فرهنگ و هنر


2 دقیقه پیش

تشریفات بهبود | تشریفات و خدمات مجالس

تشریفات بهبود | تشریفات و خدمات مجالس | برگزاری مراسم عروسی | باغ عروسی تشریفات ۵ ستاره بهبود با مدیریت بهبود اصلانی صاحب سبک در اجرای دیزاین های ژورنالی و فانتزی ، اجرا ...
2 دقیقه پیش

خواندنی ها با برترین ها (81)

در این شماره از خواندنی ها با کتاب جدید دکتر صادق زیباکلام، اثری درباره طنز در آثار صادق هدایت، تاریخ فلسفه یونان و... آشنا شوید. برترین ها - محمودرضا حائری: در این شماره ...

قاشق زنی از یادها رفت!



 

 

 

قاشق زنی از یادها رفت!

 

آتش بازى و جشن چهارشنبه سورى از قرن‌ها پیش بین ایرانیان باب بوده و یكى از اعیاد مهم ملى محسوب مى‌شده كه پس از اسلام نیز به خاطر ملیت و فراگیرى این رسم در تمام مرز و بوم ایران به خاطر وجهه ملى دوام و قوامش برجا ماند. زمان گذشت و ساعت بارها نواخت تا چهارشنبه سورى نسل به نسل رنگ و لعاب ظاهرى اش را تغییر دهد. هجوم اقوام بیگانه و وضع قوانین جدیدشان جز در یكى دو برهه تاریخى مثل حمله اسكندر، اعراب و مغول نتوانست نقش آخرین سه شنبه سال را از خیال ایرانیان مسرور و سپاسگزار بزداید. مراسم ویژه این روز براى همه ایرانیان آشناست. همگام با تاریخ مراسم دیگرى به آن افزوده شد و بنا به همان مقتضیات زمانه كاهش یافت یا از بین رفت. نفس چهارشنبه سورى براى ایرانى‌ها شناخته شده و همان آتش بازى و شادمانى و سپاسگزارى از خداوند بخشنده است.

از رسم‌هایى كه در گذر زمان ضمیمه سنت چهارشنبه سورى شد و عمرى پاینده یافت، قاشق زنى و فالگوشى است. این مراسم بنا به روایات متعدد در برهه‌هاى زمانى ویژه اى متولد شد. برخى این مراسم را از ابتدا همراه و بخشى از جشن آخرین سه شنبه سال مى‌دانند. عده اى دیگر علاوه بر آتش بازى رسم ویژه اى براى هر شهر و منتسب به آن مى‌دانند. آنها معتقدند، جشن چهارشنبه سورى یك جشن ملى بوده و هر محلى براى خودش سنتى خاص دارد. سنت قاشق زنى براى اغلب تهرانى‌ها آشنا و ملموس است. البته این رسم در برخى شهرهاى دیگر ایران وجود دارد و بعضى شهرها فاقد این گونه رسومند.

یكى از دلایلى كه براى پدید آمدن پدیده قاشق زنى عنوان شده، كمك به فقرا و نیازمندان در قالب ناشناس است. در روزهاى نزدیك نوروز شهرها و روستاها پیشاپیش بوى بهار مى‌گرفتند. مردم به خاطر جان سالم به در بردن از زمستان خرسند بودند. روزهاى جشن و پایكوبى بود. در این بین خیلى‌ها نیازمند بوده و چیزى براى گستراندن سفره سرور نداشتند. عده اى كه معروف بود، سالى یك بار پلو مى‌خورند و شاید وسع خرید لباس نو نیز نداشتند. به هر حال شب جشن بود و تمام سفره‌هاى شهر رنگین بود. براى یك دست تر شدن خوان‌هاى شب عید، مراسم قاشق زنى به شكل خودجوش، شكل گرفت.در روزگاران قدیم كه تهران تازه لقب مركزیت یافته بود، قاشق زنى باب شد.
پس از مراسم آتش بازى و خواندن سرود «زردى من از تو، سرخى تو از من»، مردم كوچه‌ها را خالى كرده و گرد كرسى و سفره خود مى‌نشستند. صداى كلون در به گوش مى‌رسید. نگاه‌ها روى غذاى وسط سفره كه معمولاً سبزى پلو با ماهى بود لحظه اى به هم دوخته مى‌شد. تكه اى غذا، آجیل، شیرینى یا پول مى‌توانست دلى را خرسند و خوشحال كند. پسر بزرگ خانه یا پدر به هواى اهداى خوراكى یا نقدینگى خود را پشت در حیاط مى‌رساند.قاشق زن‌ها، پوششى بر صورت خود مى‌كشیدند تا شناخته نشوند. كسى اصرار در شناخت ایشان نداشت و هرچه از دستش برمى‌آمد در دستمال وى مى‌گذاشت. ترتیب رسم قاشق زنى به این شكل بود: قاشق زن‌ها كه معمولاً براى ناشناس ماندن تك نفره اقدام به قاشق زنى مى‌كردند با قاشق بر پشت كاسه مسى مى‌كوبیدند. با شنیدن صداى قاشق لقمه در گلوى صاحب سفره گره مى‌خورد و پایین نمى‌رفت. كسى پشت در اعلام گرسنگى مى‌كند. پیش از رسیدن میزبان، قاشق زن دستمال اش را از زیر یا بالاى در داخل خانه مى‌فرستاد. وقتى نیم لاى در بازتر مى‌شد كه دستمال پر شده از خوراكى، قند یا پول در دستشان قرار مى‌گرفت. قاشق زن به سرعت از محل دور مى‌شد و تنها خواسته اش ناشناس ماندنش بود. از آنجا كه در هر محله آدم خیررسان پیدا مى‌شود، قاشق زن بى آنكه بداند تحت تعقیب آدم خیر قرار مى‌گرفت. و شاید روز و روزهاى بعد، دستمال یا كیسه اى از هدایاى گوناگون جلوى سكوى منزلش مى‌یافت و خوشحال تر سال نو را آغاز مى‌كرد.همیشه هم این اتفاق‌هاى خوشایند روى نمى‌داد. بعضى وقت‌ها تعقیب و چرخش بیهوده زبان تعقیب كننده كار را خراب مى‌كرد و از سال آینده همه به چشم ترحم به قاشق زن مى‌نگریستند.

ایرانى‌ها مردمى‌شوخ مزاجند. شاید براى همین مراسم مهجور و پرالتهاب قاشق زنى خیلى زود رسمى ‌نشاط انگیز شد كه حكایات زیادى از قبلش به وجود آمد. قاشق زن‌ها زیاد شدند و برخى‌ها در قالب گروه‌هاى سه -چهار نفره قاشق زنى مى‌كردند. وارد كوچه اى مى‌شدند و قاشق بر كاسه مى‌كوفتند. پس از اتمام كار و باز كردن دستمال‌هایشان پشت كوچه، هر یك شانس خود را با دیگرى مقایسه مى‌كرد. یكى آجیل برده بود و دیگرى سكه اى پول، یكى هم با دستمال خالى كه مى‌شد از این طریق به خست صاحبخانه پى برد.شوخى در قاشق زنى بالا گرفت و قاشق زن‌ها دو دسته شدند. كسانى از روى فقر و عده اى براى مزاح سروصداى قاشق و كاسه درمى‌آوردند. حكایت شوخى‌هاى قاشق زنى براى هر كس خاطره اى ماندنى ساخت و شاید خاص بودن این شب در احیاى خاطراتش نقش داشته است. زمان گذشت و قاشق زنى مراسمى‌جالب توجه شد. به ویژه براى نوجوانان و جوانان. در سایه گذر زمان اعتقاداتى نیز پیدا شد. آنكه انعام و اطعام مى‌داد، نذر مى‌كرد تا حاجتش برآورده شود. در مقابل، دستمال قاشق زن را پر و پیمان مى‌كرد. همین دست اعتقادات گریبان قاشق زن‌ها را هم گرفت. آنها هم نذر مى‌كردند و دریافت پاسخ به منزله برآورده شدن حاجتشان تلقى مى‌شد.حركت قاشق زن را مى‌توان این گونه بیان كرد: جوانى تند و تیز كه سر و بدنش را مى‌پوشاند تا حتى جنسیتش نیز معلوم نشود. دستمال را مى‌انداخت داخل حیاط و با محتواى پول، شیرینى، نخودچى و كشمش كه در گره دستمال جا خوش كرده بود، كوچه را مانند دونده در حال فرار ترك مى‌كرد. یكى از اهداف قاشق زن‌ها، ناشناس ماندنشان طى آخرین ساعات آخرین سه شنبه سال بود.حتى قاشق زن‌هاى جوان و شوخ طبع نیز هرازگاهى جلوى خانه ثروتمندان و متمكنین شهر قاشق زنى مى‌كردند تا بلكه پولى، چیزى عایدشان شود و چند روز عید را خوش تر باشند. فالگوشى نیز پدیده اى بود كه در آخرین سه شنبه سال جان گرفت و به وجود آمد. روزگارى كه تمام بام‌هاى خانه‌هاى یك كوچه به هم راه داشت و حیاط‌هاى گسترده با درخت‌هاى زیادش، انتظار بهار را مى‌كشید فالگوشى نیز به رسم‌ها اضافه شد.
منبع: aftab.ir


ویدیو مرتبط :
مسابقه قاشق زنی

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

چهارشنبه سوری از قاشق زنی تا آتش سوزی


چهارشنبه سوری جزو رسوم مورد علاقه ایرانیان است که در تمام این سال ها در تمام نقاط کشور برگزار می شود؛ مسئله این است كه به رغم فراگیر بودن چهارشنبه سوری در سراسر ایران در هر منطقه با اندك تفاوتهایی برگزار میشود که این رسم را به نوعی بومی می کند.

ایسکانیوز: چهارشنبه سور ی از آیین کهن و رسوم بسیار زیبا و دلنشین ایران است. آخرین چهارشنبه سال در اسفند ماه را طبق آیین و آداب و رسوم آن هر ساله از روزگاران قدیم برگزار می کردند و ادامه آن هم به مردم عصر امروز رسیده است. چهارشنبه سوری جزو رسوم مورد علاقه ایرانیان است که در تمام این سال ها در تمام نقاط کشور برگزار می شود؛ مسئله این است كه به رغم فراگیر بودن چهارشنبه سوری در سراسر ایران در هر منطقه با اندك تفاوتهایی برگزار میشود  که این رسم را به نوعی بومی می کند. در گذر زمان هم این آیین  تغییراتی را هم پشت سر گذاشته است که باعث دور شدن از اصل رسم چهارشنبه سوری شده است.

چهارشنبه سوری از قاشق زنی تا آتش سوزی

چهارشنبه که یکی از روزهای آخر هفته است و سوری از نظر معنا و مفهوم با سرخی و گرما هم معنی است. بنابراین این واژه چهارشنبه سوری را می توانیم چهارشنبه سرخ و گرم هم معنا کنیم؛ که رفتن سرما و آمدن فصل بهار و گرمای تموز را نوید می دهد.به عبارت دیگر در این روز باید یوسته سرد زمستان را شكافت و از آن بیرون آمد و نوید بهار را داد.

پریدن از روی آتش رسم مشترك این شب است كه هنوز به شكل گسترده و در تمام نقاط ایران انجام می شود؛ رسومی همانند قاشق زنی و فال گوش ایستادن و رساندن خبرهای خوب به همدیگر ؛ به گستردگی از روی آتش نیست. و گذر زمان آن را به فراموشی داده است و جای آن را با ترقه بازی پرکرده است.

رسوم چهار شنبه سوری

1. افروختن آتش

مشهورترین نماد چهارشنبه سوری آتش است.در قدیم تمام اقشار و گروه های جامعه اعم از شاه و رعیت، پشته ای از هیزم یا وسیله قابل احتراق را در نقاط مختلف شهر، روستا و محلات گرد آورده و آتش می زدند. گذشت زمان در این رسم فقط توانسته مکان این آتش بازی را تغییر دهد. زندگی شهرنشینی این اتش بازی را از حیاط های دل باز و میادین اصلی روستاها به پشت بام های آپارتمان ها و این اواخر به پارک ها و در بعضی شهر ها به خیابان ها رسانده است. این کار و خواندن ترانه هایی که همه از آیین باستانی وام گرفته شده است منافاتی با امروز ندارد اما مسئله ی نگران کننده تغییراتی است که در جهت انحراف از اصل رسم پیش آمده است. افروختن آتش در سال های قبل کنار افراد خانوداه با نظارت بزرگ تر ها انجام می شد. اما امروز جوانان به سطح  خیابان ها و کوچه ها می آیند، آتش های عظیمی به پا می کنند که هم جان خود و هم سایر رهگذران را تهدید می کند

2. قاشق زنی

دخترا ن دم بخت كاسه ای و قاشقی به دست می گرفتند و همراه كودكان و نوجوانان چادر بسر می كردند و به در منازل همسایگان می رفتند و از آنان هدیه یا آجیل درخواست می كردند.

چهارشنبه سوری از قاشق زنی تا آتش سوزی

این گروه هفت نفره از دختران چادر هایشان را عوض میكردند تا شناخته نشوند. و معمولا خوراكی های شفا بخش می خواستند یا به در هفت مغازه می رفتند.

اگر صاحب مغازه چیزی برای دادن نداشت در پاسخ می گفت:" آنچه از دیگران گرفته ایم می دهیم....اگر پول دریافت می كردند با آن لوازم آش شله قلمكار خریده می شد و آتش تهیه شده را به بیمار می خوراندند. در این رفتار هم صله رحم، شادی، کمک به دیگران و دست گیری از نیازمندان آشکار است؛ انگیزه هایی که ایرانی ها به خاطر آن ها رسوم مختلفی دارند.

3. نقاره زنی

عضدالدوله دیلمی آن را مرسوم كرده و فرمان داد هر چهارشنبه پایان سال در طلوع و غروب؛ هنگام نماز؛ كرنا؛ دهل و شیپور بزنند. این رسم بیشتر در مشهد مقدس رایج بود. اما در تهران هم در برخی مناطق نواختن نقاره گزارش شده است.

4. عبور از زیر توپ مروارید

این رسم  به تهران دوران شاه عباس صفوی بر می گردد. در تهران رایج بوده كه دردوران صفویه، زنان  را از زیر توپ هایی که از پرتغالی ها غنیمت گرفته بودند عبور می دادند به ویژه دختران دم بخت و دور تا دور آن جمع میشدند و معتقد بودند كه این امر موجب گشایش بخت آنان می شود.

5. نمک دادن

پیشینه این رسم به شهر شیراز برمی گردد. مردم سبدی محتوی بسته های نمک روی سر گذاشته و در كوچه های شهر می گردیدند و به هر رهگذری كه برخورد كردند یك مشت نمك  به او می دهند و در قبال آن پول می گیرند و فردای آن روز چهارشنبه؛ آش می پزند و برای دوستان خود می فرستند.

6. فالگوش

شخصی در سر كوچه؛ خیابان یا محل گذر می ایستد و كلید را زیر پایش پنهان میكردو همزمان نیتی را در دل می گذارد و گوش هایش را تیز میكرد و گوش به زنگ بود. اولین كلماتی كه از رهگذران می شنید با نیت خود مطابقت می داد. و پاسخ خودش را به این روش می گرفت. معمولا مردم  آرزو می كردند كه سال جدید را با سعادت و به روزی سپری كنند یا هر نیتی كه در راستای عقاید فرد مورد نظر بود را از دل خود می گذراند.

7. سرود چهار شنبه سوری

سرودی كه هنگام شام چهارشنبه وقت پریدن از روی آتش خوانده می شد ؛ عمده ترین ورد عامیانه مردم بوده است. که علاقه زیادی به آن داشتند و از گذشته تا امروز هم نسل به نسل منتقل شده است. زردی من از تو / سرخی تو از من.در واقع مردم با این شعر فولكولور،آرزوی خوشبختی و تندرستی و به زیستی برای یكدیگر می كردند و به واسطه آن زردی؛ افسردگی؛ ضعف یك سال زندگی را دفع و به جای آن گرمی، سرخی آتش و سلامتی را جایگزین می ساختند.

چهارشنبه سوری از قاشق زنی تا آتش سوزی

از تمامی این رسوم زیبا و با معنی متاسفانه امروزه فقط آتش درست کردن آن هم به شیوه ی جنگ جهانی مورد توجه جوانان قرار گرفته است و ساختن بمب های دستی و ترقه هایی که جز خطر و سلب آسایش و آرامش از مردم فایده ی دیگری ندارد. ما هر سال به دلیل حوادث چهارشنبه سوری خیلی از خانواده ها را در عید نوروز داغدار می بینیم و حوادث بسیاری در این شب و روزهای قبل از آن که افرادی مشغول ساخت این ترقه ها هستند داریم.

چند سالی است سازمان آتش نشانی و رسانه ها گام هایی در راستای اطلاع رسانی و آگاه سازی مردم و جوانان برداشتند تا به مدد هم و حمایت مردم این حوادث کاهش پیدا کند.