری را نمی‌داند چون گل سنگ‌های واقعی در دنیای گیاهان از قارچ و جلبك هستند نه این خالدارهای صورتی و سفید و قرمز.

در هر حال مهمان‌های دوست‌داشتنی آپارتمان‌های ما كه از اطراف اقیانوس هند راه‌شان را به خانه‌های‌مان بازكرده‌اند هر اسمی داشته باشند- چه گل‌های خالدار و گل سنگ و چه نام عجیب و غریب و علمی هیپوستس - این روزها یكی از محبوب‌ترین گیاهان اطراف ما هستند؛ گل‌هایی با لكه‌های صورتی و سفید كه بساط پرورش و نگهداری‌شان حسابی پررونق است. بیایید با این مسافرهای گرمایی بیشتر آشنا شویم.

خورشید باید از دور بتابد

اگر دل‌تان می‌خواهد نقش و نگارهای زیبای روی برگ‌های گلدان‌تان همیشگی باشد و رنگ برگ‌ها به دلخواه شما باید همیشه به نوری كه به برگ‌های گلدان می‌تابد، دقت كنید. گل سنگ اگر در محیطی كم‌نور قرار بگیرد دیگر رنگ و رویی برایش نمی‌ماند. درواقع در محیطی با نور كم خیلی زود لكه‌های زیبای روی برگ‌ها كم‌رنگ و محو می‌شود. در این صورت برگ‌ها به‌طور یكپارچه سبز می‌شوند و دیگر نشانه‌ای از خال‌های صورتی باقی نمی‌ماند.


پس اگر روزی متوجه شدید گلدان‌تان دیگر به اندازه روز اول رنگ به رنگ نیست آن را در نور آفتاب قرار دهید تا رنگ‌ها پررنگ‌تر شود؛ البته تابش نور مستقیم آفتاب هم برگ‌ها را می‌سوزاند. همچنین نور زیاد محیط گاهی باعث پیچش برگ‌ها می‌شود  چون گل سنگ نور غیر مستقیم می‌خواهد. یكی از بهترین مكان‌های نگهداری این گیاه نزدیك پنجره است؛ جایی كه آفتاب ملایمی به خانه بتابد و نور مستقیم روی برگ‌ها نباشد. یادتان باشد برگ‌های گل مانند حسگرها هستند. اگر می‌خواهید حال و روز گل‌تان را بدانید باید به برگ‌ها دقت كنید. آنها با ریخت و قیافه‌شان درباره دمای محیط و نور كافی حرف می‌زنند.

تحمل تشنگی را دارند

 این گل‌ها رطوبت دوست دارند اما نه آنقدر كه در آب غوطه‌ور باشند. درواقع بهترین زمان برای آبیاری آنها زمانی است كه سطح خاك گلدان خشك شده باشد؛ یعنی زمانی كه با نوك انگشت سطح خاك را لمس می‌كنید رطوبتی احساس نكنید. آبیاری بیش از اندازه این گیاه باعث زرد شدن برگ‌ها و افتادن‌شان می‌شود؛ البته افتادن برگ‌ها ممكن است پیامی مخالف هم داشته باشد. اگر زمانی برگ‌های گل‌تان بدون اینكه زرد شوند افتادند باید بیشتر حواس‌تان را به آبیاری جمع کنید.

این مساله یعنی اینكه خالدارهای آپارتمان‌نشین شما تشنه هستند و كم‌آب. گل سنگ برخلاف اینكه از غوطه‌ور شدن در آب بدش می‌آید اما عاشق رطوبت و نم است. این گیاه رطوبت بالای هوا را دوست دارد. این وسط بهترین كار استفاده از یك زیرگلدانی بزرگ‌تر است. داخل زیرگلدانی تا ارتفاع لبه آن سنگریزه بریزید و تا نیمه ارتفاع دیواره آن را از آب پر كنید. گلدان را روی سنگریزه‌ها بگذارید. توجه كنید ته گلدان نباید با آب در تماس باشد.

این روش رطوبت مورد نیاز این گیاه را تامین می‌كند. حواس‌تان به دمای آب هم باشد. اگر هر روز از آب سرد برای آبیاری گل‌ها استفاده ‌كنید باید منتظر كمرنگ شدن و ریزش برگ‌ها باشید. دمای آب باید حدود 25 درجه سانتی‌گراد باشد تا به این گل‌های حساس صدمه‌ای وارد نشود. تغییر فصل را هم یادتان نرود. این گل‌ها در تابستان بیشتر دنبال نم و رطوبت هستند و در زمستان زیاد با شما كاری ندارند برای اینكه بیشتر آنها بسته به شرایط نگهداری در فصل سرما به خواب زمستانی می‌روند. پس اگر نشانه‌های رشد گلدان‌تان در این فصل كم شد، نگران نشوید و فقط به آن كمتر آب دهید. یك‌بار در هفته آبیاری در فصل زمستان برای این گل‌ها كفایت می‌كند.

از یك ساقه تا گلدان

پرورش گیاه خال صورتی زیاد سخت نیست. شاید تنها نقطه ضعف آنها طول عمرشان باشد. آنها معمولا بعد از مدتی در فصل زمستان می‌خوابند و دیگر بیدار نمی‌شوند! پس زیاد خودتان را به زحمت نیندازید و اگر نشانه‌های حیات در گلدان‌تان ندیدید، ناراحت نشوید. می‌توانید هر بهار یك گلدان تازه از آنها درست كنید. گل‌های خالدار هم از طریق بذر تكثیر می‌شوند و هم ساقه. فقط كافی است اواسط فصل بهار بذرها را بكارید و منتظر بمانید.

دمای مورد نیاز برای جوانه زدن بذرها 23-21 درجه سانتیگراد است و اگر شرایط درست و بر وفق مراد باشد دو هفته بعد جوانه‌ها سر می زنند. از طریق قلمه هم می‌توانید از اواسط بهار تا اوایل پاییز با یك چاقوی تیز یا قیچی باغبانی قلمه‌هایی را به طول ۱۰ – ۵/۷سانتیمتر جدا كنید و آنها را در بستر ریشه‌زایی یا حتی آب بگذارید. قلمه‌ها در دمای 21-20 درجه و نور كافی غیرمستقیم رشد می‌كنند. می‌توانید قلمه‌ها را با كیسه پلاستیكی شفاف بپوشانید تا زودتر ریشه دهند.


ریشه دادن دو ماه زمان می‌برد. بعد از آن كیسه پلاستیكی را‌ بردارید تا گیاه در محیط طبیعی به رشد ادامه دهد و بزرگ شود. می‌توانید به گیاه كود مایع هم بدهید. بعد آن را به گلدانی با قطر دهانه ۱۱ سانتی‌متر حاوی كمپوست گلدانی با پایه پیت منتقل كنید. در روش ریشه‌دهی در آب، زمانی كه طول ریشه‌ها به پنج سانتی‌متر رسید، قلمه‌ها را بیرون بیاورید و در گلدان‌هایی با قطر دهانه ۹ سانتی‌متر بكارید. دقت كنید به ریشه‌ها صدمه نزنید.

گرمایی هستند

درست است كه از نور مستقیم آفتاب زیاد راضی نیستند و ترجیح می‌دهند در سایه باشند اما اصلا با سرما میانه‌ای ندارند. طبق معمول هم نارضایتی‌شان را با تغییر رنگ برگ‌های‌شان نشان می‌دهند. زمانی كه نور كافی بود اما برگ‌ها دیگر رنگ نداشتند بدانید گلدان حساس خانه از وضعیت دمای محیطش راضی نیست.

سرما باعث از بین رفتن لكه های صورتی خاص برگ ها می‌شود. دمای روز 29-24 درجه سانتی‌گراد و دمای شب 23-21 درجه سانتی‌گراد برای این گیاه مناسب است. دما نباید به زیر ۱۳ درجه سانتی‌گراد برسد؛ می‌دانید كه آنها خیلی زود با ریختن برگ‌ها تلافی می‌كنند!

نم فضا باید بالا باشد

بهتر است گلدان‌های خالدار صورتی‌تان را از باقی گل‌های آپارتمان جدا نكنید. با این كار گل سنگ رطوبتی را كه نیاز دارد به‌راحتی به دست می‌آورد. این گل‌ها عاشق رطوبت و نم هوا هستند اما مساله اینجاست كه مانند بنفشه آفریقایی با غبارپاشی روی برگ‌ها میانه خوبی ندارند و تكرار این عمل در نهایت به ریختن برگ‌های شان منجر می‌شود.

از طرفی هوای خشك و بدون نم هم برای این گل‌ها مانند یك قتلگاه است. این وسط بهترین كار استفاده از زیر گلدانی‌های بزرگ با سنگ‌ریزه است. گل‌ها به این ترتیب از نم آبی كه در ته گلدان‌شان هست می‌توانند استفاده كنند.

تقویت شده دوبله می‌خواهند

گل سنگ به خاك زهكشی شده و خوب احتیاج دارد و البته به داروهای تقویت‌كننده! كود مورد نیاز این گیاه را می‌توان به میزان یک گرم در لیتر، هر دو هفته یك‌بار از فروردین تا شهریور مورد استفاده قرار داد. فقط كافی است از گلفروشی‌ها كود مخصوص آنها را بگیرید.

در مورد خاك هم مخلوطی از یك قسمت تورب، یك قسمت خاك‌برگ پوسیده و یك قسمت ماسه خاك مطلوب هیپوستس كافی است؛ البته اگر زیاد حرفه‌ای نیستید می‌توانید دوباره از گلفروشی سر خیابان كمك بگیرید. فقط باید حواس‌تان به رشد گیاه باشد. اینجا دیگر گلفروش محله در میان نیست. این شما هستید كه باید دقت کنید مبادا ریشه‌های گیاه از منافذ زیر گلدان بیرون بزنند چون اگر این اتفاق بیفتد یعنی وقت عوض كردن گلدان رسیده است؛ كاری كه بیشتر در فصل بهار انجام می‌شود.


الو اورژانس!
 
اگر گل مان مریض شد، چه کار کنیم؟

-   اگر روی برگ‌ها لكه‌های سوخته به وجود آمد؛ یعنی نور آفتاب به‌طور مستقیم روی گلدان می‌تابد یا برای تمیز كردن برگ‌ها از ماده شیمیایی استفاده شده است.

-   اگر برگ‌ها زرد می‌شوند و می‌افتند؛ یعنی زیاد از حد به گلدان آب رسیده و تا وقتی خاك گلدان خشك نشده نباید به آن آب داد.

-  اگر برگ‌ها كمرنگ می‌شوند و می‌افتند؛ یعنی محیط برای این گل‌ها سرد است یا اینكه از آب سرد برای آبیاری آنها استفاده می‌شود.

-   اگر برگ‌ها سیاه می‌شوند؛ یعنی هم آب زیاد است و هم هوا غیر مناسب!

-   اگر برگ‌ها خشك می‌شوند و پیچ می‌خورند؛ یعنی هوا خشك است و گرم. می‌توان در این صورت هرازگاهی از غبارپاشی استفاده كرد.

-    اگر رنگ‌های خاص برگ‌ها از بین رفته‌اند؛ یعنی نور كافی نیست. باید گلدان را به فضای پرنورتری برد؛ البته بدون تابش مستقیم آفتاب.

مجله سیب سبز - عاصفه‌ الله‌وردی: بعضی گل‌ها شبیه پرنده هستند و بعضی پرنده‌ها شبیه گل. انگار آفرینش در بعضی موارد سر شوخی با ما دارد! استریلیتزیا در زبان ما به پرنده بهشتی یا مرغ بهشتی شهرت دارد. جالب اینكه این گل از خانواده موز است و قرابت خاصی هم از نظر شكل كلی به درخت این میوه پرطرفدار دارد. گل‌ها از داخل یك گل‌آذین قایقی‌شكل بیرون می‌آیند كه رنگ سبز با رگه‌های بنفش آن را زیباتر كرده است و گلبرگ‌ها طیفی از نارنجی با چند گلبرگ آبی هستند.

شاید علت اصلی نامگذاری آن به این اسم، همین گلبرگ‌های خوشرنگی باشد كه یك پرنده در حال پرواز را تداعی می‌كنند.  این گیاه در كشور ما معمولا در زمستان تا اواخر بهار گل می‌دهد و می‌تواند مهمان دسته گل‌ها و تزیینات خاص خانه‌مان باشد. به‌عنوان یك گلدان آپارتمانی شاید تا به حال به آن نگاه نكرده باشیم  كه پرنده بهشتی می‌تواند گل آپارتمان ما باشد!

 چطور باید از آن مراقبت كنیم؟

 كارشناسان دمایی در حدود 18 تا 20 درجه را بهترین دما برای این گل می‌دانند. این گل در زمستان تا دمای 15 درجه را تاب می‌آورد اما مثل بیشتر گیاهان نباید اجازه بدهید در فصل‌های سرد سال یخ بزند.


اگر این اتفاق بیفتد، هیچ راه‌حلی برای درمان آن وجود ندارد.  زمانی فصل گلدهی مرغ بهشتی می‌رسد كه دما كمی پایین آمده باشد؛ به خاطر همین در روزهای سرد زمستانی در ایران این گیاه شروع به گلدهی می‌كند اما به هر حال نباید این كاهش دما ادامه‌دار باشد چون در دمای كمتر از 15 درجه سانتی‌گراد رشد كلی گیاه هم مختل می‌شود. با همه این حرف‌ها این گل با همه شرایط محیطی خودش را وفق می‌دهد. حتی در كشورهای اروپایی روی آن تحقیقاتی صورت گرفته كه در باغ‌های ساحلی با بادهای زیاد هم می‌تواند دوام خود را حفظ كند.

چه خاكی برایش مناسب است؟

این گل تا حدودی با خاك‌های ماسه‌ای اخت پیدا می‌كند اما بعضی از كارشناسان معتقدند كه یك مخلوط از خاك باغچه، شن درشت یا پرلیت به همراه مقداری پیت یا هوموس می‌تواند نیازهای غذایی پرنده بهشتی را برطرف كند. اگر كود دامی پوسیده هم در این تركیب وارد شود، می‌تواند برای این گیاه مفید باشد.

در كودهای مخصوص مرغ بهشتی از نسبت خاصی از پتاسیم، نیتروژن و فسفر استفاده می‌كنند؛ حتی با تغییر این نسبت‌ها می‌توانند زمان دقیق گلدهی را هم تعیین كنند؛ با كمال تعجب استریلیتزیا  گیاهی همیشه سبز است. البته وقتی می‌گوییم این گل بومی آفریقاست، چنین ویژگی‌هایی هم از آن بعید نیست. معمولا ارتفاع بوته بالغ این گیاه به یك متر هم می‌رسد و مثل بسیاری از گیاهان بومی آفریقا برگ‌های باد بزنی شكل تخم‌مرغی دارد.

غذا هم می‌خواهد؟

بهترین زمان کود دادن به این گل موقع رشد آن یعنی بهار و تابستان است. كوددهی را معمولا در فصل‌های استراحت مثل پاییز و زمستان حذف می‌كنند. معمولا برای این گل هم از كودهای كامل كه در بیشتر گلفروشی‌ها در دسترس هست، استفاده می‌كنند اما كودهای مخصوص را هم می‌توان پیدا كرد اما یك نكته جالب در مورد این گل این است كه با تعویض پشت سرهم گلدان مشكلی ندارد و  اگر خاك جدید غنی از مواد غذایی باشد، دیگر به كود‌های شیمیایی هم نیازی نیست.


 آبخوریش ملس است!

پرنده بهشتی به آب زیادی احتیاج دارد. بد نیست بدانید كه خاكش باید همیشه تا حدودی مرطوب باشد اما در حوالی مرداد یك دوره استراحت برای آن در نظر می‌گیرند و توصیه می‌كنند كه در این مدت آبیاری انجام نشود. به این ترتیب گلدهی بهتر در فصل‌های رشد آن تضمین می‌شود. در هنگام تعویض گلدان مراقب باشید كه نباید ریشه‌ها محدود شوند. همیشه باید جایی برای توسعه ریشه‌ها در نظر بگیرید. برای این منظور بهتر است از گلدان‌های عمیق‌تر استفاده كنید.

 جادوی گلفروشی‌ها

به‌طور معمول عمر این گل به صورت شاخه بریده چیزی حدود چهار روز است. اگر برای‌تان سوال است كه گلفروشی‌ها چه می‌كنند كه این گل‌ها این همه دوام می‌آورند، جواب این است كه نه ورد می‌خوانند نه جادو می‌كنند بلكه معجونی از سوكروز ،  هیدروكسی كوئینولین سیترات و اسید سیتریك را به شكل محلولی درست می‌كنند و گل‌های شاخه بریده از همه جا بی‌خبر خودشان هم باور نمی‌كنند كه این محلول بتواند تا این اندازه و چندین و چند روز آنها را شاداب و سرحال نگه دارد.

البته غلظت‌های این محلول‌ها باید خیلی دقیق اندازه‌گیری شود وگرنه به جای افزایش عمر گل شاخه بریده، عمر آن را كاهش می‌دهند.  كاسبرگ قایقی شكل پرنده بهشتی كه در اصطلاح گیاه‌شناسی به آن اسپات گفته می‌شود، حتی پس از خشك شدن هم برای تزیین سایر دسته‌گل‌ها یا سبد‌های گل استفاده می‌شود.


چقدر نور می‌خواهد؟

مرغ بهشتی طالب نور زیاد است اما در آپارتمان بهتر است در جایی قرار بگیرد كه سایه روشن باشد. در زمستان می‌تواند نور مستقیم خورشید را تحمل كند اما هرگز این ریسك را نكنید كه در تابستان آن را در نور مستقیم قرار بدهید چرا كه به سرعت قهر می‌كند و خشك می‌شود. اگرمحیط زندگی این گل تا حدودی مرطوب باشد، خیلی زود گل می‌دهد. معمولا هر بوته تعدادی شاخه گل تولید می‌كند كه بسته به شرایط نگهداری و نوع گیاهچه‌ها 5 تا 10 گل می‌شود. برای اینكه بوته به گل بنشیند، راه درازی در پیش دارد؛ راهی به مدت سه سال!

 چطور زیادش كنیم؟

اصلا فكرش را هم نكنید كه بتوانید به همین راحتی‌ و با كمك بذر یك پرنده بهشتی تكثیر كنید. برای اینكه بذرهابا شكل ویژه این گیاه جوانه بزنند و بوته تولید كنند باید مراقبت‌های دمایی خاصی  لازم است كه از حوصله من و شما خارج است. در عوض نگهداری یك بوته از آن در گلدان می‌تواند انتخاب بهتری باشد. در هر صورت بد نیست بدانید كه بذرها را معمولا در بهار می‌كارند و سه سال صبر می‌كنند تا گیاه سه ساله به گل بنشیند و تا سال هفتم پشت سرهم گل بدهد.


البته مرغ بهشتی را با تقسیم بوته هم می‌‌توان تكثیر كرد؛ به این شكل كه تقریبا در اواسط تابستان اگر در اطراف گیاه اصلی بوته کوچکی را مشاهده كردید، خاك گلدان را مرطوب كنید. سپس كل بوته را از خاك خارج كنید و بوته‌های كوچك اطراف گیاه اصلی را از آن جدا كنید و در یك گلدان مستقل قرار دهید. بهترین دما برای رشد و جان گرفتن بوته ‌های تازه، 20 درجه سانتی‌گراد است. برای رشد بهتر گلدان‌های تازه، سعی كنید رطوبت خاك را همیشه حفظ كنید و گلدان را در تماس مستقیم با اشعه‌های خورشید قرار ندهید.