تاریخچه هنر کاشیکاری درایران

 

تاریخچه هنر کاشیکاری درایران

هنر زیبای کاشیکاری از هنرهای دستی و قدیمی ایران است که زیباترین و قدیمی ترین آنها کاشی های فیروزه ای اصفهان است و کتیبه های تاریخی مناره های دوران سلجوقی با آنها تزیین شده است.

قرن هشتم هجری دورانی است که این هنر زیبا برای تزیین بناها کاربرد فراوان پیدا کرد و تا اواخر قرن دوازدهم هجری (انقراض صفویه) ادامه داشت.

به تدریج استفاده از کاشی با نقوش گل و بوته و مخصوصاً نوع خشت و هفت رنگ که مخصوص مساجد بود، به منازل نیز راه یافت و استادان کاشیکار اصفهانی پا را از گل و بوته و اشکال هندسی فراتر نهاده و نقش انواع حیوانات و پرندگان را در کاخها و منازل متداول کردند، هنر کاشیکاری همچنان مورد استفاده هنرمندان اصفهانی بود به طوری که در بیشتر بناها کاربرد داشت.

درحال حاضر کاشیکاری و کاشی سازی از هنرهای دستی اصفهان است و اساتید این هنر مانند مرحوم مصدق زاده و آقاحسین مصدق زاده و کارگاههای متعدد کاشی سازی به تولید این فرآورده هنری مشغول هستند.

اصفهانیها که یکی از هنرهای مشهود در آثار تاریخی به جا مانده از دوران های مختلف، هنر کاشیکاری اسلامی به ویژه کاشی هفت رنگ می دانند و معتقد هستند رنگهای به کار رفته در هنر کاشیکاری هر یک نشان از دوران خاصی از تاریخ است که با گذشت قرنها، این کاشیها تغییر رنگ نداده اند و رنگ آنها همچنان ماندگار است.

رنگهایی که در کاشیکاری قدیم به کار برده شده به دلیل اینکه ترکیبی از سرب و قلع هستند از مقاومت زیادی برخوردارند به گونه ای که با گذشت قرنها از عمر این رنگها، همچنان زیبایی خاص خود را حفظ کرده اند، این درحالی است که در رنگهای جدید وارداتی، خیلی زود تغییر رنگ می دهد و دوام و پایداری رنگهای قدیم را ندارد.

با این اوصاف و معروفی این هنر، امروزه دانشمندان و ریاضی دانان بر این باورند که هنر کاشیکاری اسلامی با ریاضیات مرتبط است و با هم پیوند خورده اند همانطوری که با موسیقی ارتباط نزدیک دارد. در ششمین جشنواره خانه ریاضیات اصفهان دکتر غلامعلی حداد عادل رئیس مجلس شورای اسلامی به نکته ای حساس و مهم اشاره کرد و اعلام داشت: کشور هلند برای آشنایی ۴۰هزار دانش آموز با کاشیکاری اسلامی، روزی را تعیین کرده تا آنان بدین ترتیب با زیرساخت این هنر به ویژه ارتباط آن با ریاضی آشنا شوند.

وی که از غفلت کشورمان از این هنر اسلامی و سرمایه عظیم اظهار تأسف می کرد بر آشنایی مردم بویژه نسل جوان با کاشیکاری اسلامی تأکید داشت.

باتوجه به قدمت این هنر اصیل ایرانی که دنیا شیفته زیبایی آن است و به جهت ارتقای آن و اینکه از غفلت و بی توجهی بیدار شده و به کاشیکاری اهمیت داده شود گزیده ای را در سابقه و اصول این هنر بیان می کنیم.

هنر کاشیکاری سابقه ای بسیار طولانی دارد و قدرت آن به هزاره دوم پیش از میلاد می رسد. در آغاز، این هنر بیشتر با آجرهای لعابدار برای استحکام بنا و نماسازی توامان استفاده می شد ولی رفته رفته در آرایش ظاهری ساختمان و نماسازی نیز کاربرد یافت به طوریکه کاشیکاری پیش از اسلام نیز در ایران بسیار مدنظر بوده است.

البته بیشتر از کاشیهای تک رنگ و احتمالاً چند رنگ ساده استفاده می شد که با اندک تزیینی همراه بود. ولی پس از اسلام این هنر شکل دیگری به خود گرفت و از آنجائی که در آیاتی از قرآن کریم به امر ریاضی و هندسه اشاره فرموده: گلبوته هایی که به شکل قرینه در زمینه طراحی می شد و نقوش هندسی که معماران مسلمان ایرانی در این هنر به کار گرفتند زیبایی آن را بیش از پیش نمایان ساخت.

در دوران اسلامی هنر کاشیکاری بیشتر در ساختمان مساجد و مدارس به کار گرفته می شد و این خود فرصتی پیش آورد تا آیات قرآن و احادیث نبوی و روایات ائمه هدی زینت بخش این هنر شود.

این هنر در ادوار و اعصار مختلف اسلامی با آموزه های ریاضی با روش انتقال سینه به سینه و نیز به شکل علمی انجام می شده است.

حرکات خطوط و ضوابط زمینه های یک کار و گره در خانه شطرنج معقلی، در فرم و اشکال گوناگون باتوجه به ترکیبات خاص اصول گره چینی، نشأت گرفته از فرمولهای ریاضی در این هنر محسوب می شد که امروز در بناهای مهم کاشیکاری اسلامی به چشم می آید.

در عصر حاضر هرچند خانه ریاضیات اصفهان با دایر کردن کارگاه آموزشی این امر را مدنظر قرار داده و به عنوان یکی از پیشگامان هنر کاشیکاری اسلامی در کشور محسوب می شود اما کافی نیست و می طلبد تا دانشگاهها، مراکز آموزشی آموزش وپرورش نیز در اعتلای دوباره این هنر و ایجاد شرایط مناسب برای دانشجویان و دانش آموزان فراهم کنند تا با شناخت از اصل هنر و سبک کاشیکاری، این هنر با مواد اولیه داخلی حیات بگیرد و این دوره از دوران ها نیز در این زمینه یادگاری از خود باقی بگذارد تا آیندگان را به قضاوت بنشانند.

منبع:tebyan-zn.ir

ویدیو مرتبط :
هنر کاشیکاری

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

تاریخچه ورزش کشتی درایران

 

 

تاریخچه ورزش کشتی در ایران در دوران صفویه و زندیه، کشتی و ورزش باستانی و پهلوانی رونق بی‌سابقه‌ای در ایران یافت به طوری که در هر شهر صدها پهلوان بنام وجود داشته است. در دواران قاجاریه علاقه به این ورزش چنان زیاد شد که در دوران ناصرالدین‌ شاه برای اولین بار شخصی به نام صاحب الدوله مأمور توسعه کار ورزش کشتی شد و به زودی کشتی چنان رواج پیدا نمود که در تمامی روزهای تعطیل پهلوانان در میادین شهر به کشتی گرفتن می‌پرداختند.

 

مسابقات کشتی پهوانی برای انتخاب پهلوان پایتخت نیز از همین ایام آغاز شد و بعدها به صورت یک سنت جاری همه ساله درآمد. برای انتخاب پهلوان پایتخت رسم براین بودکه پهلوانان را در روز مشخصی مصادف با یک روز از عید یا یک روز تعطیل در میدانی جمع می‌کردند و کشتی گرفتن و اجرای مراسم را برپا می‌نمودند و سرآمد پهلوانان را به عنوان «پهلوان پایتخت» معرفی می‌نمودند.

 

آقا محمد صادق بلورفروش، ابراهیم یزدی معروف به یزدی بزرگ،‌پهلوان اکبر خراسانی، حسین یوزباشی، سیدحسن رزاز، سیداسماعیل کالسکه ساز و ... از کشتی‌گیران و پهلوانان معروف آن زمان بودند. از زمان رضا شاه زورخانه با فرهنگ جدید رونق بیشتری گرفت و در کنار زورخانه‌ها، باشگاهها و ورزشگاهها هم شکل گرفتند. با تأسیس اداره تربیت بدنی و اجباری شدن ورزش در مدارس و پادگان‌های نظامی، جوانان کشتی‌گیر از زورخانه‌ها روی به میدان‌های ورزش نهادند و با اصول جدید و تحت تعلیم پهلوانان و مربیان قدیم و جدید به تمرین پرداختند.

 

مسابقات کشتی تا سال ۱۳۱۸ به صورت پهلوانی با رسم و رسوم خاص ایرانی ادامه داشت، اما از این سال به بعد با مطرح شدن مقررات بین‌الملل، تغییر و تحولاتی در شیوه‌ کشتی گرفتن وطرز لباس پوشیدن کشتی‌ گیران پدیدار گشت. ورزش کشتی با شرایط و خصوصیات و قوانین خاص هر ناحیه و منطقه از کشور انجام می‌شد و قواعد و آداب و رسوم محلی هر منطقه در این رشته ورزشی تأثیر فراوانی داشته است. از مشهورترین کشتی‌های مناطق ایران می‌توان به کشتی‌های زیر اشاره کرد:

 

 

۱) کشتی لوچو: از ورزش های محبوب روستاهای مازندران است و چون جایزه کشتی‌گیران را بر نوک یک چوب در وسط میدان آویزان می‌کنند به آن لوچو گویند. جایزه؛ قواره پارچه، شال و ترمه و گاهی گاو یا گوسفند است که به همان چوب وسط میدان بسته می‌شود.

 

۲) کشتی با چوخه: این کشتی در سراسر خراسان به ویژه قوچان، فریمان و اسفراین، رواج دارد و در فضای آزاد به اجرا در می‌آید.

 

۳) کشتی گیله مردی: این کشتی چند صد سال است که در استان گیلان رواج دارد. در این کشتی هر جای بدن حریف با زمین تماس پیدا کند شکست خورده است. در این کشتی، علاوه بر کشتی گرفتن، ضربات با مشت نیز وجود دارد و کشتی گیران گیله مرد تنها یک شلوار تنگ استفاده می کنند و جایزه آن گاو، گوسفند، پارچه و... است و بعد از افتادن حریف، برنده به طرف تماشاچیان می‌رود و با پریدن به بالا از تماشاچیان طلب پاداش می کند.

 

۴) کشتی زوران پاتوله در کردستان

 

۵) کشتی لری در لرستان

 

 

۶) کشتی جنگ (یا زوران) در منطقه الیگودرز

 

۷) کشتی بغل به بغل در قزوین

 

۸) کشتی آشیرما در آذربایجان شرقی

 

۹) کشتی گرش در مناطق ترکمن نشین

۱۰) کشتی عربی در میان ایلات و عشایر خوزستان

 

۱۱) کشتی کمربندی در اصفهان

 

۱۲) کشتی لشکرکشی در یزد

 

۱۳) کشتی کج گردان در سیستان و بلوچستان به ویژه در روستاهای شهرستان زابل

 

۱۴) کشتی دسته بغل در استان فارس یه ویژه منطقه ارسنجان

 

 

همگی این کشتی های محلی زمینه‌ساز این ورزش است که در زندگی و سنت‌های ما ایرانیان به قدری ریشه دوانیده که تبدیل به یک ورزش ملی شده است. در سال ۱۳۱۷ حمید محمودپور که دارای تحصیلات عالی تربیت بدنی از دانشگاه ترکیه بود به تعلیم کشتی در ایران پرداخت. وی اولین تشک کشتی ازجنس اسفنج را در دانشسرای تربیت بدنی واقع در دروازه دولت تهران پهن نمود و فنون کشتی آزاد و فرنگی را آموزش داد.

 

در زمان‌های گذشته تشک کشتی وجود نداشته و به جز گود زورخانه، ‌کشتی روی زمین و خاک نرمی که روی آن می‌پاشیدند انجام می‌گرفت. محمودپور قبل از اینکه از تشک کشتی استفاده کند در ورزشگاه امجدیه روی چاله پرش ارتفاع برزنت می‌انداخت و فنون کشتی کلاسیک را آموزش می‌داد. در سال ۱۳۱۸ اولین دوره مسابقات کشتی آزاد قهرمانی کشور در ورزشگاه امجدیه تهران برگزار شد. نخستین باشگاه کشتی، باشگاه سلیمان خان پایین خیابان شاهپور سابق بود.

 

اولین تیم کشتی خارجی، ترکیه بود که در سال ۱۳۲۶ به ایران آمد. نخستین حضور بین المللی کشتی ایران در المپیک ۱۹۴۸ بود که مرحوم منصور رئیسی به مقام چهارم رسید. با آشنایی بیشتر کشتی‌گیران با فنون کشتی، افتخارات زیادی نصیب کشتی ایران شد و بسیاری از قهرمانان ایران بر سکوهای جهانی قرار گرفتند. عبدالله موحد، غلامرضا تختی، ابراهیم جوادی، امامعلی حبیبی، منصور مهدیزاده، محمد ابراهیم سیف‌پور، رسول خادم و.... از قهرمانان بنام جهان کشتی بودندکه افتخارات فراوانی در مسابقات المپیک و جهانی برای ورزش ایران به دست آوردند.