چه کسی کودک من را کنترل می‌کند؟

همشهری آنلاین: وقتی هیچ برنامه‌ای برای وقت‌های خالی فرزندمان نداریم و همه اوقات خودمان هم با برنامه‌های دیگر پر شده، تلویزیون دایه مهربان‌تر از مادر می‌شود و برنامه‌ریزی و تربیت بچه‌های ما را به‌عهده می‌گیرد.

 ذهن و روح كودك مانند تمام اعضای دیگر او كم‌كم رشد می‌كند و شكل می‌گیرد. اگر معده كودك ما در چندماهگی توان هضم غذای آدم‌بزرگ‌ها را ندارد و همواره و همه‌جا ظرف سوپ كودك در كیف ماست، ذهن او هم توانایی هضم و تحلیل هر برنامه‌ای را ندارد. به همین دلیل اهمیت مدیریت تماشای تلویزیون، كمتر از همراه‌داشتن همیشگی آن ظرف سوپ نیست. شناخت ویژگی‌های سنی كودكان به ما كمك می‌كند تا به نیازهای آنها توجه داشته باشیم و به خوبی بتوانیم غذای روحشان را هم تأمین كنیم.

مدیریت رسانه باخانواده

هر پیام و تصویری می‌تواند بر ذهن كودك ما اثر بگذارد چون هنوز باورها و ساختار ذهنی كودك شكل نگرفته و تشخیص خوب و بد برای او سخت است. اثراتی كه بیشتر اوقات برای ما مخفی است، در ذهن و جان و باور او ماندگار است. در سنین پایین‌ (قبل از مدرسه) كودك قدرت تحلیل ندارد و از هر چه می‌بیند تأثیر می‌پذیرد. در واقع او بیشتر تقلیدی عمل می‌كند و كم‌كم به مرور زمان انتخاب‌گر می‌شود.


مثلا اگر در جایی صحنه‌های خشونت یك معلم با دانش‌آموز را ببیند، خودش را جایگزین آن كودك می‌كند و به جای او اندوهگین می‌شود و به این نتیجه می‌رسد كه تمام معلم‌ها عصبانی‌اند. در این سن توضیح‌دادن برای كودك و قانع كردن او كمی سخت است؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود قبل از مواجهه با آسیب، جلوی آن را تا جایی كه ممكن است بگیریم.

یادتان باشد:

1- می‌توانید برنامه‌هایی را كه فكر می‌كنید مناسب هستند، از قبل ضبط كنید و در طول روز با فاصله زمانی و نه به‌طور ممتد برای كودك پخش كنید؛ هر چند همین برنامه‌ها هم ممكن است اثرات سوء حاشیه‌ای مثل تنبلی، بی‌اشتهایی و بی‌خوابی، كم شدن فعالیت‌های اجتماعی و كم‌تحركی به همراه داشته باشد.

2- تلویزیون نباید بی‌رویه و همیشه در خانه روشن باشد و كودك هر از گاهی ناخنكی به برنامه‌ها بزند و از هر دری چیزی ببیند و سخنی بشنود؛ در این صورت حكایت غذایی كه قرار است به خورد كودك خود بدهید، همان آش شله قلمكاری می‌شود كه دیگران پخته‌اند؛ با چند وجب روغن اضافه!

3- سعی كنید در زمان تماشای تلویزیون كودك‌تان را همراهی كنید. حواس‌تان به پیام‌هایی كه كودك دریافت می‌كند باشد. در این شرایط اگر تلویزیون برنامه‌ای نامناسب پخش می‌كرد، می‌توانید با یك كار جالب‌تر و كمی خلاقیت، توجه كودك را برای چند دقیقه از تلویزیون پرت كنید.

4- نگذارید تصاویر تلویزیون به‌مدت طولانی كودك‌تان را اسیر كند و به او زمانی برای تفكر و تحلیل ندهد. در این حالت كودك با حجم اطلاعات و تصاویری بمباران می‌شود كه به او مجالی برای انجام هیچ كاری نمی‌دهد. حتما زمان‌های تماشای برنامه‌های تلویزیونی را كوتاه كنید.

5- نیازی نیست كودك تا انتهای هر برنامه‌ای را ببیند. می‌توانید وسط برنامه از او سؤال كنید یا طرح یك بازی را بریزید تا حواسش پرت یا ذهنش فعال‌تر شود: «به‌نظرت این آقا خرسه رفت جنگل چی‌كار كنه؟ بیا صدای این خانم مرغه رو دربیاریم...»

6- یكی از اثرات آگهی‌های بازرگانی و بعضی از برنامه‌های كودك، زودباور شدن كودكان است. كم‌كم كه كودك شما بزرگ‌تر می‌شود و قدرت تحلیل و تفكر او رشد می‌كند، می‌توانید با زبان مناسب و كلمات زیبا و تأثیرگذار با او گفت‌وگو كنید؛ درباره اینكه لزوما هر چه تلویزیون نشان می‌دهد، حقیقت نیست. با مثال‌های ملموس به او كمك كنید تا به مرور قدرت تحلیل پیدا كند و زودباوری‌اش كمتر شود. به‌طور مثال درباره همان معلم عصبانی، چند معلم در فامیل و دوست و آشنا یا از مهد و مدرسه خود كودك نام ببرید و بگویید؛ «مگه همه اینها عصبانی‌اند؟ كلی معلم خوب و زحمتكش و مهربان داریم.

هر آدمی ممكنه عصبانی بشه؛ معلم باشه یا شاگرد. خود تو هم ممكنه یه زمانی از دست دوستت عصبانی بشی، پس چه بهتر كه بتونیم عصبانیت‌مون رو كنترل كنیم تا صورت قشنگمون اینجوری زشت دیده نشه.»

7- حتما پیام‌های خوب تلویزیون را هم در ذهن كودك پررنگ كنید. رفتارهای خوب خانوادگی و اجتماعی كه در تلویزیون می‌بینید را با كمك خود او تحلیل كنید؛ رفتار خوب یك كودك با پدربزرگ، برخورد مناسب یك دانش‌آموز با همكلاسی‌اش و رفتار مناسب یك مادر با دخترش یا برعكس.

طبیعی یا مصنوعی، واقعی یا مجازی

ذائقه هر انسان سالمی هر چیز طبیعی را به مصنوعی همان چیز ترجیح می‌دهد. مثل غذای طبیعی و مصنوعی، آبمیوه‌های طبیعی و مصنوعی و... .

شما به‌عنوان والدین یك كودك باید سعی كنید تجربه‌های طبیعی را جایگزین تجربه‌های مصنوعی كنید. می‌توانید بعد از تماشای حیوانات در برنامه‌های تلویزیون، او را به باغ وحش ببرید یا حتی مسئولیت نگهداری یك جوجه در خانه را به او بسپرید.

مواجهه واقعی با حیوانات زمین تا آسمان با ارتباط مجازی با آنها تفاوت دارد. كودكی كه عاشق كتاب خواندن است و نه‌ فقط با داستان تصاویر تلویزیونی كه ممكن است به قدرت تخیل و خلاقیت كودك آسیب بزند بلكه با داستان‌های شبانه و بازی‌های نمایشی والدین بزرگ شده، حاضر است شب تا صبح بیدار بماند و كتابش را تمام كند اما ساعتی از این وقت را پای تلویزیون نگذارد.

این را ببین آن را بخر!

كودكان ۳ تا ۴ ساله تفاوت برنامه‌های كودك و تبلیغات را (البته اگر این تبلیغات در خلال برنامه‌های آنها گنجانده نشده باشد) تشخیص می‌دهند اما حدودا تا ۸ سالگی مفهوم تجاری بودن آنها را نمی‌دانند؛ می‌بینند و می‌خواهند و روحیه مصرف‌گرایی پیدا می‌كنند. بسیاری از این تبلیغات بر سلامت تغذیه كودك تأثیر منفی دارد و سرانجام برای خریدن و نخریدن، كشمكش‌هایی بین والدین و كودك به‌وجود می‌آید.

بنابراین اگر كودك‌تان به سنی نرسیده كه قدرت تشخیص داشته باشد و نمی‌توانید با او منطقی صحبت كنید، تنها راهی كه دارید، عوض كردن كانال یا خاموش‌كردن تلویزیون است. درست نیست اگر بگوییم تبلیغات بازرگانی چند دقیقه بیشتر نیست و كودكان را شاد می‌كند، چون همین چند دقیقه باعث می‌شود اسیر خواسته‌های غیرمنطقی شوند.

اكشن، بزن بزن، هیجان

كودكان رفتارهای پرخاشگرانه قهرمان داستان‌ها را دوست دارند و تقلید می‌كنند. خصوصا اگر این قهرمان مدام پیروز و محبوب باشد و پاداش هم بگیرد. درست است كه پیشگیری بهتر از درمان است اما اگر به فكر پیشگیری نبودید و كودك شما به این تصاویر و پیام‌ها مبتلا شد، نباید او را رها كنید. اگر سر بزنگاه رسیدید، حواس كودك را با چیزهایی كه دوست دارد پرت كنید. اگر بزرگ‌تر بود، درباره شخصیت خشن داستان با او غیرمستقیم حرف بزنید. اصلا مستقیم برخورد نكنید و به قهرمان داستان توهین نكنید؛ ممكن است در مقابل شما قرار بگیرد.

یكباره هم او را منع نكنید چون ممكن است حریص‌تر شود. مثلا درباره شخصیت كارتون «بن‌تن» از او بپرسید؛ «نظرت درباره بن‌تن چیه؟... به‌نظر من وقتی تغییر شكل می‌ده خیلی ترسناك می‌شه، كاش قدرتش از خودش بود نه از ساعتش... اگه ساعتش رو ازش بگیرن دیگه هیچ نیرویی نداره، نه؟ بهتر نبود خودش باشه و تغییر حالت نده؟ قیافه خودش قشنگ‌تر نیست؟ چقدر خشن و عصبانیه؟ و... .»


با این رفتار شما كودك وادار می‌شود فكركرده و داستان را تحلیل كند. فكر كردن درباره شخصیت‌های داستان‌ها و برنامه‌های تلویزیونی، باعث می‌شود صد در صد تحت‌تأثیر قرار نگیرد و از آنها تقلید نكند. اگر شما از قبل داستان قهرمانان واقعی مانند بزرگان و شخصیت‌های ایرانی و اسلامی را برای كودك خود خوانده باشید، می‌توانید شخصیت‌های كارتونی را با آنها مقایسه كنید. بهتر است از خودش كمك بگیرید تا او را به نتیجه برسانید، نه اینكه كودك‌تان را به سمت نتیجه هل بدهید.

یك راه پیشگیرانه هم این است كه زندگی كودك خود را با كیف و كفش و دفتر و لحاف و بالشت‌هایی پر از عكس‌های این قهرمانان قلابی پر نكنید.

همه با هم، برای هم، بدون تلویزیون

صبح قبل از هر چیز تلویزیون روشن است، صبحانه و ناهار و شام در آغوش تلویزیون خورده می‌شود، سفره‌های ناهار و شام در نزدیك‌ترین مكان به تلویزیون پهن می‌شود، پدر تمام‌وقت در خانه پای تلویزیون درازكش است و تخمه می‌شكند یا روزنامه ورق می‌زند، مادر در آشپزخانه مشغول پخت‌وپز و شست‌و‌شو است و بچه‌ها یا در آغوش گرم پدر همراه با او غرق در تلویزیون شده‌اند و یا بدتر از آن در اتاق خودشان با تبلت و كامپیوتر و یا تلویزیون اختصاصی مشغول هستند...

وقتی تلویزیون روشن است، صحبت‌ها و گفت‌وگوها كم شده و كم‌كم روابط سرد می‌شود. در یك محیط جذاب و بانشاط و سالم خانوادگی كه پر از برنامه‌هایی غیراز تماشای تلویزیون و بازی با گوشی و پای كامپیوتر محو شدن است، كودكان حرف‌شنوی بهتری از والدین دارند و از آنها بیشتر از سایر گروه‌های اجتماعی و رسانه‌های جمعی تأثیر می‌پذیرند.
پس با خانواده باشیم، شاد باشیم و همیشه باشیم.

آرام، آرام، آرام‌تر

آرامش همیشه خوب است؛ چیزی كه همه آدم‌ها دنبال آن هستند. همه ما به سكوت و پناه بردن به دل طبیعت و خالی كردن ذهن‌مان از صدای بوق و ساختمان‌سازی و جیغ و داد نیاز داریم؛ نیازی كه برای كودك ما خیلی حیاتی‌تر از خود ماست. داشتن خانه آرام و پدر و مادری آرام‌تر، نیاز اساسی این فرشته‌های كوچك یا حتی فرزندان نوجوان و جوان ماست.

در انتخاب برنامه‌های تلویزیونی هم این فاكتور حیاتی است. برنامه‌های آرام این امكان را به كودك می‌دهند تا درباره آنچه می‌بیند فكر و اطلاعات دریافت شده را پردازش كند. برعكس، برنامه‌های سریع و ناآرام با موسیقی‌های تند، كودك را گیج و سردرگم می‌كنند و تمركز را از او می‌گیرند؛ برنامه‌هایی كه پر از تصویر و رنگ و آدم و جیغ و سوت و هوراست.

تحقیقات نشان می‌دهد كه برنامه‌های ناآرام و تند و خشن باعث بروز رفتارهای خشونت‌آمیز در كودكان می‌شود. بهترین برنامه‌ها آنهایی هستند كه به كودك فرصت می‌دهند همراه‌شان باشد، با آنها هم‌كلام شود، شعر بخواند یا حتی با آنها ورزش و جست‌و‌خیز كند.

صفر یا صد

افراط و تفریط در هر چیزی مضر است حتی در تماشای تلویزیون. تلویزیون به‌خاطر سرعت بالای تصاویر و حجم زیاد اطلاعاتی كه ارائه می‌كند، برای كودكان زیر۲‌سال ممنوع است. برای كودكان بزرگ‌تر از این سن هم مدیریت والدین باید با جدیت دنبال شود؛ چه درباره مدت‌زمان تماشای تلویزیون و چه درباره مدیریت محتوایی برنامه‌ها.

بسیاری از مطالب آموزشی یا پیام‌های مناسبی كه در قالب یك تصویر یا فیلم چند دقیقه‌ای به كودك آموزش داده می‌شود، گاه به‌مدت‌ها زمان نیاز دارد تا والدین و مربی‌ها بتوانند آن پیام را به كودكان منتقل كنند. بنابراین حذف كامل تلویزیون و خوشحالی از اینكه كودك ما در سنین بالاتر هم هیچ علاقه‌ای به تلویزیون نشان نمی‌دهد هم الزاما خوب نیست.