آثار ادبی به جای مانده از دوره هخامنشیان

ازایران دوره ی هخامنشی، آثار ادبی بسیاری نمانده است، با این وجود همین مقدار هم که بازمانده است و به دست ما رسیده، حکایت از ادبی غنی و پرمایه دارد.

وبسایت وی آر: ازایران دوره ی هخامنشی، آثار ادبی بسیاری نمانده است، با این وجود همین مقدار هم که بازمانده است و به دست ما رسیده، حکایت از ادبی غنی و پرمایه دارد. آنقدر که اسکندر با خواندن کتیبه ی روی قبر کورش، مقبره ی او را خراب نکرد و گفت: ای کاش قبل از خراب کردن تخت جمشید این نوشته را می خواندم تا تخت جمشید را هم به آتش نمی کشیدم. از همه ی آن ادب پربار تنها کتیبه هایی از شاهان هخامنشی و بخش هایی از کتاب اوستا برای ما باز مانده است.

مهمترین کتیبه های فارسی باستان؛ کتیبه ی اریارمنه، کتیبه ارشام، کتیبه کورش در مشهد مرغاب و کتیبه های مهم داریوش شامل کتیبه بیستون، نقش رستم و… است. کتیبه های بیستون که یکی از مهمترین این کتیبه هاست دارای دو نقش است. یکی قسمت تصویری و دیگری قسمت نوشته، قسمتی از نوشته های کتیبه بیستون که به زبان فارسی قدیم(فارسی باستان) و خط میخی ایرانی است پنج ستون می باشد. البته بعضی از کتیبه های دوره ی هخامنشی به سه زبان و برخی به چهار زبان نوشته شده و علت آن هم برای فهم عموم اهالی ممالک تابعه آن عصر بوده است.

کتیبه ی بیستون از حیث جهات تاریخی و تفضیل از اهمیت و شهرت بسزایی برخوردار است. در آن ابتدا به داستان گئوماتای مغ (موبد زردتشتی) پرداخته، که خود را بجای بردیا پسر کورش جا زده بود و داریوش در این کتیبه نسبت خود را معرفی می نماید، بعد از شرح و وسعت ممالک و شورش هایی که در ابتدای سلطنت او روی داده و شرح لشگرکشی های خود را ذکر می کند و در آخر کتیبه به نصیحت و دعا ختم می شود.

کتیبه دیگر منسوب به داریوش، کتیبه نقش رستم می باشد که از لحاظ اهمیت و تفصیل رتبه بعد از کتیبه بیستون است و در آن داریوش ابتدا از کمک اهورامزدا در به سلطنت رسیدن خود اشاره می کند و بعد نسبت خود را معرفی می کند، و در پایان ممالک تحت فرمان خود را بر می شمارد. کتیبه های فارس، شوش، سوئز و الوند همدان نیز اسناد تاریخی این دوره به شمار می آیند.

ارزیابی کتیبه ای هخامنشی از نظر ادبی

کتیبه های فارسی باستان به خط میخی از نظر تاریخی و زبان شناسی اسناد بسیار باارزشی به شمار می روند، ولی از جهت ادبی از اهمیت اندکی برخوردارند. در این کتیبه ها جملات غالبا کوتاه و موجز و ساده اند و عینا در قسمت های مختلف همان کتیبه یا کتیبه های دیگر تکرار می شوند و کتیبه های پس از داریوش غالبا استنتاخ گونه یا التقاطی از کتیبه های پادشاه است. کتیبه های فارسی باستان طبعا از تخیلات ادبی و صور خیال عاری است. کتیبه های داریوش قدیمی ترین اسناد مکتوب ایرانی است که در زمان تالیف به نگارش در آمده است. این کتیبه ها به جز برخی از کتیبه های کوتاهی که در بعضی ساختمان ها به عنوان یادبود بنای آن نگاشته شده، از نظر ساختمان و محتوا دارای سبک خاصی است. نخست مقدمه ای آمده است، پس از آن موضوع اصلی کتیبه و سپس خاتمه ی آن آمده است. آنچه در کتیبه ها ذکر شده اصولا مطالب مربوط به سیاست و حکومت است.

سبک انشای کتیبه های هخامنشی ساده، خشک و عاری از تصنع و هنرنمایی و معرف نوعی ادبیات تبلیغاتی عصر است و پیداست که زبان آن فاقد سنت های ادبی استوار و دیرین بوده است. در کتیبه ها معمولا ابتدا شاه خود را با تمام عناوینی که دارد و سپس نیاکان خود را نام می برد و بعد غرض از نگاشتن کتیبه را بیان می دارد و پایان کتیبه شامل دعایی به درگاه خداوند است و درخواست یاری از او.

البته لازم به ذکر است که در بعضی کتیبه ها به عنوان یک موعظه مردم را از دروغ گفتن (که جزو ناپسندترین کارها نزد ایرانیان بوده است) باز می دارد.

داریوش در کتیبه ای به حفظ میراث و حفاظت از کتیبه هایی که نوشته است اشاره نموده است، که این نشانی از هنر دوستی و هنر پروری این پادشاه بزرگ ایران می باشد.

پاسارگاد آثار باستانی برجای‌مانده از دوران هخامنشی

مجموعه میراث جهانی پاسارگاد مجموعه‌ای از آثار باستانی برجای‌مانده از دوران هخامنشی است که در 135 کیلومتری شمال شيراز در منطقهٔ پاسارگاد استان فارس واقع شده‌است.

این مجموعه دربرگیرندهٔ ابنیه‌ای چون کاخ دروازه، پل، کاخ بار عام، کاخ اختصاصی، دو کوشک، آبنماهای باغ شاهی، آرامگاه کمبوجیه، استحکامات دفاعی تل تخت، کاروانسرای مظفری، آرامگاه کوروش بزرگ، محوطهٔ مقدس و تنگه بلاغی است.

این مجموعه، پنجمین مجموعهٔ ثبت‌شده در فهرست آثار میراث جهانی در ایران است که طی جلسه یونسکو که در تیرماه سال ۱۳۸۳ در چین برگزار شد به علت دارا بودن شاخص‌های فراوان با صد در صد آرا در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید. هر اثر که در فهرست جهانی یونسکو جای می‌گیرد:طبق کنوانسیون میراث طبیعی و تاریخی باید از سوی کشور نگهدارندهٔ اثر مورد توجه ویژه قرار گیرد و انجام هرگونه اقدامی در به خطر افتادن آن ممنوع است.

پیشینه

سرزمین پارس زادگاه هخامنشیان بوده‌است. خاندان پارس، که به رهبری کوروش دوم (که از ۵۲۹ تا ۵۵۹ پیش از میلاد سلطنت نمود) در سال ۵۵۰ پیش از میلاد، بر مادها پیروز شدند. بر پایهٔ سنت، کوروش دوم این منطقه را به پایتختی انتخاب کرد، زیرا در نزدیکی منطقه‌ای بود که بر ایشتوویگو پادشاه ماد پیروز شد.

این اولین پیروزی، پیروزی‌های دیگری چون غلبه بر لیدی، بابل نو، و مصر را به دنبال داشت. امپراتوری هخامنشی بعداً توسط پسر او کمبوجیه (۵۲۲ تا ۵۲۹ پیش از میلاد) و داریوش اول (۴۸۶ تا ۵۲۱ پیش از میلاد) تحکیم و گسترش یافت. از کوروش در انجیل به عنوان آزادی‌دهندهٔ بابل و کسی که یهودها را از تبعید بازگردانده یاد شده‌است.

در ۷۰ کیلومتری جنوب پاسارگاد، داریوش بزرگ پایتخت نمادین خود شهر پارسه (شاعری یونانی این شهر را پرس پلیس نام نهاد) را بنیان نهاد. تا هنگامی که اسکندر از مقدونیه در سال ۳۳۰ پیش از میلاد امپراتوری هخامنشی را تسخیر کرد، پاسارگاد یک مرکز مهم سلسله‌ای باقی ماند. به گفتهٔ نویسندگان باستانی، مانند هرودوت و آریان (گزنفون)، اسکندر آرامگاه کوروش را محترم شمرده و آن را بازسازی نمود.

در دوره‌های بعدی، از تل تخت هم چنان به‌عنوان یک دژ بهره‌برداری می‌شد، حال آن که کاخ‌ها متروک شده و از مصالح آن دوباره استفاده شد. از سدهٔ هفتم به بعد، آرامگاه کوروش به نام آرامگاه مادر سلیمان خوانده می‌شد، و به یک مکان زیارتی تبدیل شد. در سدهٔ دهم یک مسجد کوچک در گرد آن ساخته شد، که تا سدهٔ چهاردهم از آن استفاده می‌شد. این محوطه توسط مسافرین طی سده‌ها بازدید شده، که باعث از دست رفتن تدریجی اجزا گوناگون آن گشته‌است.

طبق نوشته‌های هرودوت ، هخامنشيان از طايفهٔ پاسارگاديان بوده‌اند كه در پارس اقامت داشته‌اند و سر سلسلهٔ آنها هخامنش بوده‌است.‌ نامدارترين رئيس اتحاديه قبائل پارس در نيمه قرن ٧ پ م چيش پيش دوم است كه تا سال 640 پ م رياست قبائل پارس را در دست داشت. او چيش پيش پور كوروش پور كمبوجيه پور چيش پيش پور هخامنش بود، كه همه شان رؤسای قبائل پارس بودند. اگر برای هر كدام از اينها حدود ٤٠ سال در نظر بگيريم، ميتوان گفت كه در زمانی كه پارسها در منطقهٔ پارسوای مذكور در سند آشوری (يعني سال 834 پ م ) اقامت داشته‌اند، رياستشان در دست هخامنش بوده است.

هخامنشيان نام دودمانی پادشاهی در ايران پيش از اسلام است. پادشاهان اين دودمان از پارسيان بودند و تبار خود را به « هخامنش» می رساندند كه سركرده طايفهٔ پاسارگاد از طايفه‌های پارسيان بوده‌است.

هخامنشيان نخست پادشاهان بومی پارس و سپس آنشان بودند ولی با شكستی كه كوروش بزرگ بر ايشتوويگو واپسين پادشاه ماد وارد ساخت و سپس فتح ليديه و بابل پادشاهی هخامنشيان تبديل به شاهنشاهی بزرگی شد. از اينرو كوروش بزرگ را بنيانگذار شاهنشاهی هخامنشی می‌دانند.

به قدرت رسيدن پارسی‌ها و سلسلهٔ هخامنشی (550-330 قبل از ميلاد) يكی از وقايع مهم تاريخ قديم است. اينان دولتي تأسيس كردند كه دنيای قديم را به استثنای دو سوم يونان تحت تسلط خود در آوردند. شاهنشاهی هخامنشی را نخستين امپراتوری تاريخ جهان می‌دانند. مهم‌ترين سنگ نوشتهٔ هخامنشی از نظر تاريخی و نيز بلندترين آنها، سنگ نبشتهٔ بيستون بر ديواره كوه بيستون است.

سنگ نوشتهٔ بيستون بسياری از رويدادها و كارهای داريوش اول را در نخستين سال‌های حكمرانی‌اش كه مشكل‌ترين سال‌ها حكومت وی نيز بود. به طور دقيق روايت می‌كند. اين سنگ نوشته عناصر تاريخی كافی برای بازسازی تاريخ هخامنشيان را داراست و همچنين در سايت مذكور دربارهٔ شخصيت كوروش هخامنشی آمده‌است كه : همهٔ نشانه‌ها بيانگر آنست كه هدف كوروش از جنگ و كشور گشایی ايجاد يك جامعهٔ جهانی مبتنی بر امنيت و آرامش و دور از جنگ و ويرانگری بوده‌است.

كوروش در لشكركشيها و پيروزيهايش با ملل مغلوب در نهايت بزرگواری رفتار كرد و عناصر حكومتي پيشين را مورد بخشايش قرار داده در مقامهايشان ابقا كرده مطيع و منقاد خويش ساخت. ‌كوروش بزرگ با ايمان استواری كه به اهورامزدا داشت جهانگشايی را به هدف برقرار كردن آشتی و امنيت و عدالت و از ميان بردن ستم و ناراستی انجام ميداد و در فتوحاتش به حدی نسبت به اقوام مغلوب بزرگمنشی و مهر و عطوفت نشان داده‌بود كه داستان رأفتش به همه جا رسيده بود.

‌شايان ذكر است که پاسارگاد نام يک آثار باستانی مشهور در منطقه بوده كه مورد علاقه و توجه جهانيان بويژه علاقه‌مندان به ميراث ملل می‌باشد،‌بر اين مبنا استانداری و وزارت كشور بعد از تصميم به ايجاد شهرستان در آن منطقه و برای برجسته نمودن و زنده نگه داشتن نام و ياد پاسارگاد در سطح ايران و جهان ترجيح داد نام پاسارگاد را بر شهرستان جديدالتأسيس قرار دهد»

از طرف ديگر بانيان احداث مجموعهٔ پاسارگاد ، دولت هخامنشی بوده‌است كه مسئولين محترم وزارت كشور و استانداری با تأسيس بخش هخامنش در برجسته‌تر نمودن آثار كوروش هخامنشی تلاش مضاعفی از خود نشان داده‌است چرا كه فرزندان هخامنش پس از كسب قدرت و تشكيل دولت مستقل نام دولت را به احترام رئيس قبائل پارس به نام هخامنش نامگذاری كرده‌اند و اين امر نشان دهندهٔ احترام و جايگاه بلند هخامنش در بين قبائل پارس بوده‌است كه مسئولين محترم وزارت كشور و استانداری فارس با نكته سنجی و ظرافت تمام اين مسئله را مورد توجه قرار داده‌اند.

مشخصات

شهر باستانی پاسارگاد نخستین پایتخت شاهنشاهی هخامنشی در قلب استان فارس، در دشت رودخانه پُلوار قرار دارد. نام شهر «اردوگاه پارس» دلالت از موقعیت مکانی شهر دارد. شهر توسط کوروش بزرگ (کوروش دوم) در سدهٔ ششم قبل از میلاد ساخته شد. محوطهٔ اصلی (۱۶۰ هکتار، حدوداً ۲٫۷×۰٫۸ کیلومتر) توسط یک منطقهٔ طبیعی بزرگ احاطه و محافظت شده‌است (حدوداً ۷۱۲۷ هکتار).

.