خانه مشروطه در تبریز

مجله منزل - لیلا شکیب مهر: گشت و گذار در شهر تبریز لطف خاصی دارد كه حتی در فصل  تابستان هم گرمازده‌مان نمی‌كند. در كنار تمام جاذبه‌های طبیعی این شهر، دیدن خانه‌ها و بناهای تاریخی‏اش بیش از هر چیز دیگری لذت‏بخش است. این بناها علاوه بر آنكه جلوه‌هایی از هنر و معماری ایرانی‏ را نشان می‌دهند، گذری بر تاریخ و فرهنگ ایران هم دارند؛ گذر از دوره پیش از قاجار و زلزله مهیبی كه باعث بازسازی خانه‌ها و تا حدی زیباتر شدن آنها به وسیله هنر ایرانی- اسلامی شد. تبریز شهر اولین‏هاست؛ روزنامه ملی، سالن تئاتر، چاپخانه، مدرسه‌های نوین و تقریبا هر چیز دیگری كه فكرش را بكنید.


تبریز، شهر ولیعهدنشین قاجار با وجود جنگ‏های تاریخی فراوان دومین شهر پررونق كشور به لحاظ خانه‌های تاریخی است. چیزی حدود 300 خانه با ارزش قدیمی در این شهر شناسایی شده كه بیشتر آنها توسط سازمان میراث فرهنگی ثبت شده است. ویژگی‏ دقیقا یكسانی برای این خانه‌ها نمی‏شود در نظر گرفت چون بافت مسکونی شان تلفیقی از روش‌های معماری و چیدمان‏های متفاوت است.

بافت خانه‌ها


بیشتر خانه‌های قدیمی در شهر تبریز بافت درونگرایی دارند. درونگرا به این معنی كه تمام بخش‌های خانه از حیاط‌خلوت‏ها گرفته تا اتاق‏ها و سالن‏ها، اندرونی و بیرونی دارند. نكته جالب اینكه حیاط اندرونی كه در خانه‌ها طراحی شده معمولا نور و تهویه خانه را تامین می‌كرده است. این ویژگی دقیقا همان چیزی است كه گردشگران خارجی را هنگام بازدید از این خانه‌ها به‌شدت به وجد می‏آورد.

---

راهروی ورودی


اولین چیزی كه بعد از ورود به این خانه‌ها به چشم می‏آید، راهروی بسیار باریك و تاریك آنهاست؛ راهروهایی كه نهایتا فقط یك نفر می‏تواند از آنها عبور كند. همین مسیر را كه ادامه دهید حیاط بزرگ و دلبازی شگفت‏زده‏تان می‌كند. وسط این حیاط معمولا حوضی با كاشی‏های آبی‌رنگ با باغچه‌های بزرگ قرار دارد.

---

اتاق اصلی (شاه‏نشین)

قبل از این خانه‌ها طوری بود كه قسمت مخصوص ‌مهمان یا همان پذیرایی تكلیفش از بقیه قسمت‏های خانه كاملا جدا بود. همیشه همه سعی می‌كردند این قسمت از خانه تمیز بماند و بهترین دكوراسیون را برای آن درنظر می‌گرفتند.


قسمت شاه‏نشین هم تقریبا همین نقش را در خانه‌های قدیمی برعهده داشت. در دوران درخشش سیاسی تبریز در خانه كسانی كه اهل سیاست بودند، این بخش خانه محفل بحث و حلقه‌های فكری هم بود. این‌طور می‏شود گفت كه در این دوران دكوراسیون این قسمت از خانه‌ها كمی تغییر كرد و كتابخانه‌های پر از كتاب و مجله‌ها فضا را كمی روشنفكرانه كرد.

---

گچبری


حالا گچبری به نظرمان كمی از مد افتاده به نظر می‏رسد اما اگر به نمونه‌های بی‏نظیر آن در بعضی از خانه‌های تبریز نگاه كنیم، احتمال اینكه دل‌مان همچنان یكی از این گچبری‏ها را بخواهد، زیاد است. گچبری در ایران در دوره‌های مختلف تاریخی از ورود اسلام گرفته تا دوره سلجوقیان و قاجار همیشه تفاوت‌های اساسی داشته است. در خانه‌های تبریز بیشتر می‏شود گچبری‏های دوره قاجار را دید. در این دوره به دلیل مسافرت پادشاهان قاجار به فرنگ از هنر گچبری اروپا تقلیدهای زیادی شد كه نمونه‌های منحصربه‏فردش را می‏شود در كاخ‏ گلستان دید.

---

آینه‌كاری


آینه‏كاری جزء سخت‏ترین كارها برای تزیین خانه است. این هنر از تزیینات جدانشدنی خانه‌های تاریخی تبریز محسوب می شود. آینه‏كاری یكی از ابتكارهای ویژه هنرمندان یرانی در دوره ساسانیان بوده است.