لذت سفر به طبیعت بکر و زیبای سوباتان

ایران آنلاین - پریا خداقلی زاده : همیشه و بخصوص طی چند سال گذشته، حواشی حضور گردشگران در طبیعت و رد پای مخربی که از خود باقی می‌گذارند، بر سر زبان‌ها بوده و هست.

 همین چند وقت پیش بود که خبر نابودی یکی دیگر از آثار طبیعی استان مازندران؛ یعنی چشمه‌های باداب سورت و البته ممنوعیت ورود گردشگران به این منطقه سر و صدای زیادی به پا کرد.

در هر صورت همیشه در زمینه ورود گردشگران به طبیعت ناشناخته انتقادات زیادی وجود داشته. انتقاد از ردپای گردشگران و طبیعت‌گردان غیر حرفه‌ای که آسیب ناشی از بی‌توجهی برخی از آنان مدت‌هاست آفت طبیعت و مقصد‌های بکر و کمتر شناخته شده به حساب می‌آید. موضوع خیلی ساده و البته دردناک است.

همه دنبال جایی هستند که هم زیبا باشد و هم پر از جاذبه و از همه مهمتر خلوت و غرق در سکوت؛ یعنی دقیقاً آنقدر خلوت که پای کمتر گردشگری به آن باز شده باشد.

چند سالی است که سوژه داغ خیلی از رسانه‌ها و آژانس‌داران هم این شده که قدم به قدم نقشه جغرافیا را بچرخند و هر گوشه و کناری را که تا قبل از این نا‌شناخته یا کمتر شناخته شده است، پیدا کنند و با وعده یک جای بکر و دست نخورده، اتوبوس، اتوبوس مسافر راهی این مقاصد کنند و....

نتیجه اینکه اغلب، غروب که این مسافران بر می‌گردند دیگر آن جای قبلی نه بکر است و نه خالی از نشان حضور گردشگر.

آنجا در برخی مواقع تبدیل می‌شود به جایی پر از گله گله باقی مانده آتش و خاکسترهای نیمه روشن، پلاستیک و زباله، درخت‌ها و شاخه‌های شکسته، رد چرخ خودروهایی که به طرز ناشیانه‌ای وارد پوشش گیاهی شده‌اند و خلاصه هر چیز دیگری که هر بیننده‌ای را متقاعد می‌کند که اینجا دیگر طبیعت بکر نیست!

این موضوع در ‌‌نهایت به اینجا ختم شده که بهتر است تا زمانی که برای یک مقصد یا طبیعت بکر، فرهنگ‌سازی و برنامه‌ریزی حرفه‌ای صورت نگرفته است،‌‌ همان‌طور ناشناخته باقی بماند و پای طبیعت‌گردان غیر حرفه‌ای که هنوز آموزش لازم را ندیده‌اند به آنجا باز نشود.

 این موضوعی است که با کمی تفاوت تقریباً بیشتر کار‌شناسان و طبیعت‌گردان با آن موافق هستند.

  ردپای سبز میهمانان سوباتان

این مقصد، ارتفاعات سوباتان است. جایی همچون نامش عجیب، بکر و به طرز باور نکردنی زیبا. آنقدر که هیچ از دامنه‌های آلپ کم ندارد. مسیر هم در هنگام طولانی بودن، سر راست و بدون پیچ وخم است البته بجز آخرش که راهی نداریم جز اینکه دست به دامن پا‌ها شویم چون قسمتی از مسیر راهی بجز پیاده‌روی ندارد.

اما، مدتی قبل و درست در تعطیلات تابستانی، یکی از مناطق بکر و دست نخورده ایران که اتفاقاً مدت کوتاهی است که برای طبیعت‌گردان و گردشگران شناخته شده است، تبدیل به عرصه تحولی مهم و قابل تقدیر شد.

نمونه‌ای بی‌نظیر از تلاش مردم و مسئولان محلی برای حضور گردشگران آن هم بدون تخریب یا نابودی این مقصد.

تا قزوین و رشت‌‌ همان راه همیشگی است. از رشت تا شهرستان تالش هم نزدیک به سه ساعت راه داریم. مسیری سرسبز با چشم‌اندازی فوق‌العاده. مقصد نهایی از تالش آغاز می‌شود. سوباتان حدوداً در فاصله ۳۶ کیلومتری بخش شمال غربی تالش قرار دارد.

 البته از سوباتان می‌توانید به فاصله ۱۷ کیلومتر دور‌تر به دریاچه نئور هم برسید. این مقصد بکر درست روبه‌روی کوه مشهور و بلند تالش به نام ریشکاجی قرار گرفته است. این کوه به ریشگاسر هم معروف است.

بهترین فصل برای رفتن به این منطقه، بهار و تابستان است که طبیعت بی‌نظیر و گلزارهای اطراف، چشم‌ها را امان نمی‌دهد اما اوایل پاییز سوباتان را هم نباید از دست داد.

در عوض می‌توانید از پاترول‌های کرایه‌ای برای رفتن به این منطقه استفاده کنید یا اینکه خود محلی‌ها با وانت و وسیله‌های مناسب شما را به دریاچه می‌رسانند.

اما سوباتان امسال یک فرق مهم با سال‌های قبل دارد. مردم بومی که مانند خیلی از مناطق دیگر، حاضر نبودند مسافران را ناراحت یا دلخور کنند، با برنامه‌ریزی‌ها و هماهنگی‌هایی که از قبل انجام داده‌اند این تفریح و سفر گردشگران را به یاد ماندنی‌تر کردند.

آنان با اشتیاق عجیبی به طبیعت‌گردان و مسافران این منطقه کمک می‌کنند. از رساندن مسافران با اتومبیل‌های شخصی گرفته تا اسکان آنان در خانه‌های محلی و تهیه غذاهای محلی و سوغاتی، آن هم با قیمت‌های باور نکردنی.

اگر مسافر سوباتان شدید طعم فراموش نشدنی غذاهای محلی مثل پندیره ویسوج، سوجا دیله، قورما، قورتماج، سیرجینه، کله پلو، پته و قوزلی بریان که خاص خودشان است را از دست ندهید. تمام این غذا‌ها خاص اهالی عشایر نشین این منطقه است.

در کنار این همه، آنان با رفتار و لحنی دوستانه توصیه‌های لازم برای تخریب نکردن محیط و حفاظت از آن را یادآور می‌شوند.

بهترین مسیر گردشگری این منطقه حرکت از تالش به سمت دریاچه رؤیایی نئور است. هرچند خیلی‌ها این مسیر را پیاده به طرف دریاچه می‌روند اما با وجود بدی مسیر امکان تردد با اتومبیل هم وجود دارد، البته نه اتومبیل‌های شخصی چرا که حدود ۲۴ کیلومتر از مسیر مشکل دارد و ممکن است به اتومبیل‌تان خسارت وارد شود.

یکی ازموضوع‌های بسیار جالب که در این منطقه به وفور دیده می‌شود، کمک محلی‌ها به مسافران برای جمع‌آوری زباله‌هاست، یعنی فرهنگ‌سازی‌ای که از خود اهالی آغاز می‌شود. در تمام این مسیر طولانی، در قیاس با بسیاری از مناطق گردشگری مثل سواحل و جنگل‌های شمال، زباله‌ بسیار کمی دیده می‌شود. زباله‌ها با تلاش خود گردشگران و مردم محلی از مسیر جمع‌آوری شده است.

  تلاشی به سود همه، حتی محیط زیست

یکی از اهالی منطقه که با هماهنگی‌های صورت گرفته مسافران را در خانه‌اش اسکان می‌دهد، درباره ویژگی‌های منطقه می‌گوید: «سوباتان منطقه بسیار متفاوتی است. مسیر پیاده‌روی این منطقه که از اطراف دریاچه نئور آغاز می‌شود و تا ارتفاعات سوباتان ادامه دارد، کمی طولانی است. یکی از اقدامات جالبی که اهالی انجام داده‌اند، تشکیل انجمن صنفی است که برای ایجاد هرچه بهتر نظم در منطقه تلاش می‌کنند.

 یا مثلاً اینکه برخلاف خیلی از مناطق توریست‌پذیر دیگر، هر کس به این فکر نیست که پول بیشتری به جیب بزند، بلکه بر عکس همه تلاش می‌کنند سود حاصل از حضور گردشگر در منطقه یکسان بین تمام اهالی تقسیم شود، مثلاً دفترچه‌ای را تهیه و مشخص کرده‌اند که هر فردی باید چه تعداد گردشگر را در خانه محلی خودش بپذیرد یا از آنان پذیرایی کند. این شامل همه موارد مثل غذای محلی، صنایع دستی، اقامت و حتی حمل و نقل مسافران با خودروهای مخصوص که محلی‌ها دارند هم می‌شود.»

  راه حل، همکاری است نه جلوگیری از ورود گردشگر

میلاد محسنی، تور لیدر طبیعت‌گردی و کار‌شناس اکوتوریسم هم این منطقه و از همه مهمتر رفتار مردم محلی را نمونه فوق‌العاده‌ای از تلاش بومی‌ها برای معرفی یک منطقه کمتر شناخته شده می‌داند و می‌گوید: «منطقه سوباتان یکی از مناطق ییلاقی است که از گذشته‌های دور تاکنون قومی به نام تالش در آن منطقه زندگی می‌کردند. این اقوام که تفاوت‌های جزئی با آذری‌ها و گیلک‌ها دارند در مناطق ییلاقی زندگی می‌کنند. آنان زمستان و پاییز به سمت مناطق پایین‌تر می‌روند و بهار و تابستان به سمت منطقه سوباتان.

این منطقه چند سالی است که مورد توجه طبیعت‌گردان قرار گرفته است. اوایل، فقط کوهنوردان حرفه‌ای از سوباتان به طرف دریاچه نئور می‌رفتند ولی بعد‌ها کم‌کم طبیعت‌گردان و مردم عادی هم این منطقه را به عنوان یک مقصد گردشگری انتخاب کردند. البته مسیر اصلی این پیاده‌روی از دریاچه نئور به طرف سوباتان است.

تا سال گذشته ظرفیت خاصی از گردشگران، این مقصد را انتخاب می‌کردند و چون این تیم‌ها با اصول اولیه اکوتوریسم آشنا بودند، هرچند تعامل بین مردم محلی و نیروی انتظامی ایجاد می‌شد اما در این بین استثنائاتی هم وجود داشت و ناهماهنگی‌هایی هم بین این افراد ایجاد می‌شد که این موضوع هم باعث دلخوری گردشگران شده بود و هم مردم محلی.»

او با اشاره به تلاش چشمگیر مردم محلی می‌گوید: «اما امسال همه تورگردان‌ها و لیدرهای طبیعت‌گردی شاهد تغییر این رویه بودند. رویه امسال کاملاً با پارسال متفاوت بود و شاید علت اصلی این بود که هم آژانس‌داران و هم گردشگران و هم مردم محلی نسبت به منطقه آگاهی پیدا کرده بودند و همه به نوعی در تلاش بودند که شرایط را برای حضور گردشگران بهتر کنند.

این منطقه جزو مناطق حفاظت شده لیسار محسوب می‌شود و خود تیم حفاظت محیط زیست هم در منطقه حضور دارند. بهار امسال، مردم بومی به همراه نیروی انتظامی، فرمانداری، محیط زیست و سایر مسئولان منطقه با هم نشست‌ها و جلساتی را برگزار کردند تا با هماهنگی، هم تعامل بیشتری با گردشگران برقرار شود و هم در زمینه حفظ محیط زیست، به عنوان یک مطالبه، اطلاعاتی به آنان داده شود. این جلسات در شهرستان تالش در بخش کرگان رود و فرمانداری شهرستان تالش تشکیل شد که خب، ما در اجرا و عمل هم نتیجه آن را دیدیم.»

محسنی، به تأثیر فرهنگ‌سازی‌ در رشد و توسعه اکوتوریسم اشاره می‌کند و می‌گوید: «درواقع در این مقصد، بین اکوتوریسم و طبیعت‌گردی ارتباط خوبی برقرار شد و ما از نزدیک شاهد آن بودیم. یکی از اهداف اصلی گردشگری توسعه، حفاظت از میراث و منابع است.

حال چه منابع طبیعی و چه میراث فرهنگی و تاریخی و چه میراث معنوی همچون صنایع دستی و آداب رسوم و زبان و فرهنگ‌های محلی و..... یعنی باید به درجه‌ای از توسعه گردشگری و اکوتوریسم برسند که تمام این میراث برای گردشگر مهم باشد.

هدف از گردشگری حقیقی رسیدن به توسعه پایدار است که تاکنون مردم محلی توجه زیادی به این موضوع نکرده بودند. اتفاق سوباتان یکی از نمونه‌های خوب برای حضور مردم محلی در بحث گردشگری و توسعه پایدار است. امسال، هم مردم محلی و هم گردشگران به این باور رسیده بودند که با یک نگاه مثبت، اقدامات مناسب و برنامه‌ریزی‌های مقدماتی برای حضور گردشگر می‌توان بستر این حضور گسترده را فراهم کرد بدون اینکه آسیبی به منطقه برسد و حضور گردشگران موجب تخریب منطقه شود.

 امسال، نیروی انتظامی بخوبی نظم و امنیت منطقه را فراهم کرده بود و برای راحتی و آسایش بیشتر گردشگران و طبیعت‌گردان تلاش‌های زیادی می‌کردند. این برنامه‌ریزی جای تشکر و قدردانی دارد چون بدون فراهم کردن پشتوانه‌های امنیتی در یک منطقه، نمی‌توان مقدمه حضور گردشگر در منطقه را فراهم کرد.»

این کار‌شناس گردشگری یادآور می‌شود: «ما نکات ریز و فراوان دیگری را هم شاهد بودیم، مثل جمع‌آوری زباله‌های ریز مسیر توسط خود گردشگران و مردم محلی یا تذکرات مردم محلی برای جلوگیری از تخریب یا آلودگی منطقه که البته با بیان بسیار دوستانه و مناسبی مطرح می‌شد و به همین دلیل تأثیرگذار بود. این برای ما اتفاق بسیار خوشایندی بود.

 این موارد نشان می‌دهد که اجرای این دست اقدامات در دیگر مناطق هم امکانپذیر است. این نمونه خوب به ما ثابت کرد که راه حفظ مناطق بکر گردشگری فقط و فقط بستن در آنها به روی گردشگران نیست؛ یعنی راه حفظ این مناطق فقط این نیست که نیروهای غیر بومی وارد عمل شوند و با سیم خاردار و راهکارهای دیگر مانع ورود گردشگران به این مناطق شوند، بلکه می‌توان با استفاده از پتانسیل مردم محلی حضور گردشگران را بدون هیچ آسیبی به منطقه افزایش داد.»

قش مثبت نباید این نکته را فراموش کرد که‌‌ مردم محلی به همان اندازه که می‌توانند باعث رونق و از همه مهم‌تر مانع تخریب یک منطقه شوند و زمینه توسعه پایدار منطقه را فراهم کنند، می‌توانند با رفتارهای غلط باعث رنجش گردشگران و دلخوری آنان شوند که در نتیجه ممکن است نه تنها دیگر به آن مقصد باز نگردند که حتی دیگران را هم برای رفتن به آنجا تشویق نکنند. اغلب مردم محلی در برخی مناطق به دنبال سود آنی هستند.

برای مثال خیلی از قیمت‌گذاری‌ها ناعادلانه است. این قبیل بداخلاقی‌ها، موجب می‌شود در بلند مدت، به جای توسعه گردشگری در آن منطقه، شاهد کاهش شمار گردشگران باشیم. نکته مهم دیگر، حمایت دستگاه‌های ذی‌ربط از حرکت‌های مردمی است. یکی از نمونه‌های موفق همکاری مردم محلی برای توسعه یک منطقه گردشگری، در مهاباد صورت گرفت. تالاب کانی برازان، گردشگران زیادی به سمت خود جذب کرد، اما چون این حرکت، خیلی مورد پیگیری قرار نگرفت، در ‌‌نهایت، به نتیجه مورد نظر که توسعه پایدار و حضور مستمر گردشگران است، نرسید.

این نشان می‌دهد که توجه مسئولان دستگاه‌های ذی‌ربط بویژه نیروی انتظامی، فرمانداری و محیط زیست مناطق هم در کنار کار گروهی مردم محلی، بسیار مهم و تأثیر‌گذار خواهد بود. یک تیر و ده هدف سوباتان فقط سوباتان نیست.

 یعنی شاید اولش فقط به امید دیدن یک دشت و دریاچه‌ای فوق‌العاده زیبا حرکت کنید اما خیلی زود و در مسیر متوجه می‌شوید که با یک تیر چند نشان زده‌اید! سوباتان قدم به قدمش دیدنی است و دیدنی‌تر هم می‌شود. چشمه باتمان بلاق در طول این مسیر است، این چشمه زیبا بین سوباتان و آسبومار قرار دارد که نباید در بین مسیر دیدنش را از دست داد.

 منطقه باستانی غار گنجخانه، سرچشمه مربوط به قلعه سلسال لیسار، زمین اسبدوانی سوباتان، آبشار دیدنی ورزان، پارک طبیعی و جنگلی آلچالق که استراحتگاه خوبی برای تابستان‌ها به شمار می‌رود و جاذبه‌های بسیار دیگری را می‌توانید با انتخاب این مسیر از نزدیک ببینید.