سریال «خاتون» و لهجه هایش!

این شب‌ها سریال روی آنتن شبکه تهران است؛ سریالی به کارگردانی مرتضی آتش‌زمزم و بازیگرانی چون؛ حسن اکلیلی، هوشنگ حریرچیان، مونا و مارال فرجاد، مهدی باقربیگی و شهرام قائدی.

روزنامه ایران - مریم رضازاده: این شب‌ها سریال <خاتون> روی آنتن شبکه تهران است؛ سریالی به کارگردانی مرتضی آتش‌زمزم و بازیگرانی چون؛ حسن اکلیلی، هوشنگ حریرچیان، مونا و مارال فرجاد، مهدی باقربیگی و شهرام قائدی. مرتضی آتش زمزم کارگردان این سریال، مجموعه تلویزیونی <سایه سلطان> را نیز در اصفهان کارگردانی کرد که سال گذشته پخش شد. آنچه می‌خوانید گفت‌وگو با مرتضی آتش زمزم به بهانه پخش سریال خاتون است

چه ایده و تفکری در سریال نهفته بود که شخصیت خاتون را که همه داستان حول او می‌چرخد تاکنون در قصه ندیده ایم؟

ما به چنین روایتی رسیدیم چون می‌خواستیم چنین تعلیقی را ایجاد کنیم که همه منتظر هستند تا این مادر به خانه برگردد. علی رغم اینکه خاتون زندگی‌اش را به فرزندانش بخشیده اما آنها به او کم لطفی کردند و او به بهانه دفاع از دختر معلولش و فرار از شخصیت قلمکار با بازی هوشنگ حریرچیان به خانه برنمی‌گردد در واقع آنچه خاتون را از خانه دور کرده، اتفاقاتی است که در گذشته رخ داده است.

یکی از نکات بحث برانگیز سریال لهجه اصفهانی بازیگران کودک است. یعنی در حالی که می‌بینیم که پدر و مادرشان با لهجه تهرانی صحبت می‌کنند اما فرزندان لهجه دارند. چرا؟

پاسخ این سؤال را در قسمت‌های 1، 4 و 9 داده‌ایم البته می‌دانم که بخشی از این پاسخ توجیه است اما باید توجه کنید که در جامعه ما بین نسل جوان فضایی ایجاد شده که همگی سعی می‌کنند بدون لهجه صحبت کنند حتی اگر بگویید شما لهجه دارید می‌گوید نه من لهجه ندارم. همیشه معتقدم وقتی در شهرستان کار می‌کنیم باید از همه ظرفیت و پتانسیل آن منطقه استفاده کرد اما برای ایفای نقش دو خواهر که دخترهای خاتون هستند با وجود اینکه زمان زیادی را صرف پیدا کردن بازیگر بومی کردیم اما نتیجه‌ای نگرفتیم و به همین دلیل فکر کردیم به سراغ بازیگران مطرح برویم و به همین دلیل از مارال و مونا فرجاد استفاده کردیم. در ادامه برای این موضوع توضیحاتی را پیدا کردیم مثلاً بهانه مان برای لهجه دختر بچه‌ای که مارال فرجاد نقش مادرش را بازی می‌کند این بود که محیط  مدرسه و همنشینی با مادربزرگی که لهجه اصفهانی دارد روی لهجه‌اش اثر گذاشته است یا در مورد پسری که مونا فرجاد نقش مادرش را ایفا می‌کند این توضیح را دادیم که پدرومادرش تهران زندگی می‌کردند و او در اصفهان با مادربزرگش زندگی کرده است.

می دانم که چنین موضوعی شاید برای سریال ما ایراد محسوب شود یا شاید هم توجیه می‌کنم اما به نظرم این‌ها توجیه قابل قبولی است. چون در بیشتر موارد دیده‌ایم که پدرومادر لهجه دارند حتی در منزل به گویش محلی خودشان حرف می‌زنند اما فرزندان فارسی صحبت می‌کننداما در مورد نوه‌ها این موضوع را زیاد می‌بینیم که با لهجه حرف می‌زنند. همان‌طور که اشاره کردم مدرسه و محیط هم روی این موضوع دخیل هستند مثلاً خواهرزاده نویسنده سریال ما آقای شاکری نیز لهجه اصفهانی دارد در حالی که پدرومادرش کاملاً تهرانی صحبت می‌کنند. چون پدر و مادرش سرکار می‌روند و او بیشتر اوقات را با مادربزرگش می‌گذراند، به همین دلیل لهجه اصفهانی دارد.

شما خودتان اصالتاً شمالی هستید. دلیل علاقه تان به اصفهان چیست که در این شهر سریال می‌سازید؟

من میراث فرهنگی کشورم را دوست دارم. شیراز، مشهد اصفهان، گیلان‌، برایم فرقی نمی‌کند. کشورم را دوست دارم و در هر شهری که شرایط فراهم باشد‌، کار می‌کنم.

در این سریال از بازیگران بومی مطرح استان از جمله هوشنگ حریرچیان، حسن اکلیلی و مهدی باقربیگی استفاده کردید. از این موضوع برایمان بگویید.

اصفهان پتانسیل نمایشی بالایی دارد. فرهنگسازی، استفاده درست از تکیه کلام‌ها، استفاده از بازیگران پیشکسوت استان، به‌کارگیری جوان‌های مستعد استان نکاتی است که در چنین کارهایی در نظر می‌گیرم. تلاش کردیم به بهترین نحو ممکن از ظرفیت‌های اصفهان استفاده کنیم.

چرا آثار باستانی و نماهای تاریخی اصفهان را بیشتر نشان ندادید؟

اتفاقاً بسیار زیاد استفاده کردیم. وقتی نام شهرهای تاریخی به میان می‌آید همه توقع دارند، دیوارهای گلی و درهای قدیمی نشان داده شود در حالی که من مایلم پیشرفت‌های آن شهر هم دیده شود. مثلاً ما هم در بازار قدیمی اصفهان کار کردیم و هم در مجتمع تجاری اصفهان‌. قصدمان فقط نشان دادن آثار باستانی و میراث فرهنگی اصفهان نبود بلکه می‌خواستیم امروز اصفهان را هم به تصویر بکشیم. من اگر بخواهم در شیراز هم کار کنم سعی می‌کنم پیشرفت‌های یک برهه تاریخی را نشان بدهم.

چه شد که شهرام قائدی نیز با لهجه استان فارس نقشش را ایفا کرد؟

در این سریال تفاهمی با هم داشتیم که کسی از لهجه کسی تقلید نکند و هر کسی با لهجه محلی خودش صحبت کند. شهرام قائدی با لهجه شهر خودش دیالوگ هایش را گفت. ما بازیگر شمالی به‌کار گرفتیم تا شمالی صحبت کند. اگر به روند سریال‌سازی در کشورمان توجه کنید متوجه می‌شوید که سریال‌ها شبیه هم شده‌اند. تعداد خاصی لوکیشن در تهران و چند ویلا در لواسان هستند که سریال‌ها و فیلم‌ها در آنها ساخته می‌شود یا اینکه برخی آثار به شکل تک لوکیشنی ساخته می‌شوند یعنی داستان فقط در یک ساختمان می‌گذرد. واقعیت این است که ما سریالی ساختیم با بودجه‌ای محدود که شاید یک دهم بودجه دیگر سریال‌ها بود اما با همین شرایط <خاتون> سریالی است که اگر از بقیه سریال‌ها جلوتر نباشد عقب‌تر هم نیست. گروه زحمت زیادی کشیدند و بازخوردهای خوبی داشتیم و خوشحالم که بگویم این سریال بتدریج مخاطبش را پیدا کرده است.

این شب‌ها با وجود سریال‌های < در حاشیه> کار مهران مدیری و <میکائیل> به کارگردانی سیروس مقدم شاید خاتون در اولویت مخاطبان نباشد. نظرتان چیست؟

آقای مدیری و آقای مقدم اسم و رسم دارند. افراد کاربلدی هستند و کار تبلیغاتی را برای آثارشان بخوبی بلد هستند و بودجه خوبی هم داشتند اما بگذارید سریال‌ها تمام شود تا بعد نتیجه‌گیری کنید. با همین شرایط هم بازخورد خوبی داشتیم اگرچه خود من سریال را از قسمت 10 به بعد دوست دارم.

چرا؟

این سریال 27 قسمت دارد. برای این موضوعی هم که اشاره کردم چند دلیل دارم. اول اینکه تا سریال جا بیفتد زمان می‌برد. ضمن اینکه ما در اصفهان مشکلاتی داشتیم. متأسفانه کار فرهنگی کردن در استان‌ها سخت است و ما در 10 قسمت اول درگیر مشکلاتی بودیم. در استان‌ها مسئولان باید بیشتر به مسائل فرهنگی اهمیت بدهند. صداوسیما یا اداره ارشاد استان به تنهایی نمی‌تواند بار فرهنگی را بدوش بکشد بلکه ارگان‌ها و سازمان هم باید کمک کنند. مثلا همه می‌دانند فقط نیروی انتظامی مسئول مبارزه با مواد مخدر نیست بلکه صداوسیما‌، شهرداری و بهزیستی هم در این زمینه کمک می‌کنند. امیدوارم همان‌طور که فوتبال در استان‌ها رونق گفت کارهای فرهنگی هم رونق بیشتری بگیرد. زمانی فوتبال در کشور ما مساوی بود با استقلال و پرسپولیس اما الان این تیم‌ها باید تلاش کنند تا خودشان را به صدر جدول لیگ برتر نزدیک کنند. درعرصه فیلم و سریال‌سازی نیز باید چنین اتفاقی بیفتد و از تک لوکیشنی بودن و تمرکزگرایی دور شویم.

ثریا قاسمی از تكیه كلام هایش در سریال ها می گوید / از «محمدم» تا «خوف نكن»

قاسمی فعالیت کاریش را با فیلم هایی مثل "آرامش در حضور دیگران” ناصر تقوایی و یا سریال پرمخاطب "تلخ و شیرین” آغاز کرد.

جالب اینجاست که هر یک از این آثار در گونه خاصی بودند و نگرشی خاص نسبت به مخاطب داشتند اما بازی قاسمی در هر دو کار مورد توجه قرار گرفت. قاسمی از یک طرف در اثری با مایه های هنری مثل "آرامش در حضور دیگران” حاضر شده بود که یکی از بهترین آثار سازنده اش ناصر تقوایی بود و در آن کوشیده شده بود بخشهایی از تعارضات جامعه در حال گذار مصور شود و از سوی دیگر سریالی که مصداق بارز اثری باب طبع مخاطب عام بود.

قاسمی که فرزند هنرمندی مشهور و مردم‌دار به نام حمیده خیرآبادی بود فعالیت بازیگریش را بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هم  ادامه داد و خیلی زود تبدیل شد به یک چهره محبوب سینما و تلویزیون وانواع و اقسام نقش های مادر ایرانی را در آثارش ایفا کرد.

مجموعه هایی مانند "در پناه تو”، "خانه ابری” و "جراحت” از جمله سریالهایی هستند که قاسمی در برهه های زمانی مختلف در آنها ظاهر شد. "مجسمه”، "شام آخر”، "دختر شیرینی فروش”، "مارال” و "پدر آن دیگری” از جمله نقش آفرینی های ممتاز قاسمی در عرصه سینما بوده اند. در این بین بازی در نقش زنی میانسال و متشرع در "مارال” او را به سیمرغ بلورین بهترین بازیگری جشنواره نوزدهم فیلم فجر رساند.

با ثریا قاسمی در مورد وضعیت فعلی بازیگری و روند کاریش گفتگو کرده ایم و البته خاطرات خواندنی "در پناه تو” را با وی مرور کرده ایم.

*حضور در نقش انواع و اقسام مادران شیک، مدرن و سنتی ایران در این سه دهه برایتان چه جذابیت هایی داشته است؟
من بازیگر حرفه ای هستم و نقشهای مختلف به من پیشنهاد می شود و من هم نقشها را می خوانم و در صورت مناسب بودن قبول می کنم.

* اگر به انتخاب خودتان باشد بیشتر دوست دارید نقش چه مادرانی را بازی کنید؟
برایم تفاوتی ندارد. داستان خوب و کنشهای شخصیتی که بازی می کنم مهم است. ما بازیگران کمتر قدرت انتخاب داریم و بیشترانتخاب می شویم و بازارکارهم چندان پر رونق نیست که من خودم را مقید کنم فلان نقش را بازی کنم. شیک و پیک بودن و یا فقیر وغنی بودن شخصیتی که قرار است بازی کنم موقعیت کلی نقش است. الان خیلی از بازیگران قدیمی و باسابقه خانه نشین شده اند و من سعی می کنم بین پیشنهاداتم بهترین ها را انتخاب کنم.
ثریا قاسمی:اخلاق در وجود خود آدمی است

*چرا این روزها بازیگران پیشکسوت کمتر مجال بازی کردن پیدا می کنند؟
 به هزار و یک دلیل!  مهم ترینش وضعیت بد اقتصادی در سینما وتلویزیون است و به خصوص درتلویزیون که تولیدات به حداقل رسیده است و به جای تولید سریالهای جدید و متفاوت اغلب سریالها چند باردر شبکه های مختلف بازپخش می شوند. درهمین ماه گذشته چهار سریال با بازی من که در سال ۸۲ در آنها بازی کردم دوباره بازپخش شد. آن وقت همه خیال می کنند ثریا قاسمی پرکار شده است. بی رودربایستی من این روزها هر نقشی پیشنهاد شود قبول می کنم. دوستان بازیگری که می گویند ما گزیده کار هستیم و انتخاب می کنیم یا شوخی می کنند و یا ژست می گیرند و قصد پز دادن دارند.

*بحث دیگری که باعث بیکاری بازیگران حرفه ای شده وجود نابازیگرانی است که نه تنها دستمزد نمی‌گیرند بلکه ممکن است پولی هم پرداخت کنند.
بله،  تهیه کننده هم ازخدا خواسته برای اینکه هزینه تولید کارش پایین بیاید ازاینها استفاده می کند و این رویه به کیفیت بازیگری مجموعه و یا فیلم ها لطمه می زند.  نویسنده ناشی ، کارگردان کارنابلد و کلا همه عواملی که کارشان را بلد نیستند به سطح کیفی کار لطمه وارد می کنند.

* تا به حال پیش آمده  ازبازی دراثری پشیمان بشوید و کاررا نیمه کاره رها کنید؟
 بارها پیش آمده اما کار را نیمه کاره رها نکرده ام.  در پشت صحنه خیلی از فیلمها شرایط غیرحرفه ای تولید حاکم است و برای آفیش کردن بازیگران کلی اتفاق نامناسب می افتد و به نوعی همه را علاف می کنند واین برای من آزاردهنده است.

*آیا هنگام وقوع چنین مواردی برخوردی هم انجام می دهید؟
 اوقات تلخی می کنم و برخلاف اغلب کارهایم که با هیجان و شوق سرصحنه می روم دراین کارها با بی میلی سر صحنه می روم اما از بازیم کم نمی گذارم. به هرحال وجدان کاری دارم و تجربیات این چهاردهه پخته ام کرده است.

*آیا همچنان بازیگری جذابیت دهه های گذشته را برای شما دارد؟
اگر همه چیز کاردرست و مناسب باشد هنوزهم از بازی کردن لذت می برم. سکانسی که خوب نوشته شده و کارگردان برایش میزانسن خوبی طراحی کرده را با انرژی و تمام توانم بازی می کنم. من ازحاشیه ها ناراحت می شوم.

*خیلی از بازیگران جوانی که مجال کارکردن را پیدا نکرده اند در ماههای اخیر به خارج رفته اند و جذب شبکه های ماهوارهای شده اند. برخی از این بازیگران سعی می کنند به افشاگری دست زده و بگویند وضعیت اخلاقی در سینما و تلویزیون ایران نامناسب است. در مورد این رفتارها نظر خاصی ندارید.
اگر فضای هنری اینجا آلوده است، خب بروند و اخلاق خوب را در شبکه های ماهواره ای پیدا کنند. بروند و در محیط سالم فیلم و سریال بازی کنند! اما نکته اینجاست که اخلاق در وجود خود آدمی است؛ این خودمان هستیم که باید بیاموزیم چگونه برخورد کنیم که کسی جرأت طرح تقاضاهای غیراخلاقی را به خودش ندهد و اگر رفتارمان نادرست باشد هر جای دنیا که باشیم این نادرستی گریبان مان را می گیرد.

*اخیرا مجموعه "در پناه تو” با بازی شما هفده سال بعد از پخش اولیله مجددا روی آنتن رفت و در کانون توجه قرار گرفت. می خواهم به خاطرات تان از آن دوران رجوع کنید و بگویید کاراکترتان در این سریال چه ویژگی هایی داشت که بازی در این مجموعه را پذیرفتید؟
 در پخش اول سریال در حدود ۱۷ سال قبل موفق به دیدن این سریال نشده بودم و در پخش مجدد سریال را دیدم . متن سریال ، تیم بازیگری و کارگردانی خوب حمید لبخنده باعث شد بازی در این مجموعه را بپذیرم.


*اگر بخواهید جزیی تر نگاه کنید چه ویژگیهایی از متن سریال برایتان دارای جذابیت بود؟
در آن سالها پرداختن به مسائل و دغدغه های نسل جوان به خصوص در تلویزیون متداول نبود اما فیلم نامه "در پناه تو” به شکل درست و ملموسی به مشکلات جوانها و ارتباطات آنها در محیطهای آموزشی پرداخته بود.

*مادری که شما در این سریال نقشش را ایفا کردید شخصیتی ویژه بود که در عین آن که برخی رفتارهایش از سوی مخاطبان جوان ناراحت کننده بود اما کاراکتری غیرمنطقی هم نبود.
 این مادر به خاطر شهید شدن فرزند اولش تمام عشق وعلاقه اش را نثار پسردومش محمد کرده بود و این زن در عین حال یک ارتباط خوب و درستی با همسرش داشت. در کل این مادر شمایل یک زن سنتی و مهربان ایرانی را داشت که دغدغه اصلیش خانواده اش بود و طبیعی بود که برخی اوقات با فرزندش تعارض پیدا کند.

*با توجه به اینکه هنوز که هنوز است در جامعه ما ازدواج پسران جوان با بانوان مطلقه نوعی تابو محسوب می شود چقدر از نگرانی های این مادر درباره ازدواج پسرش با خانمی که یک بارازدواج کرده بود درست ومنطقی به نظر می رسید؟
 ریشه اصلی این نگرانی به سنتها و باورهای ما برمی گردد. اگر کمی به‌روز فکر کنیم خیلی از این مسائل پیش نمی آید. نازا بودن و ازدواج کردن خانم و یا آقایی  در گذشته باعث نمی شود که تصور کنیم گزینه مناسبی برای ازدواج نیست و باید او را از جامعه طرد کرد. بنابراین نباید احساساتی عمل کنیم. خوشبختانه در ادامه  مادر با توجه به علاقه پسرش به این خانم به خوبی با این مسئله کنار آمد و رضایت به ازدواج پسرش داد.

*آیا پیش بینی می کردید مجموعه در پخش مجدد این قدرمورد توجه مردم قرار بگیرد؟
قابل پیش بینی بود  کاری که به شکل درستی ساخته شود تاریخ مصرف ندارد و می تواند با هر نسلی ارتباط برقرار کند. این مجموعه از جمله کارهایی بود که از دیدن مجددش دلگیر نشدم.  برخی از کارهایی که بازی کرده ام موقعی که پخش می شود به دلیل کیفیت بدش غمگینم می کند اما حمید لبخنده در کارش تسلط داشت و به دقت ساخت مجموعه را پیگیری می کرد و این مایه خرسندی بوده است.

*در بسیاری از آثارتان از تکیه کلامهای مخصوص به خودتان استفاده می کنید. مثلا در همین سریال "در پناه تو” از تکیه کلام "محمدم” استفاده کردید. استفاده از این تکیه کلامها پیشنهاد خودتان است؟
بله، عموما پیشنهاد خودم بوده است.  معمولا در کارهایی که بازی می کنم برای جذاب شدن نقشم از تکیه کلام هایی استفاده می کنم. در زمان تولید "در پناه تو” این امکان نبود که از کلمه عزیزم استفاده کنیم . من دیدم با اضافه کردن این واژه "م” به نام فرزند، تمام عشق و علاقه یک مادر به فرزندش به منصه ظهور درمی آید و با صلاحدید کارگردان از آن استفاده کردم. در سالهای بعد خیلی از بازیگران از این کار من کپی برداری کردند. در سریال "شب دهم” هم از کلمه "خوف نکن” استفاده کردم که بسیار مورد توجه قرار گرفت…

اخبار فرهنگی و هنری - سینما ژورنال