سرگیجه چیست؟ دلایل سرگیجه کدام اند؟

مجله سیب سبز - لیلا حسین زاده: بعضی از مردم وقتی از پنجره طبقات بالای ساختمان بلندی به پایین نگاه می‌كنند یا سوار چرخ و فلك و تله كابین می‌شوند، سرگیجه پیدا كرده و احساس می‌كنند دنیا دور سرشان می‌چرخد. این حالتی است كه خیلی‌ها تجربه می‌كنند. اما همیشه هم این ‌طور نیست وگاهی اوقات سرگیجه زمانی سراغ‌شان می‌آید كه بی‌حركت سرجای‌شان نشسته‌اند یا بلند می‌شوند كاری انجام بدهند.

آن لحظه است كه احساس می‌كنند در و دیوار و تمام اشیاء دور و برشان به پرواز درآمده‌اند؛ حالت ناخوشایندی كه ممكن است فرد را به وحشت بیندازد. اما سرگیجه چیست؟ چه عواملی باعث می‌شوند دچار این حالت ناخوشایند شویم؟ درمان‌های آن چیست؟ آیا همه سرگیجه‌ها خطرناك هستند؟ اینها سوالاتی هستند كه متخصصان گوش و حلق و بینی، قلب و عروق، چشم، مغز و اعصاب و طب سنتی به آن پاسخ داده‌اند.

گنجشك‌ها را متوقف كنید!

پیش از آنكه با كمك این مطلب دلیل گیج رفتن سرتان را كشف كنید، با كمك راه‌هایی كه در این ستون به شما توصیه می‌كنیم، می توانید نگرانی‌تان را كمتر كنید:

- چشمان‌تان را نبندید و به نقطه ثابتی نگاه كنید. چون اگر سرگیجه شما مربوط به گوش داخلی‌تان باشد، زمانی‌كه به نقطه ثابتی نگاه می‌كنید، تا حدودی تعادل‌تان را به دست می‌آورید.


- اگر احساس كردید همراه با سرگیجه، سردرد دارید یا اندام‌های‌تان بی‌حس است و بینایی‌تان با مشكل مواجه شده، حتما به بیمارستان مراجعه كنید تا توسط متخصص مغز و اعصاب معاینه شوید.

- اما اگر همراه با سرگیجه‌تان، شنوایی‌تان كم شده بود و گوش‌های‌تان وز وز می‌كرد، بهتر است به متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه كنید.

- برای پیشگیری از «بیماری مسافرت یا حركت» بهتر است در صندلی جلو بنشینید. در غیر این صورت مستقیم و به جلو نگاه كنید و از داروهای آرامبخش استفاده كنید.
 از استرس و هیجانات محیطی دوری كنید.

دو تا می‌بینید؟

سرگیجه علل متفاوتی می تواند داشته باشد اما یك علت مهم در ایجاد سرگیجه در فرد از ناحیه چشم، احساس دوبینی است كه سردرد نیز به همراه دارد. دكتر امین‌الله نیك اقبالی، متخصص چشم و استاد دانشگاه علوم پزشكی ایران دراین باره می‌گوید: شش ماهیچه چشم را حركت می‌دهند و اگر یكی از این ماهیچه‌ها فلج شود، دو چشم به شكل هماهنگ با یكدیگر كار نمی‌كنند و هر كدام آهنگ خودشان را می‌زنند و ارتباط منطقی میان گوش، چشم و مغز دچار اشكال می‌شود.

با پیش آمدن این وضعیت فرد نمی‌داند به كدام سمت برود. ابتلاء به بیماری‌های ویروسی، آنفلوآنزا و حتی درگیر شدن با یك سرماخوردگی ساده نیز ممكن است دو بینی در بیمار ایجاد كند. اگر دچار دوبینی شدید یا كسی را دیدید كه دچار این مشكل شده است، بدون توجه به دلیل آن، حتما به متخصص چشم پزشك مراجعه كنید. دوبینی در واقع زنگ اخطار بدن در زمان خطر است.

چطور درمانش كنیم؟

در بحث درمان دوبینی، متخصص چشم بسته به اینكه چرا این مشكل برای بیمار به وجود آمده است؛ از عینك یا جراحی برای اصلاح ماهیچه یا ماهیچه‌های چشم استفاده می‌كند. از آن جایی كه دو بینی مشكل غیر قابل تحملی است، در زمان درگیری بیمار با این اختلال، یك چشم بیمار بسته میشود تا بتواند این شرایط را تا زمان بهبودی تحمل كند.

فشار خون‌تان افتاده؟

فشارتان پایین است؟

دكتر منوچهر قارونی، متخصص قلب و عروق براین باور است که اگر فشارخون طبیعی فردی به عنوان مثال همیشه 12 روی 8 باشد و بعد فشارش را بگیرد و عددی كه نشان داده می‌شود، از عدد گفته شده پایین‌تر آمده باشد یعنی اینكه دچار افت فشارخون شده است. هر انسانی در شرایط خاصی فشارش افت پیدا می‌كند كه این عوامل می‌تواند طبیعی یا بیمار‌ی‌زا باشد. به عنوان مثال در تابستان با نخوردن آب كافی یا نمك و فعالیت زیاد ممكن است خون غلیظ شده و فشارخون پایین بیاید كه این عوامل بیماری‌زاست.

هرچند در زمانی كه فشار خون افت كرده، با ریختن كمی نمك روی زبان كارگشاست، اما بهترین كار این است كه اگر علائم غیرمنتظره و نگران‌كننده‌ای در فرد مشاهده كردید، به سرعت او را به مركز درمانی منتقل كنید.

قلب‌تان نامنظم می‌زند؟

در آریتمی، ضربان قلب نامنظم بوده و خونی كه از مجرای دهلیزی خارج می‌شود كم است و باعث سیاهی رفتن چشم می‌شود. نامنظمی ضربان قلب اگر منشا بطنی داشته باشد، به مراتب از دهلیزی خطرناك‌تر است و اگر به موقع به فرد شوك وارد نكنیم، ممكن است جانش را از دست بدهد.

در حمام سرتان گیج می‌رود؟

احتمالا دیده‌اید كه فردی در حمام دچار سرگیجه شده و روی زمین افتاده است. یكی از دلایل این اتفاق، تنگ بودن دریچه آئورت است كه باعث می‌شود فرد به شكل ناگهانی در دستشویی و حمام دچار سرگیجه شود و روی زمین بیفتد. تنگی دریچه آئورت سبب سكته مغزی و خونریزی مغزی شده در این بین ممكن است سر و استخوان افراد مسن نیز دچار شكستگی شده باشد.

چرا گیج می‌زنیم؟

دكتر سید بهزاد پوستی، متخصص گوش و حلق و بینی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی ایران دراین‌باره به سیب سبز می‌گوید: بیمارانی كه به ما مراجعه می‌كنند، لفظ سرگیجه را برای زمانی‌كه جلوی چشمان‌شان سیاهی برود،یا دچار عدم تعادل باشند به كار می‌برند. در حالی‌كه اینها سرگیجه واقعی محسوب نمی‌شوند و اختلالات تعادلی هستند. سرگیجه واقعی، سرگیجه‌ای است كه شكل دورانی داشته باشد. حالتی است كه فرد احساس می‌كند خودش یا محیط اطرافش به چرخش در آمده‌اند و با حالت تهوع و استفراغ همراه است.

التهاب عصب تعادلی

 گاهی اوقات تورم و التهابی كه در عصب تعادلی گوش به وجود می‌آید، سبب بروز سرگیجه در فرد می‌شود و می‌تواند با تهوع، استفراغ و رنگ پریدگی همراه باشد. در این میان بعضی احساس می‌كنند كه با باز كردن چشم، سرگیجه‌شان بدتر می‌شود. شدت علائم ایجاد شده در فرد ممكن است به اندازه‌ای باشد كه فرد تعادل كافی نداشته باشد و نتواند راه برود. با وجود تورم و التهابی كه در عصب تعادلی این بیماران وجود دارد، شنوایی آنان در حد طبیعی است.

تومورهای سی پی (انگل) زاویه

اینها تومورهای وسیعی هستند كه علائم سرگیجه را ایجاد می‌كنند و به خاطر فشاری كه به مخچه یا منیر می‌آورند، باعث عدم ایجاد تعادل در فرد می‌شوند.

عفونت گوش داخلی

در این بیماری نیز فرد سرگیجه را تجربه می‌كند. گاهی وقت‌ها ویروس یا باكتری‌ها باعث بروز عفونت در گوش داخلی می‌شوند كه ممكن است همراه با مننژیت یا عفونت مغزی باشد. در چنین وضعیتی فرد شنوایی خود را از دست می‌دهد.

تومورهای عصب تعادلی

اگر توموری در مسیر عصب تعادلی زوج هشت كه از گوش به سمت مغز می‌روند، به وجود بیاید، می‌تواند علائم كاهش شنوایی را ایجاد كند. این بیماران نیز از وزوز گوش رنج می‌برند. این بیماران حمله‌های سرگیجه متعدد دارند و حتی ممكن است عصب صورت‌شان فلج شود.

سرگیجه فصلی

یكسری از سرگیجه‌ها هم هستند كه در فصول پاییز و بهار شیوع بیشتری دارند. این نوع سرگیجه‌ها باعث فشار مایع گوش داخلی می‌شوند و با تغییر فشار، احساس سرگیجه به فرد دست می‌دهد. در اغلب موارد هم زمینه‌های آلرژیك و حساسیتی سبب بروز این سرگیجه‌ها می‌شوند كه جای نگرانی وجود ندارد.

سرگیجه حركتی

سرگیجه‌هایی كه در اثر مسافرت كردن در فرد به وجود می‌آید، سرگیجه حركتی نام دارد كه می‌تواند از دوران طفولیت در فرد شروع شود و تا دوران بزرگسالی ادامه پیدا كند. همان‌طور كه گفته شد، در ایجاد تعادل باید سه سیستم گوش، بینایی و مغزی با یكدیگر هماهنگ باشند و اینها حساسیت بسیار زیادی نسبت به تغییر وضعیت دارند و با ایجاد تغییر در پالس‌های ارسالی، باعث درك حالت سرگیجه به خاطر درك بینایی می‌شوند.

علائمی که باید جدی بگیرید

دكترسعید قزوینیان، متخصص مغز و اعصاب،  برخی از عوامل بروز سرگیجه را با شما درمیان می‌گذارد.

- در سرگیجه محیطی فرد با چرخاندن چند ثانیه‌ای سرش سرگیجه فوق‌العاده شدیدی به او دست می‌دهد.

- سرگیجه تا زمانی كه تكرار نشود، خطرناك نیست اما اگر مدام تكرار شد حتما باید به صورت جدی پیگیری شود و به متخصص مغز و اعصاب مراجعه كرد.

- سرگیجه‌های مركزی نسبت به سرگیجه محیطی شدت‌شان كم و كمتر شایع‌تر هستند. در این حالت فرد اختلال تكلم پیدا می‌كند و ممكن است حتی به زمین بیفتد.

- سرگیجه می تواند ناشی از كاهش جریان خون به قاعده جمجمه باشد. خونریزی مخچه با سرگیجه، سردرد، اشكال در راه رفتن و ناتوانی در نگاه كردن به یك سمت همراه است.

- یكی از علایم بیماری‌ ام‌اس، سرگیجه است كه معمولا شروعی ناگهانی دارد. ضربه به سرو گردن یا میگرن هم می تواند سرگیجه بیاورد.

طب سنتی چه می گوید؟

دكتر ملیحه خرم پژوه كارشناس طب سنتی دراین‌باره به سیب سبز می‌گوید: سرگیجه مـی‌تـواند عـلت‌های متفاوتی داشته باشد، به همین دلیل به افراد تـوصـیه می‌كـنیم به سرگـیـجـه‌های صبحگاهی‌كه به صورت ناگهانی و حاد ظاهر می‌شوند و با استفراغ و تهوع همراه است، توجه داشته باشند و حتما به پزشك متخصص مراجعه كنند اما به‌طور كلی در طب سنتی تعریفی خاص در مورد سرگیجه وجود دارد.

از نظر ما سرگیجه‌ها بر اساس طبع و مزاج فرد می‌تواند گرم یا سرد باشد و هر كدام علائم و نشانه‌های خاص خودشان را دارند. اغلب كسانی‌كه درگیر سرگیجه گرم می‌شوند، جوانان هستند و در عین حال تعداد افرادی‌كه سرگیجه گرم دارند، معدود است .

سرگیجه گرم و سرد دارد

سرگیجه گرم: كسانی‌كه طبع گرم دارند سرگیجه‌شان نیز گرم و ضربان‌دار خواهد بود، صورت پرخونی دارند، بدن‌شان گرم است و احساس می‌كنند مزه دهان‌شان شیرین است. درمان سرگیجه گرم به چند روش انجام می‌شود و یكی از راه‌ها، فصد یا حجامت‌كردن است كه طی آن از فرد خون گرفته و دور ریخته می‌شود.

راه دیگر استفاده از غذاهای گرم مثل سوپ جو و ‌آش‌جو است. به‌طور كلی غذاهایی كه در آنها از جو استفاده شده باشد، خوب است. استشمام گل‌هایی مثل گل سرخ و گل بنفشه نیز مفید هستند. شربت آبلیمو، عرق كاسنی و عرق بید نیز توصیه می‌شود. از این نوع عرقیات فرد باید روزی یك فنجان به مدت 40 روز استفاده كند. مصرف آبغوره به صورت ناشتا و بعد از غذا به میزان سه قاشق غذاخوری نیز موثر است.

سرگیجه سرد: كسانی‌كه طبع سردی دارند، تعریق سرد دارند، صورت‌شان پرخون نیست و رنگ پریده هستند. افرادی‌كه سرگیجه سرد دارند، بهتر است از معجونی استفاده كنند كه به معجون هفتگانه معروف است و در آن موادی همچون سیاه دانه، دارچین، زنجبیل، میخك، عناب، چای سبز و هل باد وجود دارد.

در تهیه این معجون؛ 25 عدد عناب، 10 عدد هل باد، سه قاشق غذاخوری سیاه دانه، سه قاشق غذا خوری میخك، یک قاشق غذاخوری، چهار تكه دارچین، چهار تكه زنجبیل و یک قاشق غذاخوری چای سبز را با پنج لیوان آب جوشانده و از این جوشانده به میزان یك فنجان به مدت یك هفته، آخر شب‌ها استفاده شود. مصرف گوشت گنجشگ، بلدرچین و كبك، مصرف ‌آش گرم و نخود، استشمام بوهای گرم مثل ادكلن‌هایی كه بوهایی گرم دارند، نیز مفید است.