عواقب رعایت نکردن زمان خوردن آنتی بیوتیک

پزشكان معمولا هنگام تجویز آنتی‌بیوتیك‌ها توصیه می‌كنند آنها را هر 6 ساعت، 8 ساعت، 12ساعت یا هر 24ساعت مصرف كنیم و شاید برای شما این سوال پیش‌آمده كه مثلا چرا هر 6 ساعت یا 8 ساعت؟ از طرفی خیلی از ما نمی‌دانیم این داروها را باید با غذا بخوریم یا وقتی معده‌مان خالی است...

زندگی مثبت: پزشكان معمولا هنگام تجویز آنتی‌بیوتیك‌ها توصیه می‌كنند آنها را هر 6 ساعت، 8 ساعت، 12ساعت یا هر 24ساعت مصرف كنیم و شاید برای شما این سوال پیش‌آمده كه مثلا چرا هر 6 ساعت یا 8 ساعت؟ از طرفی خیلی از ما نمی‌دانیم این داروها را باید با غذا بخوریم یا وقتی معده‌مان خالی است...

 اثر آن بیشتر است؟ خیلی از پدر و مادرها هم وقتی پزشك برای كودك خردسالشان آنتی‌بیوتیك تجویز می‌كند، نگران می‌شوند كه مبادا بدن فرزندشان به آنتی‌بیوتیك‌ها مقاوم شود و بعدها دچار مشكل شوند، بنابراین سر دو راهی مصرف یا مصرف نكردن دارو می‌مانند.

آنتی‌بیوتیک‌ها را هم مانند سایر داروها اگر بتوان از راه خوراکی مصرف کرد، باید برای اثرگذاری به حداقل مقدار در خون یا بافت هدف برسد پس فواصل زمانی مصرف آن باید به دقت تعیین شود بنابراین مثلا پزشك به جای اینكه به بیمار بگویید 2 بار در روز دارو مصرف كنید، می‌گوید هر 12 ساعت یک بار، به جای 3 بار در روز، هر 8 ساعت یک بار یا بجای 4 بار در روز، هر 6 ساعت یك بار. اگر این فواصل زمانی کم و زیاد شوند، بر غلظت دارو در خون و در نتیجه اثربخشی دارو تاثیر می‌گذارند و روند درمان كند می‌شود.

آنتی‌بیوتیك را با چه بخوریم؟

وجود غذا در معده و نوع غذای مصرفی می‌تواند بر جذب و سرعت جذب آنتی‌بیوتیک‌ها اثر بگذارد؛ بعضی از آنتی‌بیوتیک‌ها را باید با معده خالی و بعضی‌ها را با غذا مصرف کرد. علاوه بر این، مثل بقیه داروها حتما باید با توجه به نوع آنتی‌بیوتیک موضوع تداخل دارویی آن را با سایر داروهای مصرفی و غذا در نظر گرفت و در این‌باره با پزشک و به‌خصوص داروساز (داروپزشک) مشورت کرد.

بچه‌ها آنتی‌بیوتیك نخورند؟

یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که سلامت بشر را تهدید می‌کند، مساله مقاومت میکروبی است که علت اصلی آن استفاده نابجا، نادرست، ناکافی و ناقص از آنتی‌بیوتیک‌هاست به نحوی که آخرین اطلاعات منتشرشده به‌وسیله سازمان بهداشت جهانی در سال 2013 درباره مقاومت میکروبی بسیار تکان‌دهنده است. همچنین بر اساس گزارش اخیر مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها در آمریکا، عفونت‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها سالانه باعث ابتلای 2 میلیون نفر و 23 هزار مرگ می‌شود. علاوه بر این، این موضوع بیشتر از 20 میلیارد دلار هزینه مثلا بر بودجه آمریکا تحمیل کرده است. این مساله در کودکان هم جدی‌تر مطرح می‌شود. مطالعه‌ای که اخیرا در دانشکده پزشکی دانشگاه واشنگتن در آمریکا روی کودکان آمریکایی انجام شد، نشان داد میکروب‌های بی‌ضرر و همزیست موجود در روده این کودکان حاوی ژن‌های متعدد مقاومت به آنتی‌بیوتیک‌ها هستند.

وقتی ما آنتی‌بیوتیک را بی‌دلیل و بی‌رویه و نابجا مصرف می‌کنیم، این میکروب‌ها بیشتر تكثیر می‌شوند و احتمال این خطر که در كنار سایر میکروب‌های بیماری‌زا به تبادل ژن مقاومت به آنتی‌بیوتیک‌ها بپردازند، بیشتر می‌شود و بدین ترتیب با یک جمعیت میکروبی بیماری‌زای مقاوم به آنتی‌بیوتیک نوظهور روبرو می‌شویم بنابراین باید به شدت حواسمان به مصرف نابجا و ناکافی و غلط آنتی‌بیوتیک‌ها، به‌خصوص در کودکان باشد.

چرا آنتی‌بیوتیك ساعت مصرف دارد؟

پاسخ به این سوال به دانستن چند مفهوم پایه‌ای در علم داروشناسی‌ نیاز دارد. یک شاخه مهم در علم داروشناسی، مطالعه سرنوشت داروها در بدن است یعنی اینكه پس از مصرف دارو چه اتفاقی برای آن در بدن می‌افتد. دارو برای اینکه اثر کند، باید به مکان موردنظر در بدن که دچار اختلال یا بیماری است برسد. مثلا وقتی دارو می‌خوریم، باید از دستگاه گوارش جذب، وارد جریان خون شود و با خون به عضو موردنظر برسد. بعضی از داروها کم، بعضی‌ متوسط و برخی هم خیلی خوب از دستگاه گوارش؛ جذب خون می‌شوند و سرعت جذب آنها با هم متفاوت است چون عواملی مانند جریان خون دستگاه گوارش و غذای مصرفی بر میزان و سرعت جذب تاثیر می‌گذارد. وقتی دارو وارد جریان خون می‌شود، ابتدا غلظتش بالاست ولی به‌تدریج به‌دلیل تجزیه در کبد یا سایر اعضا و برخی عوامل دیگر غلظتش کم و از راه کلیه یا از راه‌های دیگر از بدن دفع می‌شود. یعنی غلظت دارو پس از مدتی در خون کم خواهدشد و به حدی می‌رسد که تاثیرش دیگر قابل ملاحظه نیست پس باید دوباره آن را مصرف کرد. این در واقع علت تعیین فاصله زمانی بین مصرف است که برای داروهای مختلف تفاوت دارد؛ مثلا یک دارو را در روز باید یک نوبت، دیگری را در دو نوبت یا داروی دیگری را 4 نوبت در شبانه‌روز مصرف کرد.

مصرف خود سرانه آنتی بیوتیک و عواقب آن

آنتی بیوتیک علیه بیماریهای ویروسی مثل سرماخوردگی و آنفولانزا تاثیری ندارند

آنتی بیوتیک ها (یا در اصطلاح عموم چرک خشک کن ها) در بین داروهای امروزی، بیشترین داروهای تجویزی هستند. آنتی بیوتیکها از طریق کشتن میکروبها یا توقف تکثیر آنها با عوامل بیماریزا مقابله میکنند. پنی سیلین ، اولین آنتی بیوتیکی بود که بطور تصادفی از محیط کشت کپک کشف شد. امروزه متجاوز از 100 آنتی بیوتیک مختلف وجود دارد که پزشک برای درمان ناراحتی های کوچک تا عفونت های تهدیدکننده حیات از آنها استفاده میکند، ولیکن اگر نابجا مصرف شوند بسیار خطرناک خواهند بود. با شناخت اهمیت مصرف بجا و نابجای آنتی بیوتیکها، شما می توانید به سلامتی خود و خانواده خود کمک کنید.

هرچند برخی آنتی بیوتیکها علیه انواع گسترده ای از عفونتها مؤثر هستند ولی مهم است که بدانیم هر آنتی بیوتیکی تمام عفونتها را نمیتواند درمان کند و نیز آنها فقط علیه عفونتهایی بکار میروند که توسط باکتریها ٬ قارچ ها و انگل های بیماریزا بوجود آمده باشند و علیه بیماریهای ویروسی مثل سرماخوردگی و آنفولانزا تاثیری ندارند. بهترین کاری که شما میتوانید در این مواقع انجام دهید این است که اجازه دهید سرماخوردگی و آنفولانزا، دوره خود را که گاهاً 2 هفته ممکن است طول بکشد ٬ طی کند و فقط علایم راتسکین دهید. اگر بیماری شما طی 2 هفته بدتر شد یا شروع به بهبود نکرد جهت بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنید.

بعنوان مثال بیماریهای زیر در اکثر موارد علت ویروسی دارند:
- سرماخوردگی (گرفتگی بینی ٬ گلودرد ٬ عطسه ٬ سرفه ٬ سردرد)
- آنفولانزا (تب ٬ لرز ٬ بدن درد ٬ سردرد ٬ گلودرد ٬ سرفه خشک)
- خیلی از سرفه ها
- برونشیت حاد (سرفه و تب) در بسیاری موارد توسط ویروسها ایجاد میشود.
- فارنژیت (گلودرد) نیمی از این موارد توسط ویروسها ایجاد میشود.
- گاستروانتریت های ویروسی (اسهال و ...)

و بیماریهای زیر در بیشتر مواقع علت باکتریایی دارند:
- عفونتهای گوش - آنتی بیوتیکها بر بیشتر و نه کل عفونتهای گوش موثر هستند.
- عفونتهای شدید سینوسها (که 2 هفته یا بیشتر طول بکشد.)
- گلودرد استرپتوکوکی
- عفونت ادراری

تنها پزشک است که میتواند از بین انواع مختلف آنتی بیوتیکها ٬ آنتی بیوتیک مؤثر بر بیماری شما را تشخیص دهد. بعنوان مثال اگر شما عفونت گوش داشته باشید ٬ پزشک تشخیص میدهد که چه نوع از باکتریها اغلب میتواند باعث عفونت گوش شود. اگر عفونتی باشد که بتواند توسط گونه های مختلفی از باکتریها ایجاد شود یا توسط باکتریهایی ایجاد شود که قابل پیش بینی نباشد که به چه آنتی بیوتیکی حساس است ٬ آزمایشگاه نمونه هایی از خون ٬ ادرار یا نسج فرد بیمار را میگیرد و از طریق تکنیک های خاصی مثل رنگ آمیزی یا کشت به تشخیص باکتریهای ایجاد کننده عفونت و یا تعیین حساسیت آنها به آنتی بیوتیکها کمک میکند.

عوامل مؤثر دیگر در انتخاب آنتی بیوتیک از طرف پزشک ٬ اطلاع از سابقه حساسیت بیمار به یک آنتی بیوتیک خاص ٬ قیمت دارو ٬ زمانبندی دوز دارو ٬ عوارض عمومی دارو ٬ سن بیمار ٬ بقیه داروهایی که فرد دریافت میکند و محل اکتساب عفونت در جامعه است ٬ مثلاً اینکه آیا بیمار در خانه سالمندان زندگی میکند یا نه ٬ زیرا باکتریهای متفاوتی در این گونه محیط ها میتوانند عامل بیماری باشند.

استفاده از آنتی بیوتیکها در بیماریهای ویروسی :
- نه عفونت را درمان میکند.
- نه مانع از سرایت بیماری میشود.
- نه حال بیمار را بهتر میکند.
- ممکن است عوارض جانبی خطرناک داشته باشد.
- باعث گسترش مقاومت آنتی بیوتیکی میشود.

مقاومت آنتی بیوتیکی چیست؟
آنتی بیوتیکها از طریق مقابله با عوامل بیماریزا باعث بقای زندگی میشوند ٬ اما بعضی باکتریها آنقدر قوی میشوند که میتوانند مقابل این داروها مقاومت کنند و در نتیجه داروها بخوبی عمل نکنند ، این یعنی مقاومت آنتی بیوتیکی. در این صورت انواع قویتر باکتریها کشته یا متوقف نمیشوند ٬ بلکه می مانند ٬ رشد میکنند و گسترش پیدا میکنند . این بار دیگر باکتریها سخت تر کشته یا متوقف میشوند.

مقاومت آنتی بیوتیکی یکی از مهمترین معضلات بهداشتی جامعه امروز است. این مساله بطور آشکار باعث خطر برای افرادی میشود که عفونت ساده ای داشته و در صورت درمان تحت نظارت پزشک میتوانستند بخوبی بهبود یابند ٬ اما با مصرف نابجای آنتی بیوتیک در دفعات قبل باعث بی تاثیر شدن این داروها شده اند.

زمانی که آنتی بیوتیک نتواند تاثیر کند، نتیجه این خواهد بود که :
- بیماری طولانی تر میشود.
- بیماری پیچیده تر میشود.
- مراجعه متعدد به پزشک یا حضور طولانی در بیمارستان را به دنبال خواهد داشت.
- نیاز به داروهای گرانتر و سمی تر خواهد بود.
- چه بسا عفونت های مقاوم منجر به مرگ ایجاد شود.

فقط خود بیماران تنها کسانی نیستند که از این نتیجه رنج میبرند ٬ بلکه افراد سالم جامعه هم ضربه خواهند خورد. باکتریهای مقاوم بسرعت بین اعضای خانواده ٬ همکلاسی ها و همکاران گسترش خواهد یافت و سلامت افراد جامعه با گونه بیماریزای جدیدی که به سختی و با هزینه زیاد درمان میشود ٬ تهدید خواهد شد.

گونه هایی از انواع باکتریهایی که به آنتی بیوتیک مقاوم شده اند ٬ شامل انواع ایجاد کننده عفونتهای پوستی ٬ مننژیت ٬ بیماریهای قابل انتقال از راه جنسی و عفونتهای دستگاه تنفسی مثل ذات الریه ونیز فارنژیت یا گلودرد چرکی است.

بنابراین:
استفاده بیش از حد یا نادرست از آنتی بیوتیکها ٬ یعنی مشارکت در گسترش مقامت در باکتریها

آنتی بیوتیکها از طریق کشتن میکروبها یا توقف تکثیر آنها با عوامل بیماریزا مقابله میکنند

برای مقابله با این پدیده :
1- در صورت داشتن بیماری ویروسی از پزشک تقاضای آنتی بیوتیک نکنید و پزشک را برای تجویز آنتی بیوتیک تحت فشار قرار ندهید.

2- دوره درمان را حتی در صورت بهبودی کامل کنید ٬ در غیر اینصورت باکتری ها بطور کامل از بین نمیروند و باکتریهای باقیمانده باعث عفونت مجدد میشوند که ممکن است این بار مقاوم شده و دیگر به آنتی بیوتیکها جواب ندهند.

3- داروهای باقیمانده را دور بریزید و برای روز مبادا ذخیره نکنید ٬ زیرا آنتی بیوتیک تجویزی روی همان عفونت بخصوص مؤثر و صرفاً برای شما در آن ایام تجویز شده است.

4- دارو را در ساعات معین شده توسط پزشک یا داروساز مصرف کنید. آنتی بیوتیک زمانی مؤثر خواهد بود که بطور منظم مصرف شود.

5- آنتی بیوتیکهای خود را به دیگران پیشنهاد نکنید حتی اگر علایم شما یکسان باشد ٬ زیرا ممکن است برای بیماری آنها مناسب نباشد. دریافت داروی اشتباه ممکن است درمان صحیح را به تاخیر بیندازد و باکتریها در این فاصله تکثیر پیدا کنند.

6- در مورد نحوه مصرف صحیح آنتی بیوتیکها با پزشک یا داروساز مشاوره کنید. مصرف نادرست آنها میتواند جذب آنها را تحت تاثیر قرار داده و باعث کاهش یا حذف اثر آنها شود.

7- در صورت فراموش کردن دوز مصرفی یا اشتباه در مصرف ٬ با پزشک یا داروساز مشاوره کنید.

زمانی که شما آنتی بیوتیک را بدرستی مصرف کنید ٬ بهترین کار را برای سلامت خود ٬ خانواده و اطرافیان انجام داده اید .
در موقع دریافت آنتی بیوتیک باید بدانید که :
- چه عوارضی دارد؟
- برای پیشگیری از عوارض جانبی چه کار میتوان کرد؟
- بهترین زمان مصرف دارو چیست؟ پس از غذا یا با معده خالی؟
- آیا آنتی بیوتیک مورد نظر با داروی دیگر مصرفی ما مثل داروی جلوگیری از بارداری تداخل دارد؟
- آیا در صورت مصرف با داروهای دیگر، غذا یا الکل امکان واکنشهای ناخواسته وجود دارد؟
- بهترین شرایط نگهداری آنتی بیوتیک چیست؟
- روش آماده سازی پودرهای آنتی بیوتیک را از داروساز سؤال کنید.

هنگام مراجعه به پزشک او را در جریان مسایل زیر قرار دهید:
- حساسیت دارویی که در گذشته داشتید.
- رژیم غذایی بخصوصی که دارید.
- حساسیت به داروها یا غذاها
- بارداری و یا شیردهی
- داروهایی که مصرف می کنید.
- مکمل های گیاهی که در حال حاضر مصرف می کنید.
- سایر بیماریهایی که به آن مبتلا می باشید از جمله فاویسم یا کم خونی داسی شکل.

استفراغ و اسهال از عوارض مصرف آنتی بییوتیک است

عوارض جانبی آنتی بیوتیکها:
عمدتاً شامل ناراحتی های ملایم گوارشی ٬ تهوع ٬ اسهال یا مدفوع نرم است. بعضی آنتی بیوتیکها ممکن است باعث حساسیت به نور آفتاب شوند.

درصورت داشتن عوارض زیر با پزشک تماس بگیرید:
استفراغ ، اسهال آبکی شدید، دردهای شکمی شدید، پلاکهای سفید بر روی زبان ، وجود ترشح یا خارش واژن ( ناحیه تناسلی خانمها)

واکنش های حساسیتی:
بعضی افراد به بعضی گروههای آنتی بیوتیکها (عمدتاً گروه پنی سیلین ها) حساسیت دارند ، در این صورت پزشک در صورت آگاهی، آنتی بیوتیک آن گروه را تجویز نخواهد کرد. علائم حساسیت شامل جوشهای ریز قرمز ، خارش ، کهیر ٬ ورم لب ٬ صورت و زبان و موارد شدیدتر مثل سختی در تنفس و کاهش فشار خون می باشد.

در خانمها ٬ علاوه بر موارد فوق باید به نکات زیر توجه شود:
1- ممکن است مصرف آنتی بیوتیک منجر به عفونت قارچی واژن شود ٬ علت این مساله این است که در اثر مصرف این داروها ٬ باکتریهای معمول که در واژن زندگی می کنند ٬ کشته میشوند و در نتیجه قارچ بسرعت رشد میکند. علائم ٬ شامل یکی یا بیشتر از این حالتهاست: خارش ٬ سوزش ٬ درد در زمان نزدیکی و ترشحات واژن

2- آنتی بیوتیک ممکن است باعث شود تاثیر قرصهای خوراکی جلوگیری از بارداری کم شود ٬ چه بسا در طول دوره درمان با آنتی بیوتیک استفاده از روشهای دیگر ضد بارداری لازم باشد که در این موارد باید از داروساز یا پزشک مشاوره بگیرید.

3 - درخانمهای باردار ٬ بعضی آنتی بیوتیکها میتوانند از جفت عبور کنند و به جنین صدمه برسانند.
پزشک باید از تمام مسائل فوق آگاه باشد.

نکات بهداشتی برای پیشگیری نسبی از ابتلا به عفونتها :
1- دستان خود را به دقت با آب و صابون بشوئید ٬ علی الخصوص قبل از غذا خوردن ٬ بعد از توالت و تماس با مدفوع (مثل تعویض کهنه بچه)

2- برای جلوگیری از عفونتهای غذایی ٬ میوه و سبزیجات را به دقت بشوئید و گوشت و تخم مرغ را کامل بپزید.

3- مطمئن باشید که خودتان و فرزندانتان تمام واکسن های لازم را دریافت نموده اید و یادآورهای آن را به موقع تزریق نموده اید.

4- از تماس نزدیک فرد بیمار با دیگران حتی الامکان پرهیز شود.
منبع:zums.ac.ir