فلسفه ی تعدد زوجات پیامبر (ص)

 

 

 

نگرشی کوتاه به فرهنگ ازدواج شبه جزیره عربی در عصر رسول خدا (ص).

 

در زمان پیامبر (ص) فرهنگ ازدواج مردم آن سرزمین ، ویژگی های خاصی اعم ازچادرنشینی ، وضع اقتصادی بسیار بد و اسفناک ، محرومیت از امکانات طبیعی از یک سو و تمرکز ثروت منطقه در دست برخی از سران مشرک مکه و طائف ، و نیز یهودیان مدینه و اطراف آن ، وضع را بر مردم آن سامان بسیار مشکل کرده بود .

آنان به دلیل فقر مادی و دست و پاگیری دختران در محیطی که همیشه آتش جنگ برافروخته بود و نیز به جهت اسیر شدن آنان به دست دشمنان در جنگ ، و به فحشا کشیده شدن به دختر علاقه ای نداشتند و برخی نیز آن ها را زنده به گور می کردند .

با وجود وضعیت ناگوار اقتصادی ، گزینش همسر نوعی کمک به خانواده ی دختر و یا زن محسوب می شد

درچنین محیطی ، زن بیوه اگر شوهر نمی کرد ، زشت تلقی می شد . به مجرد آن که شوهرش می مرد یا از وی طلاق می گرفت و عده ی وفات یا طلاقش سپری می شد ، شوهری دیگر انتخاب می کرد ؛ همانند اسماء بنت عمیس که اول همسر جعفربن ابی طالب و بعد از شهادت وی همسر ابوبکر و پس از درگذشت وی ، به همسری علی بن ابیطالب (ع) درآمد .

در آن روزگارازدواج مهم ترین عامل وحدت و پیوند بین قبایل به شمار می آمد. با پیوند ازدواج بسیاری از درگیری ها فروکش می کرد .

 

حکمتها و اهداف ازدواجهای پیامبر چه بوده است ؟!

 

اهداف سیاسی ـ تبلیغی

از جمله اهداف ازدواج های پیامبر (ص) ، کسب قدرت سیاسی و اجتماعی برای تبلیغ ، رشد و گسترش اسلام بود .

آن حضرت به دلیل تحصیل موقعیت های بهتر اجتماعی و سیاسی ، و پیوند با قبایل بزرگ عرب و جلوگیری از کارشکنی های آنان و حفظ سیاست داخلی و ایجاد زمینه ی مساعد برای مسلمان شدن قبایل عرب ، به برخی از این ازدواج ها روی آورد ؛ در راستای این اهداف با عایشه دختر ابوبکر از قبیله تیم ، حفصه دختر عمر از قبیله عدی، ام حبیبه دختر ابوسفیان از بنی امیه ، ام سلمه از بنی مخزوم ، سوده از بنی اسد ، میمونه از بنی هلال و صفیه از بنی اسراییل پیوند زناشویی برقرار کرد . پیوند ازدواج مهم ترین پیوند اجتماعی به ویژه در محیط و فرهنگ عرب جاهلی بود .

در آن محیط که جنگ و خون ریزی و غارتگری رواج داشت ، بلکه ـ به تعبیر «ابن خلدون» ـ جنگ ، خون ریزی و غارتگری خصلت ثانوی آنان شده بود ،1 پیوند ازدواج بازدارنده از جنگ ها ، کارشکنی ها و عامل وحدت و الفت بود . به همین دلیل می بینیم که آن حضرت با قبایل بزرگ قریش ، به ویژه با برخی قبایلی که بیش از دیگران با پیامبر (ص) دشمن بودند ، همانند بنی امیه و بنی اسراییل ازدواج می کند . اما با قبایل انصار که خطر این دشمنی وجود نداشت ازدواجی صورت نگرفته است .

پیامبر(ص) با قبایل مختلف پیوند خویشاوندی برقرار می کند ، تا به این ترتیب اتحاد و الفت میان قبایل و پیامبر(ص) بیشتر، و دشمنی و کارشکنی آنان نسبت به مسلمانان و دعوت پیامبر(ص) کمتر گردد .

اعراب جاهلی با همه تعصب و لجاجت ، خصلتی جوانمردانه داشتند . وقتی در برابر بت سوگند می خوردند ، به آن عمل می کردند ؛ اگر به کسی پناه می دادند ، با همه ی قبیله از او دفاع می کردند . آنان جنگ با دو نفر را ننگ می دانستند ؛ جنگ با هم قبیله و فامیل به این ترتیب پیامبر(ص) با چند قبیله بزرگ فامیل شد و از این راه توانست بررشد و گسترش اسلام بیافزاید. کوتاه سخن این که ازدواج های متعدد پیامبر(ص) یکی از عوامل رشد و گسترش اسلام در آن محیط به شمار می آمد و به ازدواج های پیامبر(ص) هدف سیاسی بخشید .

رسول خدا با قبایل انصار و مسلمانان مدینه که روگردانی از حمایت پیامبر (ص) در مورد آنان مطرح نبود ، پیوند زناشویی برقرار نساخت ، «گیورگیو» نویسنده ی مسیحی می نویسد : محمد ام حبیبه را به ازدواج خود درآورد تا بدین ترتیب داماد ابوسفیان ، یعنی دشمن اصلی خود شده ، از دشمنی قریش نسبت به خود بکاهد . در نتیجه این وصلت ، پیامبر(ص) با خاندان بنی امیه و هند زن ابوسفیان و سایر دشمنان خونین خود ، جنبه ی فامیلی و خویشاوندی پیدا کرد . ام حبیبه عامل بسیار مؤثری برای تبلیغ اسلام در خانواده های مکه بود .

رهایی کنیزان

اسلام با برنامه ریزی دقیق و مرحله به مرحله، در جهت آزادی اسیران گام نهاد . رسول خدا (ص) از شیوه های خوب و متعدد برای آزادی اسیران استفاده کرد که ازدواج از جمله ی آن است . جویریه و صفیه کنیز بودند و پیامبر این دو را آزاد کرد ؛ سپس با این دو ازدواج نمود ـ تا به این وسیله مسلمانان بیاموزد که می توان با کنیز ازدواج نمود. 2

جویریه در غزوه بنی مصطلق اسیر شده بود و در سهم غنیمتی رسول خدا (ص) قرار گرفت. آن حضرت وی را آزاد و سپس با وی ازدواج نمود. این کار حضرت به الگویی برای یاران و صحابه تبدیل شد و آنان تمامی اسیران غزوه بنی مصطلق را که حدود دویست نفر بودند ، آزاد کردند ..

بنابراین، یکی از حکمت های ازدواج های متعدد پیامبر (ص) آزادی کنیزان بود. پیامبر (ص) با این کار به مسلمانان یاد داد که می توان کنیز را آزاد و سپس با وی ازدواج کرد .

 

طرد سنتی از سنت های غلط جاهلی

در اسلام پسرخوانده حکم پسر واقعی را ندارد و زن پسرخوانده بر مرد محرم نیست ، در حالی که در جاهلیت احکام پسر واقعی را به پسر خوانده سرایت می دادند و زن وی بر مرد محرم بود ، اسلام این حکم را باطل کرد .3

پس نکته ای که باید توجه کنیم این است که سعی کنیم دین اسلام را خوب بفهمیم و به تمام موارد آن جامه ی عمل بپوشانیم ؛ و فقط به آن قسمت هایش که به نفعمان است توجه نکنیم .

 

..............................................................

 

1- محمد پیامبری که از نو باید شناخت، ص 181

2- تاریخ طبری ، ص 116 به بعد

3- تفسیر المنار، ج4 ، ص37

 

ویدیو مرتبط :
شیخ ضیایی - تعدد زوجات در زمان پیامبر ...

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

چرا در اسلام تعدد زوجات فقط براى مردان است؟

تک همسری در زنان از آسیب های حقوقی،روانی و تربیتی جلوگیری میکند

 

شکى نیست که جواز چند همسرى با رعایت شرایط آن، یکى از احکام اسلام است و شیعه و سنى بر آن اتفاق نظر دارند.

 پیش از اسلام نیز به طور معمول در میان قبایل مختلف، وجود داشته است. و حتى برخى از بت پرستان به هنگام مسلمان شدن، بیش از ده زن و یا کمتر داشته اند.

 اسلام در مواجه با آن، در صدد اصلاح و تعدیل برآمد. خداوند متعال مى‌‏فرماید: «وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِی الْیَتامى‏ فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنى‏ وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَواحِدَهً أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ ذلِکَ أَدْنى‏ أَلَّا تَعُولُوا ؛ و اگر مى‌‏ترسید که [به هنگام ازدواج با دختران یتیم‏] عدالت را رعایت نکنید [از ازدواج با آنان چشم پوشى کنید و] با زنان پاک [دیگر] ازدواج کنید دو یا سه یا چهار همسر و اگر مى‌‏ترسید عدالت را [درباره همسران متعدد] رعایت نکنید، تنها یک همسر بگیرید و یا از زنانى که‏ مالک آنهایید، استفاده کنید. این کار از ظلم و ستم بهتر جلوگیرى مى‌‏کند».«۱»

 بنابراین اسلام نه تعدد را آغاز نمود و نه واجب کرد بلکه آن را با شرایط خاصى، مباح ساخت.

 این امر حکمت ها و عللى دارد؛ که با توجه به متون دینى و سیره معصومان علیهم السلام و منطق عقل، مى‏‌توان به مهم‏ترین آن‏ها اشاره نمود:

۱- فزونى تعداد زنان آماده ازدواج بر مردان؛

۲- طولانى تر بودن عمر زندگى جنسى مردان در مقایسه با زنان؛

۳- طولانى‏ تر بودن عمر تولید نسل در مردان در مقایسه با زنان؛

۴-  تمایل مردان به چند همسرى به ویژه در شرایطى مانند عقیم بودن زن اول؛

۵ - سرپرستى و در پناه قرار دادن زنان بیوه و تأمین نیازهاى عاطفى آنان.

 باید دانست چند همسرى در مورد مردان هیچ گونه مشکل حقوقى ایجاد نمى کند، در حالى که این امر درباره زنان مشکلات فراوانى را به وجود مى ‏آورد.

 چرایی ممنوعیت چند همسری برای زن
تک همسری در مورد زن  نوعی جلوگیری از آسیب های  حقوقی ،روانی ، عاطفی و تربیتی در مورد  نسل  است. با تک همسری  اگر فرزندی متولد شد، به طور یقین مشخص می شود که مربوط به چه کسی است و در نتیجه محارم، و حقوق و تکالیف پدر و بستگان(ارث، نفقه ، ازدواج . ..)  این فرزند معلوم می شود. لذا یکی از مهم ترین حکمت های این مسئله مجهول بودن نسب فرزند است؛ و این در واقع؛ “صیانت از نسل” است و نه تشخیص نسل.

 حکمتی که در روایات به «صیانت نسل» تعبیر شده است و برخی به اشتباه آن را تشخیص نسل معنا کرده اند.

 این مطلب که با پیشرفت علوم ژنتیک و پزشکی و … امکان تشخیص فرزند در رحم  یا نسب فرزند وجود دارد نیزنمی تواند مجوز چند همسری زنان باشد به این دلیل است که؛

۱) صیانت از نسل و تشخیص نسل یکی از حکمت های ممنوعیت چند همسری زنان  است نه تمام علت آن.

۲) تشخیص پزشکی و علمی اموری خطاپذیر بوده که همواره امکان خطا در مورد آن می رود.

۳) علوم تجربی با تمام پیشرفت خود امکان اثبات بی ضرر بودن رابطه متعدد جنسی زن را برای سلامت جنین شوهر اول یا دوم نداردبلکه مویدات فراوان بر آسیب پذیری جنین و نطفه در صورت ارتباطات مکرر و متنوع جنسی وجود دارد.

۴) در صورتی که صیانت نسل را به معنای تشخیص نسل هم بدانیم باید توجه داشته باشیم که امکان آزمایش ژنتیک برای همه افراد در عرصه زمان و مکان وجود ندارد و از طرفی جواز تعدد شوهر منتهی به بی قید و بندی نسبت به تشخیص والد و همچنین بی قیدو بندی نسبت به امر تربیت و حضانت فرزند می شود که همه این موارد لطمه های جبران ناپذیری به فرزند بوده و از مصادیق عدم صیانت نسل است.

 منبع:جام