تفسیرصحیفه سجادیه - دعای چهل و سوم

و كان من‌ دعائه علیه السلام اذا نظر الى الهلال دعاى چهل ‌و‌ سوم در‌ نظر كردن در‌ ماه نو. «ایها الخلق المطیع». كلمه اى اسم مبهم مفرد وصله الى نداء ما‌ فیه الالف ‌و‌ اللام. اصله: یا‌ ایها، حذف حرف النداء عنه، كقوله تعالى: (ایها الثقلان). ‌و‌ الخلق فى الاصل مصدر بمعنى المخلوق. ‌و‌ المطیع اسم فاعل من‌ اطاع یطیع. خطاب مى فرمایند به‌ ماه نو كه: اى مخلوق فرمانبرنده. «الدائب السریع». بالدال المهمله. ‌و‌ آخره باء موحده. اسم فاعل من‌ داب فلان فى عمله، اى: جد ‌و‌ تعب. ‌و‌ السرعه: كیفیه قائمه بالحركه، بها یقطع من‌ المسافه ما‌ هو اطول فى زمان مساو او‌ اقصر ‌و‌ ما‌ هو مساو فى زمان اقصر. ‌و‌ الظاهر ان‌ المراد بسرعه حركته باعتبار حركته العرضیه التى یتوسط فلكه، لانها محسوسه لا‌ الحركه الذاتیه التى یدور بها على نفسه. یعنى: كه‌ پیوسته در‌ رفتار ‌و‌ حركتى ‌و‌ رنج ‌و‌ تعب كشنده اى در‌ سیر ‌و‌ اناره ‌ى‌ خود ‌و‌ فتورى در‌ ‌آن نمى شود ‌و‌ شتاب كننده اى در‌ حركت خود. چه، قمر تمام دور فلك را‌ حركت مى كند در‌ قرب یك ماه، به‌ خلاف كواكب دیگر كه‌ اسرع آنها كه‌ زهره ‌و‌ عطارد ‌و‌ آفتابند ‌و‌ قریب به‌ یك سال دوره را‌ تمام مى كنند. «المتردد فى منازل التقدیر». ‌و‌ اراد- علیه السلام- بمنازل التقدیر منازل القمر الثمانیه ‌و‌ العشرین التى یقطعها فى كل‌ شهر بحركته الخاصه فیرى كل‌ لیله نازلا بقرب واحد منها. قال الله تعالى: (و القمر قدرناه منازل حتى عاد كالعرجون القدیم). ‌و‌ الظاهر ان‌ لفظه «فى» بمعنى الى. اى: یتردد القمر ‌و‌ یعود الیها فى الشهر اللاحق بعد قطعه ایاها فى السابق. (یعنى:) ‌و‌ ترددكننده ‌و‌ سیرنماینده در‌ منازل بیست ‌و‌ هشتگانه از‌ بروج دوازده گانه كه‌ مقدر شده كه‌ قمر در‌ ‌آن منازل حركت كند. ‌و‌ اسامى ‌آن منازل شرطین، بطین، ‌و‌ ثریا، ‌و‌ دبران، ‌و‌ هقعه، ‌و‌ هنغه، ‌و‌ ذراع ‌و‌ نثره، ‌و‌ طرفه، جبهه، زبره، صرفه، عوا، سماك اعزل، غفر زبانا، اكلیل، قلب، شوله، نعایم، بلده، سعد ذابح، سعد بلع، سعد سعود، سعد اخبیه، فرع مقدم، فرع موخر، رشا است. ‌و‌ قسمت كرده اند دور فلك را‌ بر‌ این منازل. پس‌ هر‌ قسمتى دوازده درجه ‌و‌ پنجاه ‌و‌ یك دقیقه است تقریبا. پس‌ نام نهاده اند هر‌ قسم را‌ منزلى. ‌و‌ رسیده است به‌ هر‌ برجى از‌ بروج دوازده گانه دو‌ منزل ‌و‌ ثلثى. «المتصرف فى فلك التدبیر». الفلك: مجرى الكواكب. سمى به‌ تشبیها بفلكه المغزل فى الاستداره ‌و‌ الدوران. ‌و‌ قال الشیخ ابوریحان البیرونى: ان‌ العرب ‌و‌ الفرس سلكوا فى تسمیه السماء مسلكا واحدا. فان العرب تسمى فلكا تشبیها له بفلكه الدولاب، ‌و‌ الفرس سموها بلغتهم «آسمان»، تشبیها له بالرحى. فان «آس» هو الرحى بلسانهم ‌و‌ «مان» دال على التشبیه. انتهى كلامه كما نقله شیخنا العلامه بهاء الحق ‌و‌ الدین. ‌و‌ المراد بفلك التدبیر اقرب افلاك التسع الى عالم العناصر، اى: الفلك الذى به‌ یتدبر بعض مصالح عالم العناصر، اى الفلك الذى به‌ یتدبر بعض مصالح عالم الكون ‌و‌ الفساد. ‌و‌ یمكن ان‌ یكون الاضافه فى «فلك التدبیر» من‌ قبیل اضافه الظرف الى المظروف، كقولهم: دار القضاء. اى: الفلك الذى هو مكان التدبیر ‌و‌ محله نظرا الى ان‌ ملائكه السماء الدنیا یدبرون امر العالم السفلى. ‌و‌ قد ذكر الشیخ الجلیل ابوعلى الطبرسى فى تفسیره الكبیر الموسوم بمجمع البیان عند تفسیر قوله تعالى: (فالمدبرات امرا) ان‌ المراد بها الافلاك على ضرب من‌ المجاز، كما یسمى ما‌ یقطع به‌ الشى ء قاطعا. ‌و‌ فى بعض النسخ: «فى فلك التدویر». ‌و‌ هو الفلك الغیر المحیط بالارض المركوز هو فیه المتحرك اسفله على توالى البروج ‌و‌ اعلاه بخلافه. یعنى: تصرف كننده در‌ فلك نزدیكتر به‌ كره ‌ى‌ زمین كه‌ ‌آن فلك اول است از‌ افلاك نه گانه كه‌ متعلق است به‌ او‌ تدبیر بعضى از‌ مصالح عالم كون ‌و‌ فساد- یا: فلكى كه‌ واقع مى شود در‌ او‌ تدبیر. كه‌ از‌ قبیل اضافه ‌ى‌ ظرف باشد به‌ مظروف. ‌و‌ دور نباشد كه‌ مراد از‌ «فلك تدبیر» فلكى باشد كه‌ قمر تدبیر حال او‌ مى كند. چنانچه مذهب بعضى از‌ حكماست كه‌ هر‌ یك از‌ كواكب سبعه ‌ى‌ سیاره مدبر فلك خودند ‌و‌ به‌ منزله ‌ى‌ قلبند در‌ فلك، ‌و‌ فلك به‌ منزله ‌ى‌ جوارح ‌و‌ اعضاى باقیه. ‌و‌ در‌ بعضى نسخ به‌ جاى «فلك التدبیر»، «فلك التدویر» است. یعنى فلكى كه‌ جرم ماه در‌ ‌آن مانند نگین در‌ انگشترى نشانده شده ‌و‌ محیط نیست به‌ كره ‌ى‌ ارض ‌و‌ اسفل او‌ حركت مى كند بر‌ توالى بروج، یعنى از‌ مغرب به‌ مشرق، ‌و‌ اعلاى او‌ بر‌ خلاف توالى یعنى از‌ مشرق به‌ مغرب. «آمنت بمن نور بك الظلم ‌و‌ اوضع بك البهم». لا‌ خلاف بین العلماء الادبیین فى ان‌ الایمان المعدى بالباء هو التصدیق القلبى الذى هو المعنى اللغوى. ‌و‌ النور ‌و‌ الضوء مترادفان لغه. ‌و‌ قد یفرق بینهما ان‌ تلك الكیفیه ان‌ كانت من‌ ذات الشى ء ضوء، ‌و‌ ان‌ كانت مستفاده من‌ غیره نور. ‌و‌ علیه جرى قوله تعالى: (جعل الشمس ضیاء ‌و‌ القمر نورا). ‌و‌ الظلم: جمع ظلمه، ‌و‌ هى عدم الضوء عما من‌ شانه ان‌ یكون مضیئا. فبینهما تقابل العدم ‌و‌ الملكه. ‌و‌ البهم- بضم الباء الموحده ‌و‌ فتح الهاء-: جمع البهمه- بضم الباء ‌و‌ سكون الهاء- ‌و‌ هى ما‌ یصعب على الحاسه ادراكه ان‌ كان محسوسا، ‌و‌ على القوه العاقله ان‌ كان معقولا. این جمله موشح است به‌ ذكر خداى تعالى بر‌ وجهى كه‌ متضمن خطاب به‌ ماه شده. یعنى: گرویدم ‌و‌ ایمان آوردم به‌ خداى تبارك ‌و‌ تعالى (كه) روشن گردانید به‌ وساطت تو‌ تاریكیها- را‌ همچون اهویه ‌ى‌ ظلمانیه- ‌و‌ ظاهر ساخت به‌ سبب تو‌ چیزهاى مبهم پوشیده را. «و جعلك آیه من‌ آیات ملكه، ‌و‌ علامه من‌ علامات سلطانه». الایه بمعنى العلامه. ‌و‌ السلطان: مصدر بمعنى الغلبه. فالمعطوف بمنزله التاكید للمعطوف علیه. ‌و‌ التكریر لاختلاف اللفظ. (یعنى:) ‌و‌ گردانید تو‌ را‌ نشانه اى از‌ نشانه هاى پادشاهى خود ‌و‌ علامتى از‌ علامات سلطنت ‌و‌ غلبه خود. «و امتهنك بالزیاده ‌و‌ النقصان ‌و‌ الطلوع ‌و‌ الافول ‌و‌ الاناره ‌و‌ الكسوف». الامتهان: افتعال من‌ المهنه- بفتح المیم ‌و‌ كسرها ‌و‌ سكون الهاء- بمعنى الخدمه ‌و‌ المشقه ‌و‌ الذل. ‌و‌ الماهن: الخادم. فمعنى «امتهنك» اى: استعملك فى المهنه. ‌و‌ طلوع الكوكب ظهوره فوق الافق، ‌و‌ افوله غروبه تحته. ‌و‌ الاناره اما مصدر انار الشى ء بمعنى اضاء فیكوم لازما، او‌ بمعنى التنویر، اى: اعطاء النور للغیر فیكون متعدیا. ‌و‌ كلا المعنیین محتمل فى هذا المقام. ‌و‌ الكسوف: زوال الضوء عن الشمس او‌ القمر للعارض. المخصوص. ‌و‌ قد یفسر الكسوف بحجب القمر ضوء الشمس عنا. یعنى: به‌ كار ‌و‌ خدمت فرمود ‌و‌ خوار كرد تو‌ را‌ به‌ افزونى ‌و‌ كاستن- كه‌ محسوس مى شود در‌ حالت بدریت ‌و‌ هلالیت- ‌و‌ به‌ برآمدن ‌و‌ ظاهر شدن بالاى افق ‌و‌ فرورفتن در‌ تحت افق، (و) روشن شدن- یا: روشن ساختن ‌آن آنچه در‌ تحت اوست- ‌و‌ كسوف. یا‌ به‌ معنى خسوف باشد یعنى تیرگى ماه به‌ جهت حیلوله ‌ى‌ زمین میان ماه ‌و‌ آفتاب كه‌ نور آفتاب از‌ او‌ بازدارد، یا‌ به‌ معنى تیره ساختن. ‌و‌ این، چنان باشد كه‌ چون اجتماعى افتد كه‌ جرم ماه حایل شود میان ابصار جماعتى ‌و‌ جرم آفتاب، نور آفتاب را‌ از‌ ایشان بازدارد ‌و‌ روى آفتاب را‌ بپوشد ‌و‌ جرم ماه از‌ این طرف كه‌ با‌ ایشان دارد سیاه ‌و‌ به‌ رنگ اصلى باشد، پس‌ چنان نماید كه‌ آفتاب سیاه شده است. پس‌ اگر از‌ «اناره» روشن شدن ‌و‌ معنى لزوم مراد باشد، از‌ «كسوف» نیز معنى تیرگى مى باید خواست. ‌و‌ اگر روشن ساختن ‌و‌ معنى تعدى مراد باشد، از‌ «كسوف» نیز تیره ساختن مى باید خواست تا‌ كلام بر‌ یك ‌و‌ تیره باشد. ‌و‌ بباید دانست كه‌ جرم ماه جرمى است كروى ‌و‌ كثیف ‌و‌ در‌ اصل نورانى نیست ‌و‌ صیقل. ‌و‌ هر‌ جسم كه‌ كثیف ‌و‌ صیقل بود، چون محاذى جرمى منیر افتد، از‌ شعاع او‌ روشن شود ‌و‌ به‌ عكس شعاع به‌ چیزها افكند كه‌ محاذى او‌ بود، مانند آیینه ‌و‌ آب ‌و‌ مانند آن. پس‌ ماه نیز از‌ محاذات آفتاب روشن شود ‌و‌ شعاع بعكس بازدهد. ‌و‌ همیشه یك نصف او‌ محاذى آفتاب بود، پس‌ یك نیمه ‌ى‌ او‌ روشن بود ‌و‌ دیگر نیمه مظلم ‌و‌ به‌ رنگ اصلى. ‌و‌ در‌ اجتماع، نیمه اى كه‌ محاذى آفتاب بود به‌ جهت فوق باشد ‌و‌ نیمه اى كه‌ محاذى ما‌ بود بر‌ رنگ اصلى ‌و‌ تاریك، پس‌ گویند ماه در‌ محاق است. ‌و‌ چون از‌ اجتماع منحرف شود ‌و‌ به‌ دوازده درجه تقریبا از‌ آفتاب دور، شود از‌ نیمه ‌ى‌ مضى طرفى به‌ محاذى ما‌ افتد ‌و‌ ‌آن بر‌ شكل هلالى بوده باشد. ‌و‌ تا‌ ماه از‌ آفتاب دورتر مى شود، ‌آن شكل هلالى بزرگتر مى شود تا‌ چون به‌ مقابله آفتاب رسد، نصف مضى تمام مواجه ما‌ شود پس‌ ماه بدر گردد. ‌و‌ بعد از‌ انحراف از‌ استقبال هم بر‌ عكس وضع اول تاریكى آغاز كند ‌و‌ تا‌ مى رود مقدار مرئى از‌ نصف كم مى شود تا‌ چون باز به‌ اجتماع رسد از‌ نصف مضى هیچ ننماید ‌و‌ نصف تاریك تمام مواجه ما‌ شود ‌و‌ محاق گردد ‌و‌ بعد از‌ ‌آن حالت اولى عود كند. پس‌ این باشد زیادتى ‌و‌ نقصان او. ‌و‌ اگر كسى تشكیك نماید كه‌ امتهان ‌و‌ خوارى ماه به‌ سبب نقصان روشنى او‌ ظاهر است، لیكن امتهان او‌ به‌ سبب زیادتى نور چه وجه دارد، ازاله ‌ى‌ این شك چنین باید نمود كه: چون زیادتى نور او‌ به‌ حسب احساس ‌و‌ رویت ماست، اگر نه همیشه نصف بیشتر از‌ او‌ روشن است به‌ سبب آفتاب، ‌و‌ امر الهى او‌ را‌ چنان مسخر فرموده كه‌ در‌ نصف اول از‌ ماه كه‌ آفتاب به‌ او‌ نور بخشد، هر‌ شب از‌ ‌آن نصف بر‌ قدرى خاص باشد كه‌ او‌ را‌ قدرت ‌آن نباشد كه‌ از‌ ‌آن قدر تعدى ‌و‌ تجاوز نماید. پس‌ به‌ سبب تسخیر او‌ مر این زیادتى را‌ بر‌ این وجه مقرر ممتهن ‌و‌ خوار بوده باشد. ‌و‌ بعض از‌ علما تشبیه نموده اند حال ماه را‌ در‌ روشنى او‌ در‌ نصف اول ماه ‌و‌ تاریك شدن او‌ در‌ نصف دوم از‌ ماه، به‌ حال بنده اى كه‌ منقب بوده باشد به‌ نقابى كه‌ سید او‌ با‌ او‌ گوید كه: نقاب را‌ بر‌ مدار از‌ روى خود الا بر‌ سبیل تدریج تا‌ تمام ‌آن را‌ بردارى. ‌و‌ بعد از‌ آنكه بر‌ این نهج بردارى، باز مینداز ‌آن نقاب را‌ الا بر‌ سبیل تدریج تا‌ آنكه همه را‌ بیندازى. پس‌ چون در‌ هر‌ دو‌ حال مسخر امر الهى است ممتهن ‌و‌ خوار بوده باشد. «فى كل‌ ذلك انت له مطیع، ‌و‌ الى ارادته سریع». در‌ جمیع این حالات تو‌ مر او‌ را‌ فرمان برنده اى ‌و‌ به‌ خواست ‌و‌ اراده ‌ى‌ او‌ شتاب كننده. «سبحانه! ما‌ اعجب ما‌ دبر فى امرك! ‌و‌ الطف ما‌ صنع فى شانك!». سبحان منصوب على المصدریه. اى: اسبحه سبحانا. ‌و‌ معناه التنزه عن النقائص. ‌و‌ «ما» فى قوله: «ما اعجب» تعجبیه. ‌و‌ لفظه «ما» فى «ما دبر» مفعول اعجب. ‌و‌ الامر ‌و‌ الشان مترادفان. یعنى: تنزیه مى كنم ‌و‌ به‌ پاكى یاد مى كنم او‌ را‌ كه‌ پروردگار عالمیان است! چه عجیب است ‌آن چیزى را‌ كه‌ تدبیر كرده در‌ كار خود! ‌و‌ چه لطیف است آنچه صنع كرده ‌و‌ آفریده اى در‌ امر خود! «جعلك مفتاح شهر حادث لامر حادث». چون این جمله از‌ جمله ‌ى‌ سابق به‌ حسب خبریت ‌و‌ انشائیت مختلف بود، لهذا جدا ساخت از‌ ‌آن جمله. الشهر ماخوذ من‌ الشهره. یقال: شهرت الشى ء شهرا، اى: اظهرته ‌و‌ كشفته. ‌و‌ شهرت السیف: اخرجته من‌ الغلاف. ‌و‌ تشبیه الشهر فى النفس بالبیت المقفول استعاره بالكنایه ‌و‌ اثبات المفتاح له استعاره تخییلیه. ‌و‌ لا‌ یخفى لطافه تشبیه الهلال بالمفتاح. ‌و‌ الجار فى قوله- علیه السلام-: «لامر حادث» متعلق بحادث. اى: حدوث ذلك الشهر ‌و‌ تجدده لاجل امضاء امر حادث مجدد. ‌و‌ یجوز تعلقه بجعل. ‌و‌ تنكیر «امر» للابهام ‌و‌ عدم التبیین. اى: امر مبهم علینا حاله. كما قالوه فى قوله تعالى: (او اطرحوه ارضا)، اى: ارضا مجهوله. یعنى: گردانید تو‌ را‌ كلید ماه نو كه‌ حدوث این ماه نو از‌ جهت گذرانیدن كار تازه باشد. یا: گردانید تو‌ را‌ مفتاح شهر نو از‌ جهت امرى از‌ امور حادثه كه‌ مبهم است بر‌ ما‌ ‌آن امر. «فاسال الله ربى ‌و‌ ربك، ‌و‌ خالقى ‌و‌ خالقك، ‌و‌ مقدرى ‌و‌ مقدرك، ‌و‌ مصورى ‌و‌ مصورك، ان‌ یصلى على محمد ‌و‌ آله». الفاء فصیحه. اى: اذا كان كذلك، فاسال الله. ‌و‌ العدول عن الاضمار الذى هو مقتضى الظاهر لعله للتعظیم ‌و‌ الاستلذاذ ‌و‌ التبرك. المقدر بمعنى الخالق، فالمعطوف بمنزله التاكید للمعطوف علیه. یعنى: چون حال بر‌ این منوال است، پس‌ سوال مى كنم خداى سبحانه ‌و‌ تعالى (را) كه‌ پروردگار من‌ ‌و‌ پروردگار تو‌ است ‌و‌ آفریننده ‌ى‌ من‌ ‌و‌ آفریننده ‌ى‌ تو‌ است ‌و‌ بخشنده ‌ى‌ صورت من‌ ‌و‌ بخشنده صورت تو‌ است، اینكه رحمت كند بر‌ محمد ‌و‌ آل‌ او. «و ان‌ یجعلك هلال بركه لا‌ تمحقها الایام، ‌و‌ طهاره لا‌ تدنسها الاثام». البركه: النما ‌و‌ الزیاده فى الخیر. ‌و‌ محق الشى ء محقا، ابطله ‌و‌ محاه. ‌و‌ منه سمیت اللیالى الثلاث الاخیره من‌ الشهر محاقا. فانه یمحق نور القمر فیها. ‌و‌ الطهاره: النزاهه من‌ الادناس. ‌و‌ یندرج فیها نزاهه الجوارح عن الافعال الغیر المستقیمه، ‌و‌ اللسان عن الاقوال المستهجنه، ‌و‌ النفس عن الاخلاق المذمومه ‌و‌ الادناس الجسمانیه، بل النزاهه عن كل‌ ما‌ یشغل عن الاقبال على الحق تعالى، كائنا ما‌ كان. ‌و‌ الدنس: الوسخ. ‌و‌ تدنس الاثام للطهاره القلبیه ظاهر. فان كل‌ نقیصه یفعلها الانسان یتحصل منها ظلمه فى القلب، كما یحصل من‌ نفس الانسان ظلمه فى المراه. فاذا تراكمت ظلمات الذنوب على القلب، صارت رینا ‌و‌ طبعا، كما تصیر الانفاس ‌و‌ الابخره المتراكمه على جرم المراه صداء. ‌و‌ اسناد المحق الى الایام ‌و‌ التدنس الى الاثام، مجاز عقلى، ‌و‌ الملابسه فى الاول زمانیه ‌و‌ فى الثانى سببیه. یعنى: ‌و‌ سوال مى كنم خدا را‌ اینكه بگرداند تو‌ را‌ ماهى با‌ خیر ‌و‌ بركت- كه‌ هر‌ روزى از‌ ‌آن بهتر باشد از‌ روز دیگر در‌ وقوع افعال شایسته- ‌و‌ برطرف نسازد روزهاى این ماه خیر ‌و‌ بركت را، ‌و‌ ماهى با‌ طهارت ‌و‌ پاكیزگى كه‌ چركین نسازد ‌آن را‌ گناهان. یعنى چنان ماهى باشد كه‌ از‌ جوارح ‌و‌ اعضا افعال ناشایسته سرنزند، ‌و‌ زبان به‌ سخنان ناخوش متنطق نگردد، ‌و‌ نفس از‌ افعال ذمیمه بازایستد، ‌و‌ بالجمله هر‌ چه مشغولى از‌ جناب پروردگار بوده باشد در‌ این ماه به‌ فعل نیاید. «هلال امن من‌ الافات ‌و‌ سلامه من‌ السیئات». الامن: اطمینان القلب ‌و‌ زوال الخوف من‌ مصادفه مكروه. یعنى: ‌و‌ سوال مى كنم از‌ خدا كه‌ بگرداند تو‌ را‌ ماهى كه‌ ایمن ‌و‌ مطمئن القلب باشیم در‌ این ماه از‌ آفات- بدنیه ‌و‌ نفسانیه، از‌ كبر ‌و‌ حسد ‌و‌ حرص ‌و‌ غرور ‌و‌ غیر آنها- ‌و‌ سالم باشیم از‌ بدیها. «هلال سعد لا‌ نحس فیه، ‌و‌ یمن لا‌ نكد معه، ‌و‌ یسر لا‌ یمازجه عسر، ‌و‌ خیر لا‌ یشوبه شر». السعد ‌و‌ السعاده مترادفان. ‌و‌ یضادهما النحس ‌و‌ الشقاوه. ‌و‌ النكد: عسر المعاش ‌و‌ ضیقه. یعنى: ‌و‌ ماهى باشد با‌ سعادت كه‌ نحوست در‌ او‌ راه نیابد، ‌و‌ با‌ یمن ‌و‌ بركت كه‌ تنگى معاش با‌ او‌ نباشد، ‌و‌ ماه آسانى كه‌ آمیخته نشود به‌ او‌ دشوارى، ‌و‌ ماه نیكویى كه‌ نیامیزد او‌ را‌ بدى. «هلال امن ‌و‌ ایمان، ‌و‌ نعمه ‌و‌ احسان، ‌و‌ سلامه ‌و‌ اسلام». قد طلب- علیه السلام- الامن فى هذا الدعاء مرتین، مره مقیدا بكونه من‌ الافات، ‌و‌ مره مطلقا. ‌و‌ كذلك طلب السلامه مرتین، مره مقیده بكونها من‌ السیئات، ‌و‌ اخرى مطلقه. ‌و‌ یمكن ان‌ یراد بالمطلقه سلامه القلب عن التعلق بغیر الحق جل ‌و‌ علا، كما قاله بعض المفسرین فى قوله تعالى: (یوم لا‌ ینفع مال ‌و‌ لا‌ بنون الا من‌ اتى الله بقلب سلیم). ‌و‌ اما الامن المطلق، فلعل المراد به‌ طمانینه النفس بحصول راحه الانس ‌و‌ سكینه الوثوق. یعنى: ‌و‌ ماهى كه‌ ما‌ با‌ طمانینه ‌ى‌ نفس باشیم- كه‌ از‌ حب دنیا ‌و‌ هرچه بازآرد از‌ توجه به‌ جناب پروردگار فارغ البال باشیم- ‌و‌ با‌ ایمان باشیم- یعنى تصدیق نماییم به‌ آنچه علم قطعى حاصل است به‌ آنكه پیغمبر صلى الله علیه ‌و‌ آله فرموده است- ‌و‌ با‌ نیكویى ‌و‌ احسان ‌و‌ سلامت قلب باشیم از‌ غیر خداى، ‌و‌ با‌ اخلاص باشیم در‌ كلمه ‌ى‌ اسلام كه‌ ‌آن شهادت «لا اله الا الله. محمد رسول الله. على ولى الله» است. «اللهم صل على محمد ‌و‌ آله. ‌و‌ اجعلنا من‌ ارضى من‌ طلع علیه ‌و‌ ازكى من‌ نظر الیه، ‌و‌ اسعد من‌ تعبد لك فیه». لفظه «من» فى قوله علیه السلام: «من ارضى» مكسوره المیم. ‌و‌ قد وجد فى بعض النسخ مفتوحه. المراد بالطلوع اما ظهوره للحس او‌ الطلوع فى هذه اللیله، او‌ الطلوع فى الزمان الماضى مطلقا. ‌و‌ كذلك قوله علیه السلام: «من نظر الیه». ‌و‌ تزكیه النفس تطهیرها من‌ الرذائل ‌و‌ الادناس ‌و‌ اتصافها بما یعدها لسعاده الدارین ‌و‌ فلاح النشاتین. ‌و‌ العباده اقصى الذل ‌و‌ الخضوع. ‌و‌ لذلك لا‌ یلیق الا الله. ‌و‌ الضمیر المرفوع فى «طلع علیه»، ‌و‌ المجرور فى «نظر الیه» راجع الى الهلال. ‌و‌ الضمیر المجرور فى «تعبد لك (فیه)» راجع الى الهلال بمعنى الشهر. فالكلام استخدام. ‌و‌ اسم التفضیل فى قوله علیه السلام: «و اجعلنا من‌ ارضى من‌ طلع علیه» كما یجوز ان‌ یكون للفاعل- على ما‌ هو القیاس- یجوز ان‌ یكون للمفعول، نحو اعذر ‌و‌ الوم ‌و‌ اشهر. اى: اجعلنا من‌ اعظم المرضیین عندك. ‌و‌ ما‌ قیل ان‌ مجى ء اسم التفضیل بمعنى المفعول غیر قیاس بل مقصور على السماع، ففیه انه لما وقع فى كلامه علیه السلام- كفى ذلك فى تجویزه، فلا یحتاج الى السماع من‌ غیره. یعنى: بار خدایا، رحمت كن بر‌ محمد ‌و‌ آل‌ او. ‌و‌ بگردان ما‌ را‌ از‌ خشنودترین- یا: پسندیده ترین- ‌آن كسى كه‌ طلوع كرده است هلال بر‌ او‌ ‌و‌ پاكیزه ترین ‌آن كسى كه‌ نظر كرده به‌ سوى این هلال ‌و‌ نیكبخت ترین ‌آن كسى كه‌ عبادت ‌و‌ پرستش كرده تو‌ را‌ در‌ این ماه. «و وفقنا فیه للتوبه». التوبه لغه الرجوع ‌و‌ یضاف الى العبد ‌و‌ الى الرب تعالى شانه. ‌و‌ معناها على الاول: الرجوع من‌ المعصیه الى الطاعه. ‌و‌ على الثانى: الرجوع عن العقوبه الى العفو ‌و‌ الرحمه. ‌و‌ فى الاصطلاح: الندم على الذنب لكونه ذنبا. ‌و‌ قد تقدم الكلام فیما یتعلق بها من‌ المباحث فى شرح دعائه علیه السلام فى طلب التوبه. (یعنى:) ‌و‌ توفیق ده‌ ‌و‌ اسباب مهیا گردان براى ما‌ در‌ این ماه از‌ جهت حصول توبه- كه‌ ‌آن رجوع ‌و‌ بازگشت است از‌ معصیت ‌و‌ نافرمانى به‌ طاعت ‌و‌ فرمانبردارى تو. «و اعصمنا فیه من‌ الحوبه». لعل المراد من‌ العصمه معناها اللغوى، اى: الحفظ عن السوء. ‌و‌ «الحوبه»- بفتح الحاء المهمله ‌و‌ الباء الموحده-: الخطیئه. یعنى: ‌و‌ نگاه دار ما‌ را‌ در‌ این ماه از‌ خطایا ‌و‌ گناهان. «و احفظنا فیه من‌ مباشره معصیتك». ‌و‌ حفظ كن ما‌ را‌ از‌ مباشرت در‌ كار نافرمانى تو‌ بودن. «و او‌ زعنا فیه شكر نعمتك». الایزاع: الالهام، ‌و‌ هو القاء الخیر فى القلب من‌ دون فكر. ‌و‌ المراد بایقاع الشكر فى القلب لیس هو الشكر الجنانى فقط، بل ما‌ یعم الانواع الثلاثه. فالغرض صرف القلب الى الشكر اعم من‌ ان‌ یكون لسانیا او‌ جنانیا او‌ اركانیا. (یعنى:) ‌و‌ ملهم گردان ‌و‌ منصرف گردان دل ما‌ را‌ از‌ ناسپاسى به‌ سپاس كردن نعمت تو‌ در‌ این ماه. «و البسنا فیه جنن العافیه». الجنن- بضم الجیم ‌و‌ فتح النون-: جمع جنه- بالضم- ‌و‌ هى الوقایه. ‌و‌ منه: الامام جنه الماموم. لانه یقیه من‌ السهو ‌و‌ الزلل، كما یقى الجنه- ‌و‌ هو الترس- صاحبه. (یعنى:) ‌و‌ بپوشان ما‌ را‌ سپر عافیت- یعنى دور بودن از‌ امراض ‌و‌ اسقام بدنیه ‌و‌ نفسانیه. «و اتمم علینا باستكمال طاعتك فیه المنه». «اتمم»- على همزه القطع- من‌ الاتمام. یعنى: ‌و‌ تمام گردان بر‌ ما‌ نعمت خود را‌ به‌ طاعت ‌و‌ فرمانبردارى ما‌ تو‌ را‌ در‌ این ماه. «انك المنان الحمید». اى: المعطى ‌و‌ المنعم قبل السوال. ‌و‌ الحمید: اى: المستحق للحمد. یعنى: زیرا كه‌ تویى نعمت دهنده ‌و‌ بخشاینده پیش از‌ سوال كردن، ‌و‌ تویى ستوده شده ‌و‌ سزاوار حمد. «و صلى الله على محمد ‌و‌ آله الطاهرین». ‌و‌ رحمت كناد خداى تعالى بر‌ محمد ‌و‌ آل‌ او‌ كه‌ پاكند ‌و‌ پاكیزه از‌ گناهان.

ویدیو مرتبط :
‫دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه‬‎

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

تفسیرصحیفه سجادیه - دعای چهل و یكم