15 نشانه اینکه فقر آهن دارید

فقر آهن یکی از شایع ترین مشکلات غذایی در دنیاست و زنان بیش از همه در خطر هستند. آهن برای تولید هموگلوبین نقش مهمی دارد. هموگلوبین پروتئینی است که به سلول های خونی قرمز کمک می کند اکسیژن را به سراسر بدن منتقل کنند.

 

 

 

صبح بخیر: فقر آهن یکی از شایع ترین مشکلات غذایی در دنیاست و زنان بیش از همه در خطر هستند. آهن برای تولید هموگلوبین نقش مهمی دارد. هموگلوبین پروتئینی است که به سلول های خونی قرمز کمک می کند اکسیژن را به سراسر بدن منتقل کنند. بنابراین بدون آنها همه چیز دچار مشکل می شود و در نتیجه فرد کم خونی می گیرد. کمبود یا عدم کمبود آهن تأثیر زیادی در وضعیت جسمی و روانی شما دارد آنچنان که اگر کمبود آهن نداشته باشید حس فوق العاده ای خواهید داشت و اگر کمبود آهن دارید جز درماندگی چیزی عایدتان نمی شود. نشانه های زیر را مطالعه کنید تا بدانید آیا شما هم فقر آهن دارید یا خیر.

خسته و کوفته هستید.

رایج ترین نشانه فقر آهن خستگی مفرط است. بیشتر زنان آنقدر همیشه احساس خستگی می کنند که خستگی را بخشی از زندگی خود تلقی می کنند و آن را نادیده می گیرند. با این حال فقر آهن موجب می شود که اکسیژن کمتری به بافت های بدنتان برسد، بنابراین بدن از انرژی لازم محروم می شود. اگر خستگی نرمال شما با احساس ضعف، ناراحتی یا ناتوانی در تمرکز همراه باشد، باید به فقر آهن فکر کرد.

پریودهای سنگینی دارید.

در زنان علت شماره یک فقر آهن، پریودهای بسیار سنگین است. زنان خون زیادی از دست می دهند و نیمی از خون آنها جایگزین می شود و دوباره ماه بعد خون زیادی از دست می دهند. این درست مثل آن است که خودرویتان همیشه بنزین بسیار کمی در باکش داشته باشد. مقدار خون قاعدگی که هر ماه از دست می دهید نباید بیشتر از دو تا سه قاشق غذاخوری باشد. این تست را انجام دهید: اگر هنگام قاعدگی، مجبور شدید بیشتر از دو ساعت یک بار نوار بهداشتی خود را عوض کنید، باید نزد پزشک بروید.

رنگ پریده هستید.

اینکه کلمات "رنگ پریده" و "نحیف" با هم بکار برده می شوند، دلیلی دارد. هموگلوبین رنگ خون را قرمز می کند، بنابراین پوست شما رنگ می گیرد. این یعنی اگر میزان این پروتئین در خون شما پائین باشد، پوست تان کمرنگ می شود. اگر پوست روشنی دارید، این موضوع راحت تر مشخص می شود. رنگ پوست شما هر چه باشد، اگر داخل لب ها، لثه ها و داخل پلک هایتان کمرنگ تر از همیشه باشد، به احتمال زیاد فقر آهن دارید.

به راحتی به نفس نفس زدن می افتید.

اگر سطح اکسیژن خون شما پائین باشد، هر چقدر هم عمیق تر نفس بکشید، حس می کنید هوا به شما نمی رسد. اگر در انجام کارهایی که قبلاً به راحتی انجام می دادید، حس می کنید نفس کم می آورید (مثلاً هنگام بالا رفتن از پله ها یا انجام ورزش روزانه) دلیلش فقر آهن است.

قلبتان می کوبد.

قلبی که بیش از حد کار می کند در نهایت ضربان نامنظم، سوفل قلب، بزرگ شدگی و حتی  نارسایی قلبی خواهد داشت. البته این نشانه ها برای افرادی است که مدتی است از کم خونی رنج می برند. با این حال اگر می دانید که مشکلات قلبی دارید، مهم است که نزد پزشک بروید و میزان آهن خونتان را چک کنید.

سندروم پای بیقرار دارید.

آیا دائماً عصبی و بیقرار هستید؟ 15 درصد از افرادی که سندروم پای بیقرار دارند، فقر آهن نیز دارند. هرچه آهن خونتان کمتر باشد، نشانه های آن بدتر می شوند.

سرتان درد می کند.

بدنی که فقر آهن داشته باشد رساندن اکسیژن به مغز را بر بافت های دیگر ترجیح می دهد و با این حال سرتان کمتر از حالت ایده آل اکسیژن دریافت می کند. در نتیجه شریان های مغز ورم می کنند و این منجر به سردرد های شدید می شود.

ویار خاک و یخ دارید.

این نوع ویار که به آن پیکا می گویند عبارتست از تمایل زیاد به خوردن مواد غیرخوراکی که این هم نشانه دیگری از فقر آهن است. افرادی که بدنشان کمبود آهن دارد، وسوسه می شوند که گچ، خاک رس، خاک و کاغذ بخورند. خوشبختانه بیشتر خانم ها یخ را ترجیح می دهند.

بدون هیچ دلیلی مضطرب هستید.

فقر آهن باعث می شود که اضطراب بیش از استرس روزانه زندگی داشته باشید. کمبود اکسیژن در بدن موجب تحریک دستگاه عصبی سمپاتیک می شود و این دستگاه شبیه پدال گاز بدنتان است. و از آنجائیکه کمبود آهن موجب کار کردن بیشتر قلب می شود، شما حس می کنید که در حالت مبارزه قرار دارید و هیچ دلیلی برای آرامش داشتن ندارید.

موهایتان می ریزد.

کمبود آهن در بدن به خصوص اگر تبدیل به کم خونی و فقر آهن کامل شود، موجب ریزش موها می شود. کم شدن آهن بدن را به حالت بقا قرار می دهد و بدن اکسیژن را به سمت کارکردهای حیاتی می فرستد و دیگر برای سالم نگه داشتن و حفظ کردن موها اکسیژنی نمی ماند. البته با ریختن چند تار مو نباید نگران شوید، ریختن حدود 100 تار مو در روز عادی است و نشانه فقر آهن نیست.

گیاهخوار هستید.

تمام آهن بدن به صورت مشابهی تولید نمی شود. بدن شما آهن هِم یا آهن خونرنگزا (که از گوشت، ماکیان و ماهی بدست می آید) را دو تا سه برابر بهتر از آهن غیر هم یا آهن غیر خونرنگزا از گیاهان جذب می کند. با برنامه ریزی غذایی درست می تواند به اندازه کافی آهن دریافت کنید. سبزیجاتی با برگ های تیره رنگ، حبوبات و غلات و بنشن ها سرشار از آهن هستند. آنها را با غذاهای سرشار از ویتامین ث مانند فلفل دلمه ای و بروکلی همراه کنید تا بهتر جذب شوند.

تیروئید کم کار دارید.

کمبود آهن کارکرد تیروئید را کند می کند و از تأثیر تقویت متابولیسم آن جلوگیری می کند. کم کاری تیروئید اغلب نادیده گرفته می شود (6 نفر از هر 10 نفر بیماری تیروئیدی دارند که خودشان خبر ندارند). بنابراین اگر متوجه شدید که انرژی کمی دارید، وزن گرفته اید یا حتی دمای بدنتان پائین تر آمده با پزشکتان تماس بگیرید.

باردار هستید.

اسید فولیک باید از قبل از بارداری مصرف شود، زیرا جنین به آهن نیاز دارد و از ذخیره بدن مادر استفاده می کند. همچنین بسیاری از خانم ها هنگام زایمان خون زیادی از دست می دهند و این میزان آهن بدنشان را پائین می آورد. پس اگر چندقلو باردار هستید، بارداری های نزدیک به هم داشته اید یا اغلب بخاطر تهوع بامدادی بالا می آورید، باید جذب آهن خود را بالا ببرید.

زبانتان عجیب شده است.

گذشته از عوض شدن رنگ زبان، کمبود آهن موجب کاهش سطح میوگلوبین خون هم می شود. میوگلوبین پروتئینی در سلول های قرمز خون است که از سلامت عضله (مانند عضله ای که زبان را نگه می دارد) حمایت می کند. در نتیجه، بسیاری از افرادی که کمبود آهن دارند از درد، التهاب و صافی عجیب زبان شکایت دارند.

بیماری سلیاک یا بیماری های التهابی روده دارید.

حتی اگر آهن کافی در رژیم غذایی خود داشته باشید، بیماری سلیاک و بیماری های التهابی روده مانند Crohn's and ulcerative colitis منجر به مشکلاتی در جذب مواد غذایی از جمله آهن می شوند. این وضعیت ها موجب التهاب و آسیب به مجرای گوارشی می شوند. اگر هر یک از این بیماری ها در شما تشخیص داده شده اند، باید با پزشک خود تماس بگیرید و از او بپرسید که چطور می توانید جذب آهن را در بدنتان افزایش دهید.

چطور آهن بیشتری جذب کنیم؟

توصیه های مربوط به آهن برای همه افراد به خصوص خانم های یکسان نیستند. خانم های 19 تا 50 سال معمولاً 18 میلی گرم در روز آهن نیاز دارند. ولی اگر باردار باشید، این مقدار به 27 میلی گرم افزایش می یابد. اگر شیر می دهید، باید فقط 9 میلی گرم آهن دریافت کنید و میزان سنگینی پریود و قاعدگی شما نیز نیازهای شما را تغییر می دهد. اگر بالای 50 سال دارید و پریود نمی شوید فقط 8 میلی گرم در روز آهن نیاز دارید. این کار زیاد سخت نیست، مصرف عدس، اسفناج، گوشت، مغزها، مرغ یا نخود حداقل چند میلی گرم آهن برایتان تأمین می کند.

وقتی نوبت به آهن می رسد، بیشتر لزوماً به معنای بهتر نیست. در حالیکه بیشترین توجه به کمبود و فقر آهن می شود، نگرانی برای اضافه بودن آهن نیز هست و مطالعات نشان می دهند که آهن اضافه به اندام های داخلی آسیب می زند و ریسک دیابت، حمله قلبی و سرطان را به خصوص در افراد مسن افزایش می دهد.

كم خونی فقر آهن در دوران حاملگی

چرا بارداری باعث افزایش احتمال ابتلا به كم خونی می شود؟

در دوران بـارداری نیـاز بدن شـما به آهن به نحو شـگرفی افزایش می یابد. آهن برای تشكیل هموگلوبین (پروتئین موجود در گلبولهای قرمز كه كسیژن را به سایر سلولها می برد) ضروری است. در دوران بارداری میزان خون بدن شما رفته رفته تا 50% حد طبیعی افزایش می یابد. برای اینكه هموگلوبین كافی برای این میزان حجم خون ساخته شود آهن اضافی لازم است. بدن شما مقداری آهن اضافی نیز برای جنین و جفت نیاز دارد.

متاسفانه كثر خانمها بارداری را بدون ذخائر كافی آهن آغاز می كنند و بنابرین نیاز روز افزون به این عنصر بخصوص در سه ماهه دوم و سوم تامین نخواهد شد. اگر به مرحله ای برسید كه بدنتان آهن كافی برای ساخت هموگلوبین در اختیار نداشته باشد دچار كم خونی خواهید شد.

احتمال ایجاد كم خونی در شریطی نظیر تهوع و استفراغ صبحگاهی، پشت سر گذاشتن دو یا سه بارداری بدون فاصله، بارداری چند قلو، مصرف غذاهای فاقد آهن كافی، و خونریزی زیاد قاعدگی قبل از بارداری، افزایش می یابد.

به همین علت است كه میزان آهن مورد نیاز شما از 18 میلی گرم در روز بالا رفته به 27 میلی گرم در روز می رسد و از آنجایی كه تامین این میزان آهن از طریق رژیم غذایی مشكل است متخصصین توصیه می كنند كه خانمهای باردار روزانه 30 میلی گرم عنصر آهن به عنوان دوز پیشگیری كننده دریافت دارند. بسیاری از مكمل های دوران بارداری حاوی این میزان آهن هستند.

فقر آهن شایعترین علت كم خونی است ولی تنها علت آن نیست. ممكن است در اثر عدم دریافت اسیدفولیك یا ویتامین B12، از دست رفتن حجم وسیعی از خون، و یا در اثر بعضی بیماریهای خاص یا اختلالات ارثی نظیر "كم خونی سلول داسی شكل" نیز كم خونی به وجود آید. درمان كم خونی بستگی به علت ایجاد كننده آن دارد و مصرف آهن، درمان تمام انواع كم خونی ها نیست.

چطور می توانم بفهمم كه به كم خونی مبتلا شده ام؟

پزشك در اولین معاینه دوران بارداری با كمك آزمایشهای مختلف كم خونی را بررسی می كند. یكی از این آزمایشات (هماتوكریت) درصد گلبولهای قرمز را در پلاسما می‌سنجد. آزمایش دیگر (هموگلوبین) وزن هموگلوبین خون را می سنجد. با این حال با پیشرفت بارداری، احتمال ایجاد كم خونی افزایش می یابد. بنابراین در اواخر سه ماهه دوم یا اوایل سه ماهه سوم باید آزمایش تكرار شود. ممكن است به طور طبیعی هماتوكریت و هموگلوبین تا حدی در نیمه دوم بارداری افت كند. علت ین امر افزایش چشمگیر حجم خون و پلاسما (پلاسما بخش مایع خون است) با سرعتی بیش از افزایش گلبولهای قرمز است ولی این افت نباید شدید باشد.

كم خونی ممكن است بدون علامت باشد بخصوص در موارد خفیف. علائم كم خونی عبارتند از خستگی، تب و سرگیجه. (البته این علائم را بسیاری از خانمهای باردار تجربه می كنند خواه مبتلا به كم خونی باشند یا خیر). همچنین ممكن است شما متوجه رنگ پریدگی شوید (بخصوص در ناخنها، سطح درونی پلك ها و لب ها) و ضربان قلبتان تشدید شده و دچار تپش قلب، تنگی نفس و یا اختلال در تمركز حواس شوید. نهایتاً بعضی از مطالعات نشان داده اند كه بین كم خونی فقر آهن شدید و تمایل زیاد برای خوردن مواد غیر خوركی نظیر یخ، كاغذ و یا گِل (حالتی كه به نام ویار خوانده می شود) ارتباط شدیدی وجود دارد. اگر چنین ویاری دارید آنرا ندیده نگیرید و حتماَ به پزشك اطلاع دهید.

كم خونی را چطور باید درمان كرد؟

اگر آزمایش نشان دهد كه شما كم خون هستید پزشك برایتان روازنه مكمل محتوی 60 تا 120 میلی گرم آهن و یا حتی بیشتر تجویز می‌كند. برای آنكه آهن بهتر در روده جذب شود آهن را با شكم خالی بخورید و میزان كافی آب یا آب پرتقال بنوشید (ویتامین C جذب آهن را تشدید می كند) ولی همراه قرص محتوی آهن شیر ننوشید (كلسیم از جذب آهن جلو گیری می كند).

دقت كنید كه این دوز مربوط به عنصر آهن یا آهن خالص است. بعضی از مكمل ها به جای عنصر آهن یا علاوه بر آن میزان "سولفات آهن" موجود را می نویسند (یكی از املاح آهن). مكملی كه محتوی 324 میلی گرم سولفات آهن باشد حدود 60 میلی گرم آهن در اختیار بدن شما قرار می دهد. بعضی دیگر محتوی گلوكونات آهن هستند كه مصرف 300 میلی گرم آن به جذب 34 میلی گرم آهن می انجامد.

نكته بسیار مهم آن است كه بخاطر داشته باشید قرصهای محتوی هر نوع آهن را از دسترس كودكان دور نگهدارید. تعداد كودكانی كه همه ساله در اثر مصرف بیش از حد قرصهای آهن می میرند بیش از تعداد كودكانی است كه در اثر مسمومیت با سایر داروها می میرند. در حقیقت تنها یك قرص بالغین كافی است كه یك كودك را دچار مسمومیت داروئی سازد.

آیا مصرف زیاد آهن عوارض دارد؟

مصرف مقادیر زیاد آهن به صورت قرصهای مكمل می تواند موجب اختلالات گوارشی شود. در كثر موارد مصرف بیش از حد آهن منجر به یبوست می شود كه خود یكی از مشكلات دوران بارداری است. اگر شما از یبوست رنج می برید، آب آلو بنوشید زیرا سیستم گوارشی را به حالت طبیعی برمی‌گرداند (و خود یكی از منابع غنی آهن است). تهوع و به ندرت اسهال از سایر عوارض آهن محسوب می شوند. اگر مصرف آهن شما را دچار تهوع می كند سعی كنید هنگام خواب آنرا مصرف كنید.

اگر عوارض بیش از حد شما را می آزارد، با پزشك خود مشورت كنید. بری اجتناب از مشكلات گوارشی می توانید از دوز هی كم شروع كنید و رفته رفته میزان آن را بالا برده به حد مورد نیاز برسانید و یا دارو را در دوز هی منقسم مصرف كنید. در بعضی خانـم ها عـوارض دارو با مصـرف قرص هیی كه به آهستگی آهن را آزاد می كند كاهش می یابد. و بالاخره اگر مدفوع شما به رنگ سیاه درآمد نگران نشوید. این تغییر كاملاً طبیعی است.

كم خونی چه خطراتی بری سلامت من و كودك من دارد؟

كودك شما به خوبی می تـواند نیاز آهن خود را برطرف سـازد؛ او سهم خود را قبل از شما برداشت می كند. اگر شما در سه ماهه اول و دوم بارداری به كم خونی مبتلا باشید احتمال آنكه دچار زایمان زودرس شوید یا نوزادتان با وزن كم به دنیا آید بیشتر خواهد شد. بنابراین این امر را جدی بگیرید. اگر فقر آهن بسیار شدید باشد ذخائر آهن نوزاد هنگام تولد پائین خواهد بود و او را در دوران كودكی در معرض خطر كم خونی قرار خواهد داد.

كم خونی فقر آهن به سلامت شما نیز لطمه می زند. انرژی شما كاهش خواهد یافت و بدنتان نخواهد توانست بخوبی با عفونت مبارزه كند. در صورت ابتلا به كم خونی در اواخر بارداری، اگر هنگام زایمان دچار خونریزی شوید احتمال بروز مشكلات جدی بیشتر خواهد بود؛ ممكن است به سرگیجه، افزایش ضربان قلب یا علائم دیگر دچار شوید كه باعث شود یك یا دو روز اضافی در بیمارستان بمانید. حتی ممكن است نیاز به تزریق خون داشته باشید.

چگونه می‌توان از فقر آن پیشگیری كرد؟

ویتامین های دوران بارداری را به طور منظم مصرف كنید و از رژیم غذایی سالمی كه شامل مقادیر زیاد مواد غنی از آهن باشد پیروی كنید. گوشت قرمز بهترین منبع است. البته خورك مرغ و سایر گوشت ها و حتی صدف دریایی نیز سرشار از آن است.

احتیاط
برای برطرف ساختن نیاز خود به آهن از جگر استفاده نكنید. در دوران بارداری باید از مصرف جگر خودداری كرد. زیرا حاوی ویتامین A در حدی زیان آور است كه منجر به ناهنجاریهای مادرزادی می شود.

غذاهای غیرگوشتی حاوی آهن عبارتند از لوبیا، كشمش، خرما، آلو، انجیر، زردآلو، سیب‌زمینی (با پوست)، كلم بروكلی، چغندر، سبزیجات دارای برگهای سبز، نانهای سبوس دار، شیرۀ قند سیاه، و غلات غنی شده با آهن. به خاطر داشته باشید كه آهن موجود در منابع حیوانی (آهن به صورت Heme) خیلی راحت تر از آهن موجود در منابع غیرحیوانی جذب می شوند.

چه چیزی به جذب آهن در بدن كمك می كند؟

خوردن یا نوشیدن مواد سرشار از ویتامین C همزمان با مصرف قرص آهن یا مواد غذایی حاوی عنصر آهن كمك می كند كه جذب این ماده از منابع غیر حیوانی بالا رود. یك لیوان آب پرتقال یا آب گوجه فرنگی، یك مشت پُر توت فرنگی، فلفل شیرین، یا نصف یك عدد گریپ فروت داری میزان كافی ویتامین C بری جذب آهن خواهد بود. گوشت و ماهی (منابع آهن heme كه بهتر جذب میشود) نیز جذب این ماده از منابع غیر حیوانی را بالا می برند. بعنوان مثال قرار دادن یك قطعه گوشت گوساله در یك ظرف محتوی سبزیجات به جذب آهن سبزیجات كمك می كند.

چه عواملی با جذب آهن تداخل دارند؟

كلسیم با جذب آهن تداخل دارد. بنابرین اكر مكمل هی حاوی كلسیم و یا تركیبات ضد اسید حاوی كلسیم دریافت می كنید دقت كنید كه مصرف آنها با مصرف غذا هی غنی از آهن و یا قرص آهن همزمان نباشد. به همین دلیل نبید قرص آهن را با شیر مصرف كنید زیرا شیر سرشار از كلسیم است. شیر را در فاصله بین دو وعده غذا مصرف كنید. از آنجییكه پلی فنل موجود در چی و قهوه با جذب آهن موجود در مكمل ها و آهن منابع گیاهی تداخل دارد، نباید بطور همزمان مصرف شوند.

منبع:ninisite.com