آموزش سفالگری +تاریخچه سفالگری

 

صنایع دستی یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در جوامع مختلف و یکی از عوامل موثر در جهت احیای سنت‌های بومی و هویت ملی هر جامعه است. قصد ما در سلسله مطالب آشنایی با هنرهای ایرانی، علاوه بر معرفی اجمالی این هنرها و آشنایی با شیوه‌های تولید آن‌ها، بازیابی جایگاه تزئینات کاربردی این صنایع بومی در عرصه دکوراسیون است.

یکی از شاخه‌های مهم صنایع‌دستی در ایران سفال و سرامیک است که در این شماره آشنایی مختصری با این هنر پیدا می‌کنیم و در ادامه به آشنایی با ابزار و وسایل این هنر و آموزش تکنیک‌های مختلف آن می‌پردازیم.

تاریخچه
قدمت هنر سفالگری به تاریخ زندگی بشر بازمی‌گردد. چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش در هم آمیخته شده‌اند و هنری را به وجود آورده‌اند که به جرات می‌توان گفت از کامل‌ترین هنرهاست.مردم ایران به سبب موقعیت خاص جغرافیایی و قرار گرفتن بر سر شاهراه تمدن‌های قدیم، از نخستین و چیره‌دست‌ترین سازندگان اشیاء سفالین به شمار می‌رفته‌اند. کهن‌ترین اشیاء سفالی به دست آمده در کاوش‌های باستان‌شناسی ایران، آثار کشف شده از گنج دره در استان کرمانشاه و همچنین غار کمربند در جنوب مازندران است که این سفال‌ها متعلق به هزاره هشتم (ق.م) هستند. از تپه‌های باستانی دیگر می‌توان به تپه سیئلک کاشان، چشمه علی‌ری و زاغه قزوین اشاره کرد. سفالگری در دوره اسلامی در ایران پیشرفت فراوانی داشت. دوره سلجوقی را می‌توان یکی از دوره‌های درخشان هنر اسلامی دانست که مهم‌ترین تحول در صنعت سفال‌سازی در این دوره دستیابی به لعاب زرین فام یا هفت‌رنگ است.

مواد و ابزار
خاک رس به عنوان ماده اولیه سفالگری یکی از بهترین خاک‌ها برای این کار است که به فراوانی و به سهولت در دسترس قرار دارد. به جهت آنکه گل نرم را می‌توان به اشکال مختلف فرم داده و سپس آن را با حرارت دادن ماندگار کرد، جلوه‌گر نوعی بیان به شمار می‌رود.

وسایل و ابزار مورد نیاز برای سفالگری:
میزکار
گل لویی‌دار (مخصوص حجم‌دهی با ابزار دستی، در این نوع گل از گیاه لویی برای منسجم‌تر کردن گل استفاده می‌شود.)
ظرف آب
اسفنج
ابزارهای کاهنده
ابزارهای افزاینده
لیسه
صفحه‌گردان و …

نحوه کار و روش‌های سفالگری

یکی از مهم‌ترین قسمت‌های کار ورزدادن گل است. حرکت ورز، به معنای پیچش گل در خود، با کمک کف دست است. این عمل علاوه بر یکنواخت و نرم کردن گل، سبب خروج حباب‌های هوا از آن می‌شود.

هنر سفالگری به دوطریق دستی و چرخی انجام می‌شود. تکنیک‌های دستی شامل سه روش است

۱- پینچ (انگشتی)
روشی است که فقط از دست‌های سفالگر برای شکل دادن گل استفاده می‌شود. در این شیوه انگشت را میانه یک گلوله گلی فرو برده و به آهستگی با انگشت شست و سبابه، گل را در کف دست چرخانده و شکل می‌دهیم.

۲- کویل (فیتیله‌ای)
در این روش ابتدا یک تکه گل را با ضخامت مناسب (به اندازه کار بستگی دارد)، برای کف ظرف بر روی چرخ دوار مستقر می‌کنیم. برای ساختن یک فیتیله گلی، تکه‌ای گل را روی میز قرار داده و با انگشتان باز آن را به جلو و عقب حرکت می‌دهیم. فیتیله آماده را بر لبه کف ظرف قرار داده و به هم متصل می‌کنیم. برای بهتر چسبانده شدن فیتیله‌ها به یکدیگر، سطح آن‌ها را خراش داده و از گلابه استفاده می‌کنیم و تا انتهای کار پیش می‌رویم.

۳- اسلب (ورقه‌ای)
در این روش با استفاده از وردنه، صفحات گلی درست کرده و می‌گذاریم کمی سفت شوند. سپس با توجه به فرم اثر، صفحات را به یکدیگر متصل می‌کنیم. دو سطح اتصال را با کمک ابزار خراش داده و به یکدیگر وصل می‌کنیم. این روش بیشتر برای اجحام زاویه‌دار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پخت سفال
پس از ساخت اشیاء گلی و خشک شدن آثار، مرحله پخت صورت می‌گیرد. کوره‌ها در واقع اجاق‌هایی هستند که برای رسیدن به درجه حرارت بالا انرژی خود را از طریق سوخت فسیلی یا برق تامین می‌کنند. این حرارت تا ۹۵۰ درجه سانتیگراد می‌رسد. لعابی که بر روی بیشتر آثار سفالین مشاهده می‌کنیم در واقع پوششی شیشه‌ای است که آن را غیرقابل نفوذ کرده و از نظر زیبایی‌شناسی نیز میان هنرمندان ارزش خاصی دارد.

آثار لعاب خورده در واقع دوبار حرارت کوره را تجربه می‌کنند، که بار دوم به جهت پخت و تثبیت بر روی شیء سفالین صورت می‌گیرد.

سفال و سرامیک از جمله هنرهای مفرح است که دارای پیشینه کهن و در عین حال دارای جذابیت‌های امروزی است. با توجه به گسترش علاقه‌مندی نسبت به فراگیری مهارت‌های حجم‌سازی با گل و انعطاف‌پذیری این آموزش‌ها در همه سطوح و سنین، امروزه مراکز زیادی تامین ابزار، مواد مصرفی و امکانات پخت و … را فراهم می‌کنند.
منبع:forums.mihandownload.com

ویدیو مرتبط :
آموزش سفالگری با چرخ سفالگری

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

نگاهی به تاریخچه گلیم و فرش در ایران

در طول تاریخ فرش و تابلو فرشهای ایرانی از نظر زیبایی و هنر نقش مهمی در اقتصاد کشورو خانواده ها داشته که شایسته است بیشترتوجه به این هنر ارزشمند که یادگار نیاکان ما میباشد و برای خلق آن رنجهای زیاد و راههای بسیار طی شده است داشته باشیم باید پذیرفت که پیدایش هنر ارزنده قالیبافی به یکباره و خلق الساعه نبوده بلکه به تدریج و بنا به اصول علمی و روند قدم بقدم روبه رشد حسب قواعد سنت تمدنهاو میزان علاقه واحتیاجات مردم آن روزگار بوده که راه تکامل در بافت وسایر عواعل تولید را پیموده است تا به زمان خشایارشا حدود 2489سال قبل رسیده است . پس قدمت و پیشینه فرش را در ایران باید در سده های پیشین تر جستجو کرد و مسائل اجتماعی مردم هر عصر مدیون جامعه پیش از خود بوده که تجربیات هنری خود را به نسل جوان تر آموخته است .

درست است که یک تخته فرش و یک روانداز اسب در منطقه پازیریک بخش جنوبی سیبری بدست آمده و تاریخ بافت آن را حدود سده پنجم قبل از میلاد می دانند ولی آراء و عقاید فرش شناسان و پژوهشگران بطور پراکنده بر آن است که قدمت فرشبافی به تمدنهای پیش تر ایران می رسد ادله این تفکر با توجه به زیبایی بافت و نقش و نگار موجود در فرش مضمون رشد تمدن و پیشرفت هنر بافندگی و صنایع دستی آن روز ایران بوده است .

نکته مستند تر آنکه در 480 سال قبل از میلاد مسیح هنگامی که تمیستوکل ( Temistocle )سردار آتنی بعلت رشگ برخی از رجال آتن به او تهمت خیانت زدند و مورد مذمت و اتهام قرار گرفت و حتی جان وی در معرض خطربود بنابراین برای نجات جان خود به ایران گریخت . چون کشور یونان در آن زمان در حال اهتزاز با کشور بزرگ ایران قرار داشت خشایارشا که پادشاه ایران بود با نگرش کسب اطلاعات نظامی و اوضاع واحوال اقتصادی و اجتماعی یونان با مهربانی با وی رفتار کرد و حتی هدایای ارزنده ای از جمله چند قطعه قالی وگلیم های زیبایی که دارای نقش و نگار دلفریب و گیرا که با دستهای هنرآفرین فرزندان ایران بافته شده بود به وی داد . سردار آتنی که از قبل به زیبایی گلیم وفرش ایران آگاه بود تا هدایای فرش و گلیم را دید مورد پسند قرار داد و تعریف و تمجید از آن کرد که این امر در تاریخ فرشبافی ایران یک سند قطعی و مورد اطمینان بایستی در نظر گرفته شود .

یا گزنفون در کتاب بازگشت ده هزار یونانی می نویسد :در یک مهمانی که سوتس (Seuthes ) امیر تراکیه حضور داشت بعنوان هدیه یک تخته فرش ایرانی به وی داده می شود بدیهی است آنچه را که به امیر کشوری هدیه می دهند چیزی نفیس و ارزنده ای باید باشد پس نتیجه می گیریم که فرشهای ایرانی در آن زمان چنان زیبا و دلفریب بوده که شایستگی پیشکشی به پیشویان کشور ویا ملتی را داشته است .

 

(نقل از زندگانی مردان نامی پلوتارک )

حبیب ابن صهبان نقل می کنند هنگامی که سپاه سعد در جنگ با ایرانیان ظفر آمد آنها به کاخ مدائن رسیدند غنایم فراوان بدست آوردند مثل جامه ها زیورآلات شمشیر خسروپرویز و ده ها قلم دیگر از جمله یک تخته فرش شصت ذرع در شصت ذرع یکپارچه به اندازه یک جریب که همچون کشتزار و سبزه زار بهاران بود و متن فرش چون نهرها و لابه به لای آن همانند مروارید بود ومتن از حریر بر پودهای طلا که گلهای طلاو نقره و امثال آن داشت چشم همگان را خیره می کرد آنها خمس همه غنایم را بین خود تقسیم کردند و فرش بماند چون تقسیم آن میسر نبود سعد مسلمانان را خواند و گفت خداوند دستهای شمارا پر کرده است تقسیم این فرش مشکل است رای من این است که آن را به امیر مومنان عمر واگذاریم که هر چه خواهد کند چنان کردند گویند چون فرش به مدینه نزد عمر بردند شب خوابی دید و کسان را فراهم آورد و حمد ثنای خدارا کرد و در باره فرش رای خواست نظرهای متفاوت دادند در آن جلسه که امام علی (ع) نیز حضور داشت به عمر فرمود : ای عمرکار چنانست که گفتید اما تامل باید کرد که اگر اکنون آن را بپذیرید فردا کسانی به دستاویز آن به ناحق چیزهای بگیرند: عمر گفت راست گفتی و اندارز دادی فرش را پاره پاره کردند و تا بین کسان تقسیم نمایند که یک تکه از فرش که از بقیه تکه ها بهتر نبود به حضرت رسید امام تکه فرش را در بازار به بیست هزار دینار فروخت

( نقل از تاریخ طبری جلد پنجم )

 

نظر عزیزان را به سه نکته مهم معطوف میدارم:

1-پیدایش قالی و گلیم به یکباره نبوده وبه تدریج در سده پنجم قبل از میلاد به تکامل رسیده است و حصول نتیجه می گردد خلق این هنر خیلی پیشین تر بوده است.

2-خلق اولیه فرش در ایران بوده وبعدها از طروق مختلف به سایر نقاط انتقال یافته است .

3-فرش ایران در طول تاریخ اعتبار جهانی داشته و همیشه بعنوان یک کالای ارزنده و سرمایه ای ایفای نقش کرده است.

فرازی از سروده شاعر خوش ذوق تقدیم به همه هنرمندان وبافندگان رنج دیده و همه کسانی که در این راه قدمهای مفیدی برداشته اند:

چو استاد دستش قلم بر رقم برگرفت بیکباره آن برگ بیمایه جان بر گرفت

چو نقشی برنگ لب لعل شیرین یار بنرمی بزد سرخیش جان گرفت

گل و بلبل سرو قامت بلندی نشاند بدین چیرگی هم غزالی دویدن گرفت

ترنجی بچند وسپس طره ای درکنار توگویی که یکباره باع عدن جان گرفت

گره از یی هم زد و رج نشاند ضخیمش یکی پودو نازک دگر جا گرفت

همه روزها را بدینگونه اش پیش برد چنین از سحر تا که شب پا گرفت