تنها شهر بی كولر ایران

بعد از مسجد جامع ورامین، روستای قلعه بلند قرار دارد. روستایی که وجه تسمیه آن به وجود یك قلعه تاریخی مربوط به قبل از اسلام در این روستا برمی گردد كه امروز فقط بخشی از آن باقی مانده است.

در نیمه شمالی این روستا و پس از عبور از سیاه كوه و پشت سر گذاردن پیچ و خم های مسیر، قصر بهرام در میانه تپه ماهورهایی پراكنده خودنمایی می كند و بالاخره قصر پیدا می شود.

این كاروانسرا كه نام عجیب ولی با مسمای «قصر بهرام» را بر آن نهاده اند، با سنگ های سفید مایل به كرم رنگ پوشیده شده است.

قصر شاهانه

برج های چند وجهی تعبیه شده در گوشه های بنا و همچنین سردر ورودی آن كه به سمت شمال باز شده و به شكلی استادانه با سنگ تراش خورده نماسازی شده است. حیاط مركزی، حجرات در اطراف و اصطبل ها در پشت آن همان پلان قالب كاروانسراهای ایران است كه البته در این كاروانسرا از ایوان جنوبی نیز به عنوان ورودی به منظور امكان دسترسی سریع به كوه استفاده می شده است كه از ویژگی های این بنا به شمار می رود.

كاروانسرایی 4ایوانی كه ایوان غربی آن جایگاهی شاهانه دارد؛ جوی آب تراشیده شده از سنگ كه از چشمه ای در دل كوه آب را به حوض وسط حیاط می رسانده و حدود 5كیلومتر تا سر چشمه امتداد یافته است. زحماتی كه برای ساختن این بنا در این مكان انجام گرفته است كاخ آپادانا را با باغ های افسانه ای اش تداعی می كند. آپادانایی كوچك كه باغش طبیعت است و با امكانات اندك موجود در پیرامونش ایجاد شده است. سنگ ها از كوهی در همان نزدیكی استخراج شده و در گرما و سرمای طاقت فرسا آن را تیشه كاری كرده اند.

کاروانسرای 5ستاره!

اهمیت این بنا علاوه بر استفاده از سنگ در نمای بنا ـ تنها مورد باقی مانده از دوره صفوی كه به این روش سطوح داخل و بیرون آن نماسازی شده است و به این دلیل منحصربه فرد است ـ آفریدن امكانات رفاهی در كناره كویر سوزان است كه كاروانسرا را به قصر شبیه می سازد. بنای قصر بهرام كه به بهرام گور ساسانی اشاره دارد دارای ویژگی های خاصی است كه این بنا را از سایر كاروانسراهای دوره صفوی متمایز ساخته است. مهم ترین ویژگی این بنا، هدایت آب از دوردست و آوردن آن به درون كاروانسرا و ساختن شگفت انگیزترین كولر آبی جهان برای استراحت پادشاه پرتلاش ایران زمین است كه در دوره او معماری ایران به اوج افتخارات و شكوه خود بازگشت.

قصر بهرام

در زیر ایوان غربی فضایی وجود دارد كه از میانه جوانب آن 2هواكش به اتاق پشت ایوان كه به وسیله دری چوبی از بخش جلوی ایوان جدا شده است راه می برد. آب پس از وارد شدن به كاروانسرا به سوی زیرزمین سرازیر می شده است كه شیب آن به انتهای این فضا تمایل دارد. سوراخی نیز برای خروج آب در گوشه شمال غربی آن تعبیه كرده اند؛ بدنه ها را تا ارتفاع حدود 50سانتیمتر با ساروج اندود كرده اند و زاویه قائمه میان دیوار و كف را به صورت پخ درآورده اند. ظاهراً می بایست حجم ورودی و خروجی آب به صورتی پیش بینی شده باشد كه آب از ارتفاع اندود، بالاتر نرود؛ بدین ترتیب در روزهای تحمل ناپذیر تابستان هوای گرم پس از ورود به این فضا خنك شده و از طریق هواكش ها به شاه نشین می رسیده است.

وجود سكوهایی مقابل كانال هدایت هوا كه برای نشستن ساخته شده اند نمایانگر آن است كه از این آب برای زدودن گرد و خاك سفر و استحمام و شست وشو نیز استفاده می شده است.

در بین شیوه های استفاده از آب برای خنك كردن هوای گرم و خشك كه در معماری ایران به تناسب اقلیم های مختلف مرسوم بوده است این مورد نمونه ای استثنایی است. در مواردی تعبیه حوضچه آب در زیر بادگیرها مشاهده می شود اما استفاده از آب با حجم زیاد و به صورت روان و یا چند كاربری، منحصر به قصر بهرام است.