فرهنگ و هنر


2 دقیقه پیش

تشریفات بهبود | تشریفات و خدمات مجالس

تشریفات بهبود | تشریفات و خدمات مجالس | برگزاری مراسم عروسی | باغ عروسی تشریفات ۵ ستاره بهبود با مدیریت بهبود اصلانی صاحب سبک در اجرای دیزاین های ژورنالی و فانتزی ، اجرا ...
2 دقیقه پیش

خواندنی ها با برترین ها (81)

در این شماره از خواندنی ها با کتاب جدید دکتر صادق زیباکلام، اثری درباره طنز در آثار صادق هدایت، تاریخ فلسفه یونان و... آشنا شوید. برترین ها - محمودرضا حائری: در این شماره ...

سنگ نگاره یا هنر صخره ای چیست؟



 

حکاکی روی سنگ, هنر صخره ای

سنگ نگاره یا هنر صخره ای چیست؟
سنگ نگاره ها یا هنرهای صخره ای، کهن ترین آثار تاریخی و هنری بجای مانده از بشر هستند. به تعبیری بستر به وجود آمدن حروف رمزی، خط، تبادل پیام، زبان، تاریخ، اسطوره ها، هنر و فرهنگ از سنگ نگاره هاست و آنها از بهترین ابزارهای رمزگشایی ما قبل تاریخ هستند. تعداد آنها فقط در یك منطقه محدود در ایران به بیش از 21 هزار مورد می رسد كه عمر بعضی از آنها به چهل هزار سال می رسد و بشر تا کنون موفق به کشف هیچ پدیده تاریخی و هنری بدین قدمت نشده است.

به زبان ساده؛ به هر تصویر و نگارشی بر روی سنگ، سنگ نگاره یا هنر صخره ای می گویند. اگر این نوشته ها یا نقاشی ها، بر روی سنگ با رنگ یا امثال آن باشد به آنها Pictographs و اگر نقوش یا نوشته ها از طریق كنده كاری ها (حك یا حجاری مثبت یا منفی*) بر روی سنگ ها انجام شده باشد به آنها Petroglyphs. petrographs می گویند. اغلب در درون غارهای قدیمی از نقاشی یا نوشته های با رنگ استفاده شده (Pictographs) كه عموماً عمر آنها در برابر عوامل طبیعی بسیار كوتاه است و علت ماندگاری آنها از هزاران سال قبل تا كنون در دسترس نبودن و محفوظ بودن آنها در برابر عوامل طبیعی بوده است. اما سنگ نگاره های كنده كاری شده (Petroglyphs) علاوه بر اینكه در غارها كشف شده اند، در محوطه های باز و بیرون غارها نیز وجود دارند. قسمت اعظم سنگ نگاره های محیط های باز در برابر عوامل طبیعی مثل سرما، گرما، باد، باران و یخ زدگی از بین رفته اند و می روند. از طرف دیگر متاسفانه به علت عدم آگاهی مردم نیز تعداد بسیار زیادی از آنها تخریب و نابود شده است.

سال یابی سنگ نگاره های ایران از دیدگاه صاحب نظران متفاوت است. به نظر تعدادی از آنان قدمت بعضی از سنگ نگاره های ایران به پنج تا چهل هزارسال هم می‌رسد، این سال یابی ها اكثراً از طریق کارکردهای مقایسه ای بوده واز رویكردهای علمی نوین (ریزفرسایش و رادیوكربن) كمتر بهره گیری شده است.

نقوشی كه بر دیواره سنگی كوه ها و دره ها دیده می شود؛ برای زیست شناسان، تاریخ دانان، جامعه شناسان، مردم شناسان، باستان شناسان، نماد شناسان، دوستداران اسطوره ها، تاریخ فرهنگ، تاریخ زبان و هنرهای تاریخی و تزیینی، بسیار جالب و دیدنی می تواند باشد؛ این كه چرا تقربیاً 90 درصد نقوش سنگ نگاره های ایران بز كوهی است. قسمت اصلی آن به اسطوره ها، فرهنگ، دین و اعتقادات مردم باستان ایران زمین مربوط می شود.

این محوطه ها با نقوشی كه ذكر شد، واقعاً موزه های سنگی هنرهای صخره ای هستند كه هر بیننده با ذوقی را به شدت تحت تاثیر قرار می دهند. به راستی چگونه در زمانی كه افراد سواد خواندن و نوشتن نداشته اند، چنین با دقت و ظرافت هنر آفریده اند.

مطالعه بر روی سنگ نگاره ها نیازمند كمك مجموعه ای از علوم نوین و خاص است. علومی نظیر مردم شناسی، باستان شناسی، تاریخ، نماد شناسی، هنرهای تزیینی، اسطوره شناسی، علم شیمی (رطوبت، دما، pH) و دیگر علوم. یك علم به تنهایی قادر به مطالعه بر روی آنها نیست؛ چون یك سنگ نگاره مجموعه ای از علوم ذكر شده را در خود جای داده است. برای درك و شناخت آنها الزاماً می بایست از همه علوم مذكور و صاحب نظران آن رشته ها به طور سیستمی كمك گرفت.

مكان یابی و مكان نمایی سنگ نگاره ها در ایران، گام نخست و مبنایی جهت مطالعه و معرفی این نمادهای تاریخی و هنری ملی ایرانیان است. این در حال است كه بعضی ملل جهان سالیانه تورهای بی شماری را برای دیدن سنگ نگاره ها تدارك می بینند و بعضی كشورهای میزبان ضمن انتقال فرهنگ خود، برابر فروش چندین چاه نفت در آمد دارند. ما در آینده نزدیك ناگزیر خواهیم بود كه از ابعاد مختلف این ارزش های تاریخی و هنری را به صاحب نظران، متخصصان و كلیه مردم ایران و جهان جهت پژوهش، تحقیق و آشنایی آنان معرفی نماییم تا ضمن معرفی آثار هنری بجا مانده از نیكانمان، مردم ما نیز از مترتبات آنها منتفع شوند.

هنر صخره ای، نمونه ای مشخص از یك هنر جهانی است، كه بیشترین سابقه را بین هنرهای شناخته شده دیگر دنیا داراست. این هنر از جمله مهم ترین شاخه های هنرهای تجسمی است. زیرا نه تنها نخستین جلوه های شناخته شده از حساسیت هنری و زیبا شناختی اجداد دور انسان را در بسیاری از نقاط جهان به نمایش می گذارد، بلكه یكی از رایج ترین شیوه های بیان پیام ها و فرهنگ انسان است.

حکاکی روی سنگ, هنر صخره ای

نیاكان ما باورها، ایده ها و تقدس های خود را در زیستگاه ها و بعضاً روی ظروف و لوازم زندگی خود (سفال ها، سنگ نگاره ها، سنجاق های سینه) تصویر و حك می كرده اند. این نقوش و تصاویر بیان كننده پیام های گوناگونی هستند كه انسان های حكاك و نقاش هنرمندانه، ایده پردازی كرده اند به شكلی كه امروز آن نقوش و تصاویر با صاحب نظران و اهل فن خود سخن می گویند و صاحب نظران در كنار آنها احساس لذت می كنند.

این هنر آفرینی ها در گذشته اکثر ملل دنیا وجودداشته است. برای مثال ما نقوش بز كوهی را در اقلیم های گوناگون می توانیم مشاهده كنیم. ایران، پاكستان، قزاقستان، ارمنستان، قرقیزستان، افغانستان، جمهوری آذربایجان، تركیه، یمن، مصر، عربستان، حتی كالیفرنیا، آروزونا و كلرادو در امریكا. با توجه به اینكه سبك طراحی آنها باهم تفاوت دارد؛ لكن همه آنها در یك اصل، شباهت بی تردید دارند. پیام و هنر صخره ای.

وقتی سنگ نگاره های دنیا را مورد تعمق قرارمی دهیم، به راحتی متوجه تفاوت هنر موجود در سنگ نگاره های ایران، با دیگر ملل می شویم. برای مثال بعضی سنگ نگاره های ایران با تصاویر روی سفال ها و ابزار زندگی نیاكان ما در پیش از تاریخ رابطه و پیام مشترك دارند. 90 درصد نقوش سنگ نگاره های موجود در ایران نقش بزكوهی با شاخ های بلند سمبلیك است كه نشان و پیام آن "آب، باران، فراوانی نعمت، نگهبانی ماه، نگهبان و ناجی مشی و مشیانه" است و این ارتباط پیامی و كلامی مشترك بر روی سفال ها نیز از اعصار كهن بر جا مانده است.

تصاویر بز كوهی بر روی سفال ها و نقوش آنها بر سنگ های سخت كوه ها با شاخ های سمبلیك، جداً تحسین برانگیز است. چقدر هنرمندانه بدایع آفریده اند. بجز چند كشور همسایه در هیچ كدام از ملل دنیا نمی توان نمونه هایی مشابه آنها را پیدا كرد. از همه مهمتر ارتباط نقوش دیواره های سنگی كوه ها و تصاویر روی سفال ها با اسطوره ها و داستان های كهن چندین هزار ساله ایران زمین است.

قدمت و تنوع سنگ نگاره ها در ایران متنوع و بسیار زیاد است. هرجا كه زیستگاهی بوده بی تردید آثاری از حیات پر احساس و هنرمندانه آنها قابل كشف و رویت است. سفال های برجا مانده، نقوش سنگ نگاره ها؛ این نشانه ها خود نمادی از سیر زندگی و احساسات قوی آن ملت نسبت به پدیده های فرهنگی بوده است. نكته جالب توجه اینكه، نیاكان ما با این نمادهای ساده كه از خود به یادگار گذاشته اند؛ تا وقتی انسان حیات دارد سخن می گویند. این نشان از عظمت ملت ها دارد كه زمان قادر به استهلاك آنها نیست. حاصل حیات و عظمت انسان ها آثار و بدایع آنهاست. كه نیاكان ما به شایستگی از عهده آن برآمده اند. به راستی ما برای آیندگان چه اثری از خود به یادگار گذاشته ایم!؟

حکاکی روی سنگ, هنر صخره ای

همه انسان ها به دور از تاثیر حاكمیت ها و ایدئولوژی ها، براساس فطرت پاك الهی خود شبیه به هم فكر می كنند و می اندیشند. حتی اگر كنار هم نباشند و در یك زمان نباشند. این اصلی است كه زمان و مكان در مقابل آن رنگ می بازد.

آثار بسیار متنوع و فوق العاده جالبی از این هنر ها در سرتاسر ایران شناسایی شده است. برای مثال: بیرجند (لاخ مزار)، خراسان (نهبندان)، یزد (ارنان)، سیستان و بلوچستان (نیك شهر و سراوان)، اصفهان (غرقاب و كوچری گلپایگان و ویست خوانسار)، لرستان (همیان كوهدشت، خمه الیگودرز، میهد بروجرد)، اراك (ابراهیم آباد، یساول كمیجان، احمد آباد خنداب و خمین)، همدان (دره شهرستانه الوند، دره گنجنامه، مهرآباد و خوشیجان ملایر)، كرمان (میمند و شاه فیروز)، آذربایجان شرقی (ارسباران)، كردستان (دهگلان و سارال)، تهران (روستای دولت آباد شهریار، كوه كفترلو) قم (كهك).

به نظر نگارنده؛ حاصل بررسی سنگ نگاره های ایران و دنیا یک پیام واضح دارد و آن وجود یك وحدت رویه تكاملی در كل انسان ها در گذشته است كه در جریان زندگی خود از آن خودآگاه یا ناخود آگاه پیروی و گذر كرده اند.

امید است همچنانكه نیاكان ما در گذشته های بسیار دور در جای جای این كره خاكی به دور از هر نژاد، فرهنگ و مرز جغرافیایی مثل هم بر سنگ های سخت، هنر های لطیف و حیرت آور آفریدند، ما هم امروز دانسته و با آگاهی، هنر دوست داشتن و مهر ورزیدن به یك دیگر را بر قلوب خود حك كنیم.

امید است در آینده متخصصان و محققین بتوانند، از فرایند های مشهود و غیر مشهود، پی به پیام های مستتر سنگ نگاره ها ببرند و پیام آنها، دستاوردی جدید و اثربخش برای ایجاد همبستگی فرهنگی ملل جهان شود و عاملی جهت وفاق ملت ها گردد.
منبع:tebyan-zn.ir


ویدیو مرتبط :
نمونه ای از سنگ نگاره های تیمره

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

سنگ تراشی هنر دست های کهنه کار



 

سنگ تراشی هنر دست های کهنه کار

 

پیشینه هنر سنگ تراشی به ۴۵۰۰ سال پیش از میلاد می رسد و کشف این ظروف نشانگر آن است که در این ایام تراش اشیا مختلف مصرفی و تزئینی از سنگ سبز در کرمان رواج داشته که البته هنوز هم این نوع سنگ استخراج و به مشهد فرستاده می شود.

به طور کلی باید گفت که سنگتراشی در ایران قدیم بیشتر به تهیه وسایل کشاورزی و آلات و ابزار شکار و کندن پوست حیوانات اختصاص داشته و لوازم سنگی به دست آمده از غار مسکونی کمربند یا غار هوتو در نزدیکی بهشهر که متعلق به ۱۱۰۰۰ تا ۸۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است نیز دلالت بر همین امر دارد.

سنگ در ساختن بناهای تاریخی و آثار باستانی هم نقش بسیار مهم و اساسی داشته است . از جمله مهمترین ابنیه تاریخی می توان از کاخ های دوران هخامنشی و حجاری های دوره ساسانی نام برد.

تخت جمشید نمونه بارزی از صنعت سنگبری دوره هخامنشی است . به ط وری که از دو اتاق خزانه تخت جمشید بیش از ۶۰۰ ظرف سنگی سالم و شکسته بدست آمد.

در دوره اشکانیان نیز سنگبری رایج بوده و نمونه آن در بیستون و در قسمت پائین حجاری بزرگ داریوش وجود داشته و بعدها که طاقچه ای بر روی آن کنده اند تقریبا محو شده است .

سنگتراشی دوره ساسانی را از کنده کاری و نقوش برجسته بر روی چهار سنگ می توان شناخت که بیشتر آن ها در دامنه کوه های فارس بوجود آمده است .

نمونه های متعددی از سنگتراشی که در موزه های مختلف جهان باقی مانده نشا نه هائی بارز از کنده کاری های با ارزش دوران اسلامی را به دست می دهد.

از جمله می توان از سنگ قبری که در سال ۵۳۲ هجری تهیه شده و هم اکنون در موزه هنرهای زیبا بوستن موجود است و با طرح های خانه و نوشته های گوناگون تزئین شده و نیز نمونه های از سنگ مرمر که در حال حاضر در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می شود، اشاره کرد.

با وجود آنکه به نظ ر برخی از محققان و باستان شناسان ایران سرزمین سنگ است و منابع سرشاری از انواع سنگ ها همچون مرمر و سنگ گندمی و سنگ سیاه (که در تخت جمشید بکار رفته) ویش یزدی و سنگ سماق و سنگ آهکی و سنگ میکا را دارد، باید گفت که علیرغم این فراوانی سنگ در معماری و هنر ایران پایگاهی نسبتا فرعی داشته و شاید در این امر شکل پذیری گل سفال که با ذوق ایرانیان سازگارتر بوده بی تاثیر نبوده است .

امروزه دو مرکز اصلی سنگتراشی در ایران، قم و مشهد است و هم اکنون در شهرهای مذکور عده ای از افراد در مراحل مختلف استخراج سنگ سنگ بری، سنگتراشی و حکاکی روی سنگ اشتغال دارند.

سنگتراشان در مشهد از انواع سنگ ها نظیر مرمر، نسوز، سیاه، زرد، قرمز و سفید استفاده می کنند که صرفنظر از سنگ سبز بقیه از معادن موجود در استان خراسان تامین می شود.

مصرف سنگ سیاه مشهد بعلت ارزانی و نقش پذیری زیاد بوده و نزدیک به ۷۰ درصد سنگتراشان این نوع سنگ را مصرف می کنند ولی سنگ سبز کرمان به علت گرانی و نیاز به صرف وقت زیاد جهت تولید محصول مصرف کمتری دارد و فقط برای ساخت اشیا تزئینی بکار می رود.

سنگتراشان قم از سنگ آلاباستر برای تولید محصولات استفاده می کنند و قابل ذکر است که سنگتراشان در هر دو شهر علاوه بر انواع سنگ که شرح آن گذشت از مواد دیگری نظ یر گچ ، چسب سنگ، رنگ و پولیش نیز در جریان تولید محصولات استفاده می کنند و آلات و ابزار متداول در کارگاه های سنگتراشی معمولا بسیار ساده و ابتدائی بوده و شامل وسایلی نظ یر چرخ سنگتراشی ، الماسه ، پرگار، قلم آهنی سوهان اره و غیره است.

محصولات سنگی قم که سفید رنگ است شامل شمعدان، گلدان، سینی، کاسه ، بشقاب، پایه آباژور، چراغ خواب، تابلو، شکلات خوری ، گلاب پاش و مجسمه در طرحها و اندازه های گوناگون است.

محصولات سنگی مشهد را از نظیر کیفیت به سه دسته میتوان تقسیم کرد:

۱) فرآورده های سنگ سیاه مشهد عبارت است از کاسه بشقاب، شکلات خوری ، گلدان، لیوان پایه دار، لیوان ساده و فنجان که بیشتر به صورت منقوش بوده اغلب به طرحهای گل ، کاروان و غیره مزین است .

 

۲) فرآورده های سنگی مصرفی که شامل دیزی، هاون و غیره است

 

۳) اشیائی که از سنگ سبز کرمان و مرمر ساخته می شود. این مصنوعات بیشتر تزئینی بوده و قیمت بالایی دارند و انواع متداول آن شامل قلم دان، جای نوار، چسب، گلدان، پایه پرچم و... در اندازه های مختلف است .

در مشهد برای تولید فرآورده های سنگی پس از استخراج سنگ از معدن با استفاده از اره های دو سر اقدام به برش آن به قط عات کوچک کرده و پس از حمل آن به کارگاه های سنگتراشی بر اساس نقشه تقریبی می تراشند سپس توسط دستگاه تراش آنرا به شکل اصلی و موردنظ ر در می آورند.

آخرین مرحله تولید سوهان کاری است که پس از این عمل محصول به صورت مط لوب در می آید. به منظور ایجاد نقوش مختلف در فرآورده های سنگی پس از سوهان کاری آن را در اختیار قلمزن قرار می دهند و قلمزن تصویر مورد سفارش را با استفاده از قلم های آهنی روی سنگهای سیاه حکاکی می کند و به این ترتیب مراحل مختلف ساخت مصنوعات سنگی شامل : استخراج سنگ از معدن، تقسیم سنگ به قط عات کوچک ، تراش سنگ به اندازه اصلی با دستگاه، سوهان کاری قلمزنی و حکاکی محصول آماده است.

محصولات مشهد به ویژه محصولات زینتی آن، معمولاً به شکلی حکاکی شده عرضه می شود. در این زمینه لازم به توضیح است که هر گاه صنعتگران بخواهند بشقاب یا کاسه ای را با کنده کاری های اسگرافیت زینت دهند، روی آن را با رنگ مشکی می پوشانند و سپس به کمک قلم هایی ظریف و با دقت و مهارت کافی روی آن را به اشکال مورد نظ ر می تراشند و در نتیجه، سط ح رنگ آمیزی شده دست نخورده باقی مانده و نقش، حالت مشکی برجسته ای به خود می گیرد.

سنگتراشان قم نیز به این نحو عمل می کنند که پس از تحویل سنگ در محل کارگاه و بریدن آن با اندازه تقریبی محصولی که قصد تولیدش را دارند، ابتدا با کمک تیشه شکل ابتدائی به آن می دهند و سپس بوسیله قلم های فلزی درشت داخل آن را خالی می کنند و توسط قلم های کوچکتر آنرا پرداخت کرده و در مرحله نهایی نیز برای صیقل دادن سط ح بیرونی محصول از سوهان یا سنگ سمباده استفاده کنند.

در حال حاضر برخی از کارگاه های سنگتراشی تکنولوژی را برای سرعت بخشیدن به کارشان به خدمت گرفته آن و اغلب از دستگاهی که شبیه اره های چوب بری است استفاده می کنند ولی در هر حال باید گفت که سنگتراشی به کار مداوم و تلاش زیاد نیاز دارد، از این رو در قیمت تمام شده یک محصول سنگی عامل کار نقش مهمی دارد و حدود ۸۰ درصد قیمت را تشکیل می دهد.

منبع:آفتاب