زیباترین باغ تاریخی ایران کجاست؟

سایت تیشینه: باغ شاهزاده یا باغ شازده یکی از زیباترین باغ‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود. این باغ در حدود ۴ کیلومتری شهر ماهان و حوالی شهر کرمان و در دامنه کوه‌های تیگران واقع شده و مربوط به اواخر دوره قاجاریه می‌باشد. ارتفاع این منطقه از سطح دریای آزاد 2020 متر است. این باغ مساحتی قریب به ۵/۵ هکتار دارد.

دو مجموعه شرقی و غربی دارد. کوشک یا همان عمارت‌های آن بسیار زیباست و به صورت دو آشکوبه ساخته شده‌است و سر در آن از معماری خیلی زیبایی برخوردار است که آن را از سایر باغ‌های ایرانی متمایز و ممتاز می‌سازد. فواره‌های آن چشم هر بیننده‌ای را نوازش می‌دهد. این فواره‌ها که در طول باغ قرار دارند زیباترین فواره باغ‌های ایرانی هستند. زیرا سایر باغ‌های ایرانی کمتر فواره داشته‌اند و یا اگر داشته‌اند به این زیبایی نبوده‌اند. فواره‌های زیبای باغ شاهزاده بر اساس اختلاف ارتفاع و نه هیچ نیروی دیگری فعال هستند که این خود دلیلی بر هوش و ذکاوت مردمان کرمان زمین است.

 طول باغ شاهزاده کرمان ۴۰۷متر و عرض آن ۱۲۲ متر است. و بزرگترین و زیباترین باغ تاریخی ایرانی محسوب می‌شود. این باغ همه ساله و به ویژه در فصل تابستان و بهار شاهد بازدید تعداد بیشماری از گردشگران از نقاط مختلف کشور است که این باغ دیدنی و دلفریب را برای تماشا انتخاب می‌کنند واقع شدن منطقه در مسیر عبوری کرمان به بم و در مسیر جاده کهن ابریشم از عواملی است که این محل را برای احداث یک باغ اشرافی مناسب می‌ساخته است.

باغ شاهزاده به گونه‌ای استقرار یافته که حداکثر استفاده از مناظر بدیع داخلی را به صورت زیر امکان پذیر می‌سازد: در بدو ورود، به ویژه در طبقه فوقانی سردر خانه به غیر از دیدها و مناظر بیرونی باغ، منظره چهارباغ و در جهت عکس آن منظره کوه را امکان پذیر می‌سازد. این مناظر عمده یعنی رؤیت حرکت آب، حوض‌ها و آبشارها هرکدام به نوبه خود تأکیدی بر محورهای عمود بر محور اصلی دارند و توأم با نظام گیاهی مناظر بدیع داخلی را ارائه می‌دهند.


این باغ ابتدا به دستور محمد حسن خان سردار ایروانی حاکم وقت کرمان ساخته شد و بنای درون آن بعداً توسط عبدالحمید میرزا ناصرالدوله حاکم کرمان طی یازده سال حکمرانی وی (۱۲۹۸ ه . ق تا ۱۳۰۹ ه. ق) ساخته شد و با مرگ وی نیز بنای آن نیمه تمام رها شد.

گفته می‌شود وقتی خبر مرگ ناگهانی حاکم را به ماهان می‌برند، بنّایی که مشغول تکمیل سردر ساختمان بود تغار گچی را که در دست داشته محکم به دیوار کوبیده و کار را رها کرده و فرار نموده است. به همین علت جاهای خالی کاشی‌ها را بر سردر ورودی می‌توان دید. تاریخ بنای باغ ۱۲۷۶خورشیدی است.

این باغ از نمونه باغ تخت‌های ایرانی است و در زمینی مستطیلی شکل به مساحت پنج و نیم هکتار بنا شده و دارای سردر ورودی بسیار زیبایی است. بناهای باغ عبارتند از کوشک اصلی یعنی سکونتگاه دائمی و یا فصل مالک که در انتهای فوقانی باغ قرار دارد. سردر خانه در مدخل باغ به صورت بنایی خطی جبهه ورودی باغ را اشغال کرده و در دو طبقه بنا گردیده است.

طبقه فوقانی دارای اتاق‌هایی است که برای زندگی و پذیرایی پیش بینی شده‌اند. سایر بناهای خدماتی باغ از حصار اصلی استفاده نموده و به صورت دیواری مرکب بناهای مختلف خدماتی را در نقاط مناسب در خود جا داده است . این باغ علاوه بر سردر، شامل عمارت شاه‌نشین و حمام نیز می‌باشد. در حال حاضر قسمت شاه‌نشین، به یک رستوران تبدیل شده و توسط بخش خصوصی اداره می‌شود.

در این باغ درختان میوه متنوعی به چشم می‌خورند و در جلوی عمارت هم حوض‌ها و فواره‌ها آب‌نمای زیبایی را تشکیل داده‌اند. منبع آب باغ رودخانه کوچک تیگران است. مسعودی بنای این باغ را از جنبه‌های مختلف معماری و نقش آب در آن بررسی کرده است .


باغ شاهزاده ماهان با درختان سر به فلک کشیده و زمزمه جویباری که از هر گوشه و کنار آن شنیده می‌شود مثل الماسی قیمتی بر سینه کویر می‌درخشد. باغی که باسرنوشت غم انگیز صاحب‌اش پیوند خورده تا با همه زیبایی‌هایش، به چشم ناظر مسافران، حسرتی را به تماشا بگذارد.

باغ شاهزاده ماهان کرمان یکی از نمونه باغ تخت‌های ایرانی است که از شرایط مساعد طبیعی ممتازترین بهره‌برداری را نموده است. وجود خاک حاصل‌خیز، آفتاب لازم، وزش باد ملایم و نسیم و بالاخره دسترسی به آب (قنات تیگران) امکان ایجاد باغی در آن مقیاس را در گستره‌ای خشک و بی‎آب و علف معجزه گونه فراهم ساخته است.

منبع حیاتی باغ شاهزاده جریان آبهایی است که از کوه‌های اطراف سرچشمه گرفته است. قنات تیگران که از ارتفاعات کوه جوپار سرچشمه می‎گیرد منبع آب این باغ است. جریان فوق از مرتفع‌ترین سطح وارد باغ گردیده و نظام آبیاری طراحی شده باغ را بوجود می‌آورد.

هر ساله گردشگران از این باغ زیبای ایرانی بازدید می‌کنند و از زیبایی و طراوت آن لذت می‌برند. باغ شاهزاده در تاریخ سی ام تیرماه ۱۳۹۰ به ثبت جهانی یونسکو رسیده است.

باغ در بستر کویر درمیان ارتفاعات جوپار و بلوار شکل گرفته است. کوه‌های پر برف جوپار منظر زیبایی در محور اصلی باغ ارایه می‌دهند که ویژگی خاص این منطقه می‌باشد. قرارگیری باغ بر کوهپایه‌های جوپار، علاوه بر ارایه منظر خاص، امکان آبیاری باغ را از قنات تیگران که از این ارتفاعات تغذیه می‌شود فراهم می‌آورد.انتخاب محل باغ شاهزاده علاوه بر موقعیت‌های طبیعی مساعدی که در بر دارد می‌تواند توجهی به باغ ومقبره‌های تاریخی دورة صفویه واقع در 500 متری ادامه چهار باغ داشته باشد.

همشهری 6و7 -  حمیدرضا حسینی: از سرزمین پهناور و کهن دیار ایران، افراد بزرگ و نامداری برخاسته‌اند که نام‌شان نه فقط در تاریخ ایران بلکه در صحیفه تاریخ جهان ثبت و ضبط شده است. آرامگاه‌های بسیاری از آنان شناخته شده نیست یا در کمال گمنامی‌باقی مانده است.

بعضی آرامگاه‌ها نیز مانند آرامگاه ابن سینا، خیام، عطار، باباطاهر و حافظ در دوران جدید ساخته شده‌اند، زیرا این بزرگان تا حدود 70 سال پیش آرامگاه‌هایی درخور شأن و مقام خود نداشتند و این وظیفه ایرانیان معاصر بود که با ساختن آرامگاه‌های باشکوه، به مقام بلند آنان در تاریخ و فرهنگ ایران زمین، ادای احترام کنند.

 در کنار این دسته، آرامگاه‌های دیگری هستند که در زمان حیات یا اندکی پس از مرگ صاحبان‌شان ساخته شده‌اند. این آرامگاه‌هامعمولا به شاهان و مردان اهل دنیا تعلق دارند که خود یا اعقابشان گمان می‌بردند، خانه آخرت‌شان نیز باید همچون کاخ‌های دنیوی‌شان زیبا و سترگ باشد.

برخلاف آرامگاه‌های اهل فضل و دانش که همواره زیارتگاه مردم بوده‌اند، این نوع آرامگاه‌ها بیشتر به عنوان اماکن گردشگری مورد توجه قرار دارند و واقعیت هم این است که بعضی از آنها از نظر هنری و معماری جزو مهم‌ترین مواریث فرهنگی ایران و جهان هستند.

در این مطلب سراغ شماری از آرامگاه‌های تاریخی ایران رفته‌ایم که بعضی‌شان بسیار معروف و تعدادی‌شان کمابیش گمنام هستند.

پاسارگاد

آرامگاه کورش کبیر

کورش و آرامگاه او در پاسارگاد معروف‌تر از آنی است که نیاز به معرفی داشته باشد اما می‌توان درباره ویژگی‌های معماری و پیشینه تاریخی آرامگاه او – که در فهرست میراث فرهنگی جهان ثبت شده است- به اجمال حرف زد.

 پاسارگاد به معنای اردوگاه پارسیان است و خیلی از مورخان معتقدند، اینجا همان جایی است که کورش در نبردی  سرنوشت‌ساز، آخرین شاه دولت ماد را شکست داد و امپراتوری هخامنشی را بنیان نهاد. او این نقطه را به عنوان پایتخت خود برگزید و کاخ‌هایش را در آن بنا کرد.

 البته پس از درگذشت کورش و جانشینش(کمبوجیه)پایتخت هخامنشیان به شوش و همدان و تخت جمشید منتقل شد اما پاسارگاد که آرامگاه کورش را دربرگرفته بود، اهمیت آیینی پیدا کرد و همواره مورد احترام شاهان هخامنشی بود.

امروزه آرامگاه کورش میان زمینی وسیع و مسطح قرار گرفته اما در زمان خود، باغ‌های بزرگی آن را فراگرفته بودند. این آرامگاه که از تخته سنگ‌های بزرگ آهکی ساخته شده، بیش از 11 متر بلندا دارد و از دو قسمت تشکیل شده است.

 قسمت اول مرکب از یک سکوی پلکانی با شش ردیف سنگ است و قسمت دوم اتاق مقبره کورش است که با سقفی سنگی و شیروانی مانند روی این سکوی پلکانی استوار شده است.

بنابراین، کورش قطعا درون خاک دفن نشده بود و چون پیکر او را چند متر بالاتر از سطح زمین قرار داده بودند، عده‌ای این طور نتیجه گرفته‌اند که کورش همچون زرتشتیان به تقدس عناصر چهارگانه آب و باد و خاک و آتش اعتقاد داشته است و پیکرش را مانند زرتشتیان بیرون از خاک در معرض هوا قرار داده‌اند تا در گذر زمان تجزیه شود.

 البته بعدها یکی از سرداران اسکندر مقدونی که مامور فتح پاسارگاد و دسترسی به خزانه‌های آن شده بود، نقل کرده که تابوت طلایی و پیکر مومیایی شده کورش را به چشم خود دیده است.

در این زمان، 200 سال از مرگ کورش می‌گذشت و اتاق آرامگاه او مملو از جواهرات و دیگر اشیای گرانبها بود که گویا همگی توسط سپاهیان اسکندر به غارت رفتند. گفته می‌شود که اسکندر از این عمل آنان رنجید و دستور مرمت آرامگاه را صادر کرد؛ دستوری که البته هیچ گاه اجرا نشد. 

نکته جالب اینکه بعدها در گذر زمان، مردم ایران و منطقه فارس ماهیت آرامگاه کورش را از یاد بردند و این بنای سنگی بزرگ را قبر مادر سلیمان نبی دانستند. این تصور تا دوره قاجار وجود داشت تا اینکه پژوهش‌های جدید و رجوع به آثار مورخان یونانی نشان داد که اینجا آرامگاه کورش کبیر است.

---

اصفهان

آرامگاه خواجه نظام‌الملک طوسی و سلاطین سلجوقی

خواجه نظام‌الملک طوسی، بزرگ‌ترین دیوان‌سالار تاریخ ایران پس از اسلام و یکی از دانشمندان سده پنجم هجری قمری است.

هنگامی‌که ترکان سلجوقی از آسیای مرکزی به ایران یورش آوردند و سراسر این سرزمین پهناور را تحت سلطه خود گرفتند، خواجه نظام‌الملک به دستگاه دیوانی آنان پیوست و وزارت «ملکشاه سلجوقی» را برعهده گرفت و دولت سلجوقیان را به اوج قدرت رساند.

خواجه نظام‌الملک نویسنده کتاب «سیاست نامه» و از آن مهم‌تر بنیانگذار مدارس معروف نظامیه است که بسیاری از بزرگان تاریخ ایران مانند امام احمد غزالی و سعدی شیرازی یا در آن درس می‌داده‌اند یا درس می‌خوانده‌اند.

او در اواخر عمر با ملکشاه سلجوقی دچار اختلاف نظر شد و مدتی پس از آنکه به صورت غــیررسمی ‌از وزارت برکنار شد، به وسیله فداییان اسماعیلی به قتل رسید و در شهر اصفهان ( پایتخت سلجوقیان ) به خاک سپرده شد.

اکنون در محله احمدآباد شهر اصفهان مقبره کوچکی متشکل از یک حیاط و ایوان وجود دارد که پیکر خواجه نظام‌الملک و ملکشاه سلجوقی و همسر او که رقیب سرسخت خواجه بود و جمعی دیگر از شاهان و شاهزادگان سلجوقی در آن به خاک سپرده شده اند.

 اینجا بازمانده یک محوطه بسیار بزرگ بوده که فقط همین مقدارش باقی مانده و از زرق و برق ظاهری هم خالی است. با این حال، سنگ مزارهای موجود در مقبره بسیارگران‌قیمت هستند. متاسفانه در سالیان نسبتا دور، سنگ قبر خواجه نظام الملک مورد سرقت قرار گرفت و سنگ کنونی، بدلی از سنگ اصلی است.

---

نقش رستم

آرامگاه داریوش و اعقاب او

روبه‌روی کوه مهر – که تخت جمشید در پای آن ساخته شده است – کوهی به نام «کوه حسین» قرار دارد که آرامگاه یا بهتر بگوییم گور دخمه‌های چهار تن از شاهان هخامنشی را در خود جای داده است. این چهار تن عبارتند از: داریوش اول، خشایارشاه، اردشیر اول و داریوش دوم. این چهار آرامگاه تحت تاثیر الگوهای هنری و معماری مصر و آسیای صغیر ساخته شده اند.

شکل بیرونی آنها که حدود21 متر از سطح زمین بالاتر است و در دل صخره‌های کوه حسین کنده شده، به شکل یک صلیب بزرگ است. در محور عرضی این صلیب، ورودی آرامگاه قرار دارد که با چهار نیم ستون زیبا شبیه ستون‌های تخت جمشید تزیین شده است.

 در بالای محور طولی یا عمودی نیز، حجاری‌ها و نقوش جالب توجهی خودنمایی می‌کنند. در اینجا پادشاهی را به حالت ایستاده می‌بینیم که در دست چپ کمان دارد و دست راست خود را به نشانه سوگند یا سپاسگزاری بالا برده است. او روی تختی ایستاده که 28ملت تحت فرمان هخامنشیان آن را روی سر و دستان خود حمل می‌کنند.

 شاه روبه‌روی آتشدان مقدس ایستاده است‌ که شعله‌های آتش از آن زبانه می‌کشد و بالای سر او نماد فروهر که نماد فره ایزدی و اقبال شاهانه است به چشم می‌خورد. در دو سوی تختی که پادشاه بر آن ایستاده است، سربازان گارد جاویدان و درباریان ایستاده‌اند.

 فضای پایین محور عمودی آرامگاه‌ها خالی است و این سبک و سیاق و نقوش با اندکی تفاوت در هر چهار آرامگاه نقش رستم دیده می‌شوند.

درون آرامگاه‌ها حفره‌ای قرار دارد که مکان قرار دادن تابوت پادشاه بوده است، این تابوت را از سنگ تراشیده‌اند و نکته جالب توجه این است که آرامگاه داریوش اول برخلاف سه آرامگاه دیگر چندین تابوت دارد که دقیقا نمی‌دانیم به چه کسانی تعلق داشته است؟

نقش رستم آثار دیگری از قبیل نقش برجسته‌های ساسانی و ایلامی‌و بنایی موسوم به کعبه زرتشت دارد که شرح آنها بیرون از موضوع گفتار ماست اما وجود این نقش برجسته‌ها موجب شده بود که در دوران اسلامی‌آنها را به رستم، پهلوان اسطوره‌ای ایران نسبت دهند و این مجموعه را نقش رستم بنامند.

---

تخت جمشید

آرامگاه اردشیر دوم و سوم

آرامگاه دو تن از شاهان هخامنشی در کوه مهر (رحمت) و مشرف به مجموعه کاخ‌های تخت جمشید ساخته شده است. پژوهشگران این دو مقبره را که در ارتفاع 40 متری کوه مهر قرار دارند، متعلق به اردشیر دوم و اردشیر سوم می‌دانند اما نتوانسته‌اند تشخیص دهند که هر آرامگاه متعلق به کدام یک از این دو پادشاه است.

یک آرامگاه دیگر هم مشرف به تخت جمشید وجود دارد که چون نیمه کاره است احتمالا به داریوش سوم، آخرین شاه هخامنشی اختصاص داشته اما با سقوط دولت هخامنشی به حال خود رها شده است. از محوطه جلوی این آرامگاه‌ها می‌توان منظره کاملی از تمام مجموعه تخت جمشید و مجاور آن را نظاره کرد.

---

مشهد

آرامگاه بانی سی و سه پل

در مجموعه آستان حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) و میان رواق‌های پیرامون حرم، بنای هشت گوش بسیار نفیسی با گنبدی کم خیز وجود دارد که از بالا تا پایین پوشیده از کاشی‌های معرق صفوی است.

 اینجا را رواق یا گنبد «الله‌وردیخان» می‌خوانند؛ زیرا زیر آن الله‌وردیخان گرجی، یکی از فرماندهان بزرگ سپاه ایران در دوره شاه عباس اول به خاک سپرده شده است.

او همان کسی است که پل معروف سی و سه پل اصفهان را ساخته و چنان که می‌دانیم نام اصلی این پل، «پل الله‌وردیخان» است. پسر او نیز، امامقلی خان از پرافتخارترین سرداران سپاه صفوی و کسی است که موفق شد جزیره هرمز را از استعمارگران پرتغالی پس بگیرد.


الله‌وردیخان زمانی که حاکم فارس بود، معماری را به مشهد فرستاد تا آرامگاهی را در جوار حرم امام هشتم(ع) برایش بسازد. او تنها یک سال پس از ساخت آرامگاه درگذشت و در آن به خاک سپرده شد.

متاسفانه متولیان آستان قدس رضوی در زمانی نامعلوم نشانه‌های مزار الله‌وردیخان را محو کرده‌اند اما می‌توان حدس زد که او درست در نقطه مرکزی زیر گنبد به خاک سپرده شده است.