روانپزشک، روانشناس یا مشاور؟

آنقدر به تنگ آمده‌اید که به اولین کلینیک روانشناسی که سر راه‌تان است می‌روید و از اولین اسمی که روی تابلو می‌بینید وقت می‌گیرید. چند جلسه‌ای سفره دل‌تان را برای آن متخصص باز می‌کنید اما حال و روزتان تغییری نمی‌کند.

مجله سیب سبز: آنقدر به تنگ آمده‌اید که به اولین کلینیک روانشناسی که سر راه‌تان است می‌روید و از اولین اسمی که روی تابلو می‌بینید وقت می‌گیرید. چند جلسه‌ای سفره دل‌تان را برای آن متخصص باز می‌کنید اما حال و روزتان تغییری نمی‌کند. احتمالا بعد از این ناکامی، یک برچسب روی تمام متخصصان می‌چسبانید و این درمان‌ها را بی‌نتیجه می‌دانید اما صبر کنید! هیچ کدام از این روش‌های درمانی شما را به دام نینداخته‌اند و برای جیب‌تان دندان تیز نکرده‌اند. شما تنها روش نادرستی را انتخاب کرده‌اید و کافی است یک‌بار دیگر از متخصصی که توان درمان درد شما در کوتاه‌ترین زمان را دارد وقت بگیرید تا با کمک او همانی که می‌خواهید بشوید. پیش نیاز شما برای شروع درمان، شناخت خود و مشکلات‌تان است و بعد از آن، می‌توانید از راهنمایی که در این صفحات آورده‌ایم، برای انتخاب نزدیک‌ترین راه کمک بگیرید.

چه زمانی به روانکاو مراجعه کنم؟

•   می‌خواهید خودتان را بیشتر بشناسید و بدانید که تاثیر ناخودآگاه در زندگی شما چیست؟
•   از اختلالات حادی چون افسردگی، وسواس و... رنج می‌برید؟
•   هنرمندید یا به‌دلیل شغلی دیگر با انسان‌ها سر و کار دارید و می‌خواهید مفهوم دقیق‌تری از انسان را بشناسید؟
•  روانشناس هستید و می‌خواهید پیش از آنکه دست به درمان بزنید، خشم، تمایلات و نیازهای خود را بشناسید؟

روانکاوی بالینی شاخه متفاوتی از روان‌‌درمانی است که فرد را در مورد خودش به آگاهی می‌رساند. درمان به این شیوه اغلب طولانی‌مدت اما اثرات آن در فرد به شدت پایدار است. این روش درمانی در واقع ساختار فرد را از نظر عاطفی- ‌شناختی، از کودکی تا امروز او بازسازی می‌کند. هر متخصصی توان انجام این روش را ندارد و معمولا روانکاو‌ها علاوه بر تحصیلات خود در زمینه روان‌شناس، در حدود 5 تا8 سال یا بیشتر برای آشنا شدن با این روش و درمان خود وقت صرف کردند و در مجامع علمی، به تحصیل و تحقیق پرداخته‌اند.

چه زمانی به روانپزشک مراجعه کنم؟

•   از اضراب‌های مقطعی مثل اضطراب امتحان رنج می‌برید و می‌خواهید تا زمان حاضر شدن در جلسه، آرامش بیشتری داشته باشید؟
•   به اختلالات جسمی‌ای مبتلا شده‌اید که پزشکان دیگر هیچ منشا و درمانی برای آنها ندارند؟
•   مدت‌هاست که احساس غم و اندوه شدید می‌کنید و حتی با تغییر شرایط حال شما بهتر نمی‌شود؟
•   وسواس شما را آزار می‌دهد و به تنهایی از پس مهار کردنش بر نمی‌آیید؟

روانپزشكان از منظر پزشکی به روان نگاه می‌کنند. این افراد که دکترای پزشکی دارند و تخصص روانپزشکی را در دانشکده‌های پزشکی گذرانده‌اند، با استفاده از دارو و دیگر مداخلات ، فعالیت انتقال دهنده‌های عصبی و... را در سیستم عصبی مرکزی تنظیم می‌کنند و به حالت طبیعی برمی‌گردانند. چراکه در اکثر اختلالات روانی، سطح کارایی و تعاملات فرد به حدی دچار مشکل می‌شود که بدون کمک گرفتن از دارو‌ها و ایجاد تغییر در فعالیت‌های فرد امکان درمان وجود ندارد. این درمان‌ها هم می‌تواند به صورت مقطعی و برای عبور از یک بحران خاص و موقت و هم به صورت بلندمدت و برای درمان بیماری‌های جدی‌تر به کار رود.

چه زمانی به مشاور مراجعه کنم؟

•   می‌خواهید فرزندتان را با کمترین درصد اشتباهات پرورش دهید و پیچ و خم‌های رفتار‌ و هیجان‌هایش را بشناسید؟
•   در خانواده‌تان با درگیری‌ها و چالش‌هایی روبه‌رو شده‌اید و می‌خواهید از این بحران بیرون بیایید؟
•   در آستانه ازدواج قرار دارید و می‌خواهید از درست بودن تصمیم‌تان باخبر شوید؟
•   در آستانه جدایی قرار دارید و می‌خواهید مطمئن شوید که راه نرفته‌ای باقی نمانده است یا آسیب‌های بعدی این اتفاق را کم کنید؟

برخلاف تصور بسیاری از افراد، مشاوره تنها به حل مشکلات مقطعی افراد کمک نمی‌کند و می‌تواند به عنوان یک روش درمانی بلند مدت و تخصصی انجام شود اما گذشته از این تعریف گسترده، مشاوران معمولا به کمک افرادی می‌آیند که به دنبال گرفتن نتیجه سریع و حل کردن بحرانی که در یک برهه خاص با آن روبه‌رو شده‌اند، هستند. اگر می‌خواهید مشکلات‌تان را آن طور که حس می‌کنید با یک متخصص مطرح کنید، حرف دل‌تان را بزنید و از آسان‌ترین راه برای حل آنها باخبر شوید، از مشاور‌ها کمک بگیرید. از میان دانش آموخته‌های گرایش‌های مختلف روانشناسی و مشاوره، شما می‌توانید با کسانی که دوره‌های تخصصی را گذرانده‌اند و با حداقل مدرک کار‌شناسی ارشد و دارای مجوز از نظام روانشناسی و مشاوره در کلینیک‌های روان‌شناسی فعالیت می‌کنند، در مورد مشکلات‌تان مشورت کنید.

چه زمانی گروه درمانی کنم؟

•   از پس کنترل خشم‌تان بر نمی‌آیید؟
•   از وقایع ناخوشایندی چون اعتیاد یکی از عزیزان‌تان رنج می‌برید؟
•   حضور در اجتماع باعث اضطراب شما می‌شود و با آدم‌ها و موقعیت‌های تازه کنار نمی‌آیید؟
•   واقعه ناگواری چون مرگ یکی از عزیزان‌تان اتفاق افتاده و می‌خواهید قدرت ادامه زندگی را پیدا کنید؟

برخلاف تصور شایع، گروه درمانی تنها محفلی با حضور گروهی از مبتلایان به یک مشکل نیست. پیش نیاز وارد شدن به این شیوه درمان، مراجعه به روانشناس یا مشاور است. چراکه یک درمانگر با دیدن تعدادی از مبتلایان به یک اختلال، به آنها پیشنهاد می‌دهد که در یک گروه جمع شوند و مشکلات‌شان را بیان کنند. در این درمان که براساس قراردادی بین درمانگر و اعضای گروه، حداقل 12 جلسه به طول می‌انجامد، حاضران با انجام بازی‌ها، نمایش‌ها و استفاده از دیگر تکنیک‌های درمانی، برای برطرف شدن اختلالات‌شان تلاش می‌کنند. گروه درمانی یک کلاس آموزشی یا جلسه سخنرانی با حضور جمعی از افراد نیست، بلکه درمانی بر اساس تکنیک‌های علمی روانشناسی است که اعضای گروه با هدایت درمانگر از آن پیروی می‌کنند.

چه زمانی به روانشناس بالینی مراجعه کنم؟

•   زودرنج شده‌اید و اتفاقات کوچکی که پیش از این از کنارشان می‌گذشتید، برای‌تان غیرقابل تحمل جلوه می‌کند؟
•   همیشه نگرانید و فکر می‌کنید به زودی اتفاق ناخوشایندی برای شما یا یکی از عزیزان‌تان می‌افتد؟
•   به‌دلیل از دست دادن یکی از عزیزان‌تان دچار ناکامی و پرخاشگری شده‌اید؟

روانشناسی بالینی شاخه‌ای از علم روانشناسی است که به بحث در زمینه اختلالات روانی و تشخیص آنها و درمان می‌پردازد. روانشناسی بالینی با استفاده از گرایش‌های متعدد درمانی مثل شناخت درمانی، رفتار درمانی و... به تنهایی یا با کمک روانپزشکان به درمان آنها خواهند پرداخت. نمی‌توان پیش از شروع درمان، نسبت به زمانی که باید به این متخصص مراجعه کنید، مطمئن شوید چراکه ابتدا باید اختلال شما تشخیص داده شود و در مرحله بعد، با تعیین روش درمانی مناسب، درمانی کوتاه مدت، میان مدت یا بلند مدت برای‌تان در نظر گرفته شود.

چه زمانی به روانشناس کودکان استثنایی مراجعه کنم؟

•   فرزند شما در موقع درس خواندن تمرکز لازم را ندارد و به اندازه‌ای که تلاش می‌کند نتیجه نمی‌گیرد؟
•   کودک‌تان به شکل غیرقابل کنترلی پرخاشگر شده است؟
•   فرزندتان جنب و جوش یا تخریب‌گری زیادی دارد و عده‌ای روی آن برچسب بیش‌فعالی می‌چسبانند؟
•   کودک‌تان دچار نقص‌های جسمی‌ای است که بر اعتماد به نفس یا سایر عملکردهای روانی و جسمی‌اش تاثیر می‌گذارد؟

برخلاف تصور شایع، روانشناسی کودکان استثنایی، تنها به درمان کودکان عقب مانده ذهنی یا جسمی نمی‌پردازد. کودک موجود استثنایی است و توجه به نیازها و توانایی‌های او برای درمان و بهبود کارایی نیازمند بهره‌گیری از رویکردهای میان رشته‌ای است. این شاخه از روانشناسی، پیوندی میان آموزش و پرورش و روانشناسی است. متخصصان این حوزه هم اطلاعات بالینی کودک را به دست می‌آورند و هم توان رفع مشکلات آموزش و پرورش او را دارند. این متخصصان با بررسی توانایی‌های جسمی و روانی کودک، برنامه‌ای را برای او تنظیم می‌کنند و با هدایت او در این برنامه، زمینه را برای بهبود شرایط اجتماعی، تحصیلی و فردی او فراهم می‌کنند. گاهی این متخصصان با آموزش‌های انفرادی و‌گاه با کار درمانی و استفاده از تکنولوژی‌های روز (مانند بیو فیدبک و... ) به درمان اختلالاتی می‌پردازند که پیش از آن والدین بی‌خبر از وجودشان بودند و کودک را تنها مقصر ناتوانایی‌هایش می‌دانستند.

دلایل مراجعه نکردن بعضی از افراد به روانشناس و علت نیاز به مشاور در مراحل زندگی

متاسفانه در کشور ما توده مردم از کارایی روان شناسی و نیاز افراد به مشاوره اطلاع چندانی ندارند

واقعیت آن است که فقدان درک و شناخت صحیح از بیماری ها و اختلالات روانپزشکی، یکی از مشکلات جامعه ماست. چون در اغلب موارد، این بیماری ها بدون علائم جسمی بروز می کند، خیلی ها حتی نمی دانند این حالت، به یک بیماری مربوط است و آن را تنها ناشی از مشکلات محیطی و اتفاقاتی که اطرافشان رخ می دهد، می دانند.

علت این امر عدم تمایز بین روانشناس و روانپزشک است که بعضی مواقع حتی قشر تحصیل کرده هم روان شناس را با روان پزشک اشتباه می گیرند مثلا در محاورات مردم شاید شنیده باشید که می گویند: مگر من دیوانه ام به روانشناس مراجعه کنم! در حالی که اصلا روانشناس با افراد دیوانه و مجنون سر و کار ندارد. واقعیت این است که روان‌شناسی یک شاخه علمی از علوم انسانی است كه هدفش مطالعه رفتار انسان است. به عبارت بهتر، روان‌شناسی مطالعه رفتار و فرآیندهای ذهنی است. عمر این رشته نسبتا كوتاه است (كمی بیش از یك قرن) اما رشد بسیار چشم‌گیری داشته است؛ به حدی كه بیش از 20 رشته تخصصی را شامل می‌شود. اما روان‌پزشك فردی است كه در رشته پزشكی تحصیل كرده و بعد از اتمام دوره پزشكی عمومی، دوره تخصصی خود را در رشته روان‌پزشكی یا اعصاب و روان گذرانده است. چنین پزشكی برای درمان بسیاری از بیماری‌ها ملزم به تجویز دارو است. البته احتمال دارد كه بسته به نوع بیماری، از رفتار درمانی، روان‌درمانی یا الكتروشوك هم استفاده كند.

دلایل مراجعه نکردن بعضی از افراد به روانشناس و روانپزشک

ترس از برچسب خوردن یا انگ روانی بودن
بی شک یکی از دلایل اصلی آن به ترس از برچسب خوردن یا انگ روانی بودن باز می گردد. درواقع، خیلی از افراد از ترس این که مردم به آنها چه می گویند و چه نگاهی به آنها خواهند داشت، به روانپزشک مراجعه نمی کنند. البته به گفته دکتر  الیاسی، روانپزشک چنین ترسی چندان هم بی دلیل نیست، چراکه در جامعه ما، هم خود بیماران و هم خانواده آنها در بسیاری از مواقع درد انگ خوردن را لمس می کنند.

اختلالات روانپزشکی را یک بیماری نیازمند درمان نمی دانند
یکی دیگر از دلایل مهم در مراجعه نکردن بسیاری از مردم به روانپزشک این است که اختلالات روانپزشکی را یک بیماری نیازمند درمان نمی دانند.

دکتر جلالی، روانپزشک نیز در این باره می گوید: تصوری که افراد از علت بیماری روانپزشکی دارند می تواند در تمایل نداشتن آنان به روانپزشک موثر باشد. مثلا زمانی که فرد، افسردگی را با ضعف اراده برابر بگیرد، ممکن است آن را اختلالی نیازمند درمان روانپزشکی نداند و خیال کند باید چاره ای دیگر برای آن بیندیشد. همچنین انگ و ننگ اختلال روانپزشکی هم موثر است. دیوانه خواندن هر که به روانپزشک مراجعه می کند و زدن چنین برچسبی به شخص مبتلا به مشکل روانپزشکی که معنایی تحقیرکننده و طردکننده دارد نیز بیمی در اشخاص پدید می آورد که در نتیجه خود را با خریدن رنج بیماری از مصیبت مضاعف انگ و ننگ رها می کنند. البته باور به بی حاصلی درمان و دیگر باورهای نادرست همچون ترس از اعتیاد یا وابستگی به داروها نیز سهم زیادی در خودداری آنان از مراجعه دارد.

واقعیت آن است که فقدان درک و شناخت صحیح از بیماری ها و اختلالات روانپزشکی، یکی از مشکلات جامعه ماست. چون در اغلب موارد، این بیماری ها بدون علائم جسمی بروز می کند، خیلی ها حتی نمی دانند این حالت، به یک بیماری مربوط است و آن را تنها ناشی از مشکلات محیطی و اتفاقاتی که اطرافشان رخ می دهد، می دانند.

عده ای از افراد هم به غلط این بیماری ها را ناشی از چشم زخم و دعا و... می دانند
دکتر نفیسی با اشاره به این مطالب می گوید: عده ای از افراد هم به غلط این بیماری ها را ناشی از چشم زخم و دعا و... می دانند و برای رفع آنها به دعانویس و فالگیر مراجعه می کنند. دکتر جلالی با تاکید بر باورهای اشتباه رایج میان مردم در ریشه یابی مشکلات روحی می افزاید: زمانی که فرد تصور کند افسردگی وجود ندارد و آنچه او یا عضو خانواد ه اش دچار آن شده اند تنبلی و بی مسئولیتی است، طبعا برای درمان اقدامی نمی کند یا اگر باور داشته باشد استرس نشانه مسئولیت پذیری است یا خیال کند همه آدم ها بر اثر مکافات و گرفتاری های زندگی دچار اضطراب و غم می شوند و وقتی نمی شود فقر و نداری را برطرف کرد، پس برای نشانه ها هم نمی شود کاری کرد، برای درمان نیز مراجعه نمی کند.

درمان قطعی وجود ندارد؟
اما آیا این باور درست است که برای بیماری های اعصاب و روان، درمان قطعی وجود ندارد؟
دکتر نفیسی پاسخ می دهد: بسیاری از بیماری های اعصاب و روان با درمان برطرف می شود. البته در مواردی نیز احتمال عود وجود دارد. بعضی اختلالات روحی و روانی نیز با درمان کنترل می شود و درمان قطعی برای آنها وجود دارد. البته به گفته دکتر جلالی، این هم از باورهای نادرست و تحریف شده رایج است که غیر از بیماری های واگیر تقریبا هیچ بیماری​ای وجود ندارد که درمان قطعی داشته باشد. در حالی که بیماری ای همچون میگرن یا فشار خون نیز درمان قطعی ندارد. به بیان دیگر بسیاری از بیماری ها فقط قابل کنترل است و درمان صد درصد ندارد و اختلال های روانپزشکی هم از این ماجرا مستثنا نیست. 

ما در همه مراحل زندگی نیازمند مشاوره و روانشناسی هستیم

نیاز به مشاور در مراحل زندگی
ما در همه مراحل چه در انتخاب شغل و چه در انتخاب همسر و... نیازمند مشاوره و روانشناسی هستیم. اما اهمیت مشاوره بیشتر در مسائل خانوادگی خود را نشان می دهد، چون خانواده جایی است که یک فرد ونوسی با فرد مریخی می خواهد زندگی مشترک داشته باشد. این در حالی است که اینها هر کدام از یک سیاره جدا هستند و تفکرات متفاوتی دارند. لازم است این اشخاص از خصوصیات درونی همدیگر آگاهی داشته باشند و الا هر آن ممکن است به همدیگر صدمه بزنند و باعث رنجش روح و روان یکدیگر شوند. برای این امر نیاز هست با مشاوری امین و متخصص صحبت شود تا راهکارهای مناسب به زوجین آموخته شود. بنا به دلایل ذیل زوجین باید به مشاور مراجعه کنند.

تفاوت های فردی
همان گونه که در بالا اشاره شد زن و شوهر از دو جنس متفاوت می باشند و علاوه بر این ارزشهای متفاوتی دارند که بایستی به یک نقطه مشترک برسند تا از زندگی لذت کافی ببرند.

زندگی بهتر
قطعا کسانی که زبان همسر خود را می فهمند یا به زبان عامیانه وی را درک می کنند، زندگی شیرین تری دارند. مشاور کسی است که به ما یاد می دهد در برابر جنس مخالف چه موضعی داشته باشیم و روح و روان همسر را برای ما تشریح می کند. طبیعی است وقتی ما بتوانیم خواسته های درونی همسرمان را درک کنیم زندگی خوبی خواهیم داشت.

برنامه ریزی بهتر
همیشه مشاور نقش تنش زدایی ندارد بلکه در بعضی مواقع ما را برای برنامه ریزی بهتر و دقیق تر رهنمون می سازد مثلا اینکه کی بچه دار شویم؟ یا چطور بچه خوب و سالمی به دنیا بیاوریم؟ یا چطور فرزندان خود را تربیت کنیم؟  همه و همه از کارهای یک مشاور متخصص است که با راهنمایی و مشاوره برنامه های کوتاه مدت و میان مدت برای خانواده ها ارائه می کند که حتی در مورد مسائل اقتصادی نیز می تواند مشکل گشا باشد.

استفاده از تجربه مشاور
مشاورین علاوه بر تخصص و تحصیل در زمینه روان شناسی و علوم نوین صاحب تجربه هم هستند و چه بسا مشکلی که ما احساس می کنیم لاینحل است. حال آنکه مشاور چندین مورد را قبل از ما حل کرده است، لذا با اتکا به تجربه او می توانیم مشکلات سخت زندگی را حل کنیم و از عواقب احتمالی آن در آینده در امان بمانیم. چون همه چیز را نباید در زندگی خودمان تجربه کنیم بلکه باید از زندگی دیگران تجربه بگیریم.
گردآوری:بخش روانشناسی صبح بخیر

منابع:
tebyan.net
asriran.com