بچه باید کتک بخوره؟

مجله سیب سبز - ناهید محمدپور: ترس، كنترل، كتك، تهدید، سرزنش، تحقیر، نصیحت و مقایسه همه تكنیك‌هایی بودند كه در گذشته برای تربیت كودك مورد استفاده قرار می‌گرفتند اما خروجی مورد انتظار افراد از این تكنیك‌ها كودكی خلاق، با اعتماد به نفس، با عزت نفس و مسئولیت‌پذیر بود. تا همین یكی، دو دهه پیش از والدین گرفته تا مربیان، همه معتقد بودند كودك با بزرگسال تفاوتی ندارد.

بر این اساس هر توقعی كه از یك بزرگسال انتظار می‌رفت از كودك هم همان انتظار را داشتند ولی در تربیت مدرن، تاریخ مصرف این نوع تكنیك‌ها به سر آمده و منقضی شده است چراكه این تكنیك‌ها آسیب شدیدی به عزت نفس، خلاقیت و اعتماد به نفس و مسئولیت پذیری كودك می‌زنند. در تربیت مدرن تكنیك‌هایی همچون  بازی، شنیدن حرف‌ها، تشویق، پاداش، مرزگذاری، اطاعت از قوانین، بی‌اعتنایی، اتاق تنهایی و... جایگزین شده است كه در ادامه بهترین زمان استفاده از این تكنیك‌ها را با شما در میان می‌گذاریم.  

رفتارهایش آزار‌دهنده است؟

همه رفتارهای نادرست كودكان، خشن یا خطرناك نیستند. گاهی فرزند شما صرفا رفتاری را انجام می‌دهد كه دوستش ندارید. ناخن جویدن، حرف زشت زدن، پرتاب آب دهان، مكیدن انگشت، نق زدن و. . . رفتارهایی هستند كه كمتر والدینی به سادگی از كنار آن می‌گذرند. این رفتارها كه در گروه عادات آزار‌دهنده جا می‌گیرند را با تكنیك «بی‌توجهی» می‌توان برطرف كرد که‌ البته كار ساده‌ای نیست.

شما باید هر بار كه چنین رفتاری از فرزندتان سر می‌زند، وانمود كنید آن را نمی‌بینید و تا قطع كامل رفتار، این نادیده گرفتن‌ها و بی‌اعتنایی‌ها را تكرار كنید.

نكته مهم: می‌دانیم كه راه سختی در پیش دارید. گاهی از كوره در می‌روید و دل‌تان می‌خواهد با یك برخورد خشن برای همیشه این عادات را از سر كودك‌تان بیندازید، اما مطمئن باشید كه حتی تنبیه‌های شما هم به اندازه تشویق كردن‌های‌تان می‌تواند در تثبیت رفتار فرزندتان موثر باشد. گاهی بچه‌ها تنها دنبال جلب‌توجه هستند و حتی حاضرند با دیدن عصبانیت و حمله والدین‌شان هم به این هدف می‌برسند.

فوت كوزه‌گری: برای اینكه تاثیر بی‌توجهی‌های‌تان را بهتر ببینید، به محض اینكه فرزندتان رفتار آزار‌دهنده‌اش را قطع كرد، شما هم از نادیده گرفتنش دست بكشید. اگر او را در تمام ساعات روز نادیده بگیرید، یا به‌خاطر اشتباهش محبت را در لحظات دیگر روز هم از او دریغ كنید، نمی‌توانید منتظر نتیجه خوبی باشید.

رفتارش طبیعی است؟

در هر مرحله از رشد، یكی از رفتارهای به ظاهر آزار‌دهنده اما طبیعی سراغ كودكان می‌آید و والدین را مستاصل می‌كند. پدر و مادرهایی كه از اقتضاعات رشد كودك‌شان باخبر نیستند، این رفتارهای طبیعی را نه به‌عنوان رفتاری گذرا بلكه به عنوان جزئی از شخصیت كودك ارزیابی می‌كنند و روی او برچسب می‌زند درحالی‌كه رفتار طبیعی كودك به رشد هیجانی، جسمانی و سن او بستگی دارد و باید به نیازها، ترس‌ها و احساسات كودك در سن رشد او آگاهی داشت. به‌طور مثال كودك پس از شش ماهگی دچار اضطراب جدایی می‌شود و در چهار سالگی به دلیل داشتن تخیلات قوی از حیوانات می‌ترسد و اغلب كودكان در مراتب رشدشان چنین رفتارهایی را ابراز می‌كنند كه بسته به شرایط‌شان می‌تواند شدت و ضعف متفاوتی داشته باشد.

نكته مهم: به بچه‌هایی كه اطراف‌تان هستند برچسب نزنید. اگر كودك دوست‌تان حاضر نیست اسباب‌بازی‌اش را با فرزند شما شریك شود، به او «خسیس» نگویید. شاید چند ماه بعد كه فرزند شما هم به آن سن رسید چنین رفتاری را از خود نشان دهد.

فوت كوزه‌گری: تكنیك رفتاری در مقابل رفتارهای طبیعی كودك شناخت و آگاهی است. درواقع شناخت انتظارات بجا از رفتار كودك كه با سن او متناسب باشد به شما كمك می‌كند رفتار بهنجار را از رفتار نابهنجار تشخیص دهید.

رفتارش خشن است؟

گاهی بچه‌ها با نشان دادن برخی رفتارها، به خود یا دیگران آسیب می‌زنند. این رفتارهای خشن در صورتی كه تقویت شوند، می‌توانند عواقب جبران‌ناپذیری را برای كودك و خانواده‌اش به همراه بیاورند؛ زدن، گاز گرفتن و پرتاب كردن ازجمله مواردی هستند كه جزو رفتار خشن محسوب می‌شوند درحالی‌كه بسیاری از والدین در پاسخ به خشونت كودك، خواسته یا ناخواسته خودشان هم رفتارهای خشن از خود نشان می‌دهند. علم روانشناسی بر این باور است كه واكنش خشن والدین می‌تواند تقویت این رفتارها را به دنبال داشته باشد.

نكته مهم: برای از بین بردن این رفتار قبل از آنكه هر اقدامی بكنید یاد بگیرید كه «هیچ كاری نكنید!» بله! فقط عصبانیت‌تان را كنترل كنید، پرخاش نكنید، ناسزا نگویید و به كودك حمله نكنید. بچه‌ها آنقدر باهوش هستند كه با دیدن چهره ناراحت یا عصبانی شما به عمق احساسات‌تان پی ببرند، پس به همان تغییرات چهره اكتفا كنید.


فوت كوزه‌گری: تكنیك رفتاری كه به حذف این رفتارها كمك می‌كند اتاق یا گوشه تنهایی است. اتاق تنهایی صرفا مربوط به زمانی است كه كودك از فرمان تمرد كرده و دست به خشونت می‌زند. با این اقدام، كودك را دقایقی به اتاقی می‌فرستید تا در آنجا تنها باشد. حواس‌تان باشد كه فرزندتان را در اتاق پر از اسباب‌بازی‌اش تنبیه نكنید. او باید محروم از تفریح و بازی و فقط برای بررسی اشتباهاتش تنها بماند.

وقتی رفتارش خوب است

سلام كردن، مسواك زدن، سر وقت خوابیدن و. . . ازجمله رفتارهای خوبی هستند كه باید مورد تشویق واقع شوند. تكنیك این رفتار استفاده از «جدول تربیتی» است. برچسب‌های ستاره‌دار یا اشیاء رنگی را انتخاب كنید و در مقابل انجام كار درست یك ژتون به كودك بدهید.

نکته مهم: این تكنیك برای پدر و مادر معجزه کرده و رفتارهای مورد نظر را در كودك تثبیت می‌كند.

فوت کوزه‌گری:  وقتی ژتون‌های كودك‌تان به حدی كه توافق كرده بودید رسید، می‌توانید به او جایزه بدهید مثلا با هم به پارك یا شهربازی بروید. مراقب باشید برای این رفتارهای ساده، جایزه سنگینی را انتخاب نكنید.

همه قانون‌ها  هم‌ارزش نیستند

والدین باید سخت‌گیری بیشتری در اجرای قوانین خیلی مهم داشته باشند و گاهی از قوانین كمتر مهم چشم‌پوشی كنند. قوانین كمتر مهم مانند با دهان پر حرف نزدن یا با یك لیوان چای تنها دو قند مصرف كردن هستند و قوانین خیلی مهم مانند زدن، گاز گرفتن و پرتاب كردن، زمان خواب منظم و بستن كمربند در خودرو به سخت‌گیری بیشتری برای اجرایی شدن نیاز دارند.

مراقب باشید به همه قانون‌هایی كه وضع می‌كنید ارزش یكسان ندهید و این اولویت‌بندی را در اجرای‌شان لحاظ كنید تا نتیجه بهتری از تنظیم آنها در جریان تربیت کودک‌تان بگیرید.

روانشناسان بر این باورند که والدین سخت‌گیری که مدام به فرزندان‌شان نه می‌گویند و حتی برای فعالیت‌های لذت بخشی که قرار است فرزندشان تجربه کند قانون‌های سخت و آزار دهنده‌ای را تنظیم می‌کنند، هرگز نتیجه‌ای که انتظارش را دارند از تلاش‌هایی که برای تربیت فرزندشان به خرج می‌دهند نمی‌گیرند.

وقتی چوب‌خط كوچولوی‌تان پر می‌شود

اگر اعتراف كنید كه گاهی با تمام وجود دل‌تان می‌خواسته به كودك خرابكارتان سیلی بزنید، كسی شما را به بی‌مهری متهم نمی‌كند اما برای آنكه این میل جامه عمل به تن نكند، بهتر است به راهكارهایی كه به شما پیشنهاد می‌كنیم عمل كنید.

وقتی حرف گوش نمی‌دهد

وقتی كودك‌تان از كاری كه خواسته‌اید سرپیچی می‌كند، قانون‌شكنی می‌كند و نافرمانی در پیش می‌گیرد، باید سراغ تكنیك «محرومیت» بروید. حذف پاداش‌ها و امتیازها همچون منع بازی كامپیوتری یا توقیف اسباب‌بازی روشی برای جلوگیری از بدرفتاری‌های شدید است.

 وقتی رفتار خطرناك نشان می‌دهد

وقتی فرزندتان با رفتارهایی مثل شكستن شیشه یا حمله به وسایل خانه، رفتار خطرناكی را نشان می‌دهد، باید سراغ تكنیك «جلوگیری» بروید. در این شرایط ماجرا جدی‌تر از آن است كه بتوانید با نادیده گرفتن از پسش بر بیایید، پس وارد عمل شوید و کودکتان را متوقف کنید.

 وقتی خرابكاری می‌كند

زمانی كه كودك خرابكاری می‌كند معمولا والدین شروع به سرزنش كردن او می‌كنند كه این كار معمولا موثر واقع نمی‌شود چراكه تكنیك مناسب در مقابل این رفتار «جبران» است. درواقع كودك باید خرابكاری‌اش مانند ریختن شیرینی روی فرش را خود تمیز كند نه اینكه سرزنش شود.


فراموش نكنید. . .

- یادتان باشد توجه و بی‌توجهی پایه اصول تربیتی نسبت به كودك است.

- هرگز با كنایه و جملاتی كه بار منفی دارند با بچه‌ها صحبت نكنید. مانند تو هیچ وقت درست نمی‌شوی، تو هیچ وقت به حرف من گوش نمی‌دهی.

- كودكان موجودات فراموش‌كاری هستند بنابراین قوانین را دایما برای‌شان مرور كنید و به‌خاطر این فراموشی سرزنش‌شان نکنید.

- قبل از انجام هر كاری ابتدا كودك را برای آن آماده كنید. كودكان تحمل تغییرات آنی را ندارند.

- هر روز ده‌ها بار به كودك خود بگویید من به تو افتخار می‌كنم، دوستت دارم، تو بچه خوبی هستی، من همیشه مراقب تو هستم.

- در هفته یكبار به كودك خود بگویید اشتباه كردم، معذرت می‌خواهم و نمی‌دانم. آنقدر این جمله‌ها را تکرار کنید تا برای‌تان عادت شود.

- هرگز نگویید دوستت ندارم، تو بچه بدی هستی، من دیگه مامان تو نیستم، من تو را ترك می‌كنم.

- اگر به دلیل رفتار نامناسب كودك‌تان عصبانی شوید خودتان را به سن او تنزل داده‌اید.
 
- تنبیه به معنای زدن نیست به هیچ وجه كودكان را تنبیه بدنی نكنید. از سوی دیگر تهدید به زدن درست مساوی با خود زدن است.

- اجرای قانون از خود قانون مهم‌تر است.

- اگر جلوی خشونت فرزندتان را در كودكی نگیرید، در آینده این پلیس است که از خشونت نوجوان شما جلوگیری می‌كند.

- تنبیه موثر تنبیهی است كه بدون هیچ احساسی اجرا شود.

- وقتی كودك را تنبیه می‌كنیدعذرخواهی نكنید و به سرعت او را نبخشید.