معروف‌ترین دایناسورهای جهان: ترانادان

مجله دیجی کالا - فرهنگ حشمتی: ترانادان یکی از بزرگ‌ترین خزندگان پرنده‌ی کشف شده تا به امروز است. طول این پرنده (فاصله‌ی نوک دو بال‌اش) به بیش از ۶ متر می‌رسیده و در اواخر دوره‌ی کرتاسه، در آمریکای شمالی می‌زیسته است.

«ترانادان» (Pteranodon) به معنی «بال بی‌دندان» یا «پرنده‌ی بی‌دندان» است. فسیل‌های زیادی از این جانور تا به امروز کشف شده است، بنابراین ترانادان جزو شناخته‌شده‌ترین دایناسورها به شمار می‌رود. ترانادان‌ها همانند اکثر پرندگان امروزی، منقاری بدون دندان داشته‌اند. منقار این دایناسورها، بلند و باریک بود و نوک تیزی داشت.

برخلاف ترانادان‌های ماده، ترانادان‌های نر یک تاج بزرگ بر روی سرشان داشتند و همچنین جثه‌شان از ترانادان‌های ماده بزرگ‌تر بود. سایز و حالت این تاج به عوامل بسیاری مثل سن، جنسیت و گونه‌ی ترانادان مرتبط بود. کاربرد دقیق این تاج هنوز مشخص نشده ولی تئوری‌های زیادی در این رابطه بیان شده: برخی محققان معتقدند که این تاج برای بالانس کردن وزن سر و منقار بلند وجود داشته است. برخی معتقدند که نقش سکان را هنگام پرواز ایفا می‌کرده و برخی دیگر هم، این تاج را نوعی ترمز برای ترانادان‌ها در هنگام پرواز می‌دانند. نظریه‌های زیادی هم در مورد نوعی دستگاه برای تنظیم دمای بدن جانور گفته شده ولی درنهایت هنوز هیچ نظریه‌ی مطمئنی در رابطه با تاج ترانادان‌ها به‌جز تفاوت میان نر و ماده گفته نشده است.

درحالی‌که ترانادان‌های نر تا ۶٫۵ (و حتی ۷ متر) متر طول داشتند، ترانادان‌های ماده نهایتا ۴ متر بودند. متاسفانه هنوز تخمین دقیقی از وزن دقیق این جانور مشخص نشده است؛ بعضی از دانشمندان معتقدند که ترانادان‌ها تنها ۲۰ کیلوگرم وزن داشته‌اند ولی برخی دیگر تا ۱۰۰ کیلوگرم هم تخمین زده‌اند.

نسبت طول بال‌ها به بدن در ترانادان‌ها نشان می‌داد که نحوه‌ی پرواز و شکار این جانور شبیه به مرغ‌های دریایی بزرگ امروزی بوده است؛ این پرنده‌ها نزدیک به سطح آب، به کمک جریان باد و بدون بال زدن پرواز می‌کردند. با توجه به فسیل‌های ماهی که در قسمت معده‌ی فسیل‌های ترانادان‌ها پیدا شده، انتظار می‌رود که رژیم غذایی این دایناسورها تنها از ماهی تشکیل شده باشد.

درگذشته، محققان بر این باور بودند که ترانادان‌ها هنگام پرواز در سطح اقیانوس‌ها، منقار باریک و تیز خود را در آب فرو کرده و ماهی‌های سطح آب را شکار می‌کردند. اما در اواخر دهه‌ی ۹۰ میلادی، دانشمندان با بررسی استخوان‌های سر، گردن و شانه‌ی ترانادان، به این نتیجه رسیدند که این استخوان‌ها همانند برخی پرندگان امروزی، از استحکام بسیار بالایی برخوردار بوده‌اند. بنابراین، ترانادان‌ها هم با سرعت زیادی در آب شیرجه می‌زدند و پس از شکار ماهی، از آب خارج می‌شدند.

جالب است بدانید که به‌صورت فنی، ترانادان یک دایناسور حساب نمی‌شود و در حقیقت تنها یک خزنده‌ی پرنده بوده که هم‌دوره‌ی دایناسورها می‌زیسته است.

مجله دیجی کالا - فرهنگ حشمتی: حتی اگر کوچک‌ترین علاقه‌ای به دنیای دایناسورها نداشته باشید، بدون شک نام «تی-رکس» (T-Rex) را شنیده‌اید. در بازی‌های رایانه‌ای، در فیلم‌های هالیوودی و حتی در زندگی روزمره، همه‌جا ردپایی از تی-رکس وجود دارد. از شخصیت اصلی فیلم‌های پارک ژوراسیک گرفته تا غول آخر سری بازی‌های Dino Crisis، هرجایی که قرار باشد از نماد یک موجود خشن، ترسناک، خون‌خوار و عظیم‌الجثه استفاده شود، T-Rex اولین انتخاب خواهد بود.

تی‌-رکس، تیرانوسور، تیرانوساروس، تایرانوساروس، … هر طوری که نام‌اش را تلفظ کنید، هیچ تاثیری در نقش این دایناسور به‌عنوان موجودی خون‌خوار از دل جهنم نخواهد داشت. «تایرانوسور» به معنی «سوسمار ستمگر» و رکس به معنی «پادشاه» است. باوجود ۱۲ متر طول، ۶ متر ارتفاع و وزنی معادل ۷ تن، به نظر می‌رسد که نام مناسبی برای‌اش انتخاب شده باشد.

طول جمجمه‌ی تی-رکس به ۱.۵ متر می‌رسیده که در آن دندان‌هایی خمیده و خنجر مانند با طول حداکثر ۳۰ سانتی‌متر قرار گرفته بودند. آرواره‌ی تی-رکس به طرز باورنکردنی‌ای قدرتمند بود و قابل قیاس با آرواره‌ی تمساح یا کوسه نیست. برخلاف اکثر دایناسورهای گوشت‌خوار که آرواره‌ای V شکل داشتند، تی-رکس از آرواره‌ای U شکل بهره می‌برد. این موضوع مزایا و معایبی را برای این دایناسور به وجود می‌آورد؛ مزیت آرواره‌ی U شکل در حجم بیش‌تر گوشت و استخوانی است که می‌تواند با یک‌بار گاز گرفتن از طعمه جدا کند. در عوض، این نوع آرواره، فشار بیش‌تری را بر روی دندان‌های جلویی وارد می‌کند. دانشمندان بر این باورند که تی-رکس می‌توانست با هر بار گاز گرفتن، نزدیک به ۲۵۰ کیلوگرم گوشت را از بدن طعمه‌ی خود جدا کرده و استخوان‌هایش را هم خرد کند.

برخلاف آنچه در مورد بینایی ضعیف تی-رکس به باور عوام تبدیل شده، آخرین تحقیقات دانشگاه Oregon بر روی شکاف و حالت قرارگیری چشمان تی-رکس نتایج جالبی را در برداشته است؛ با بررسی مدل شبیه‌سازی‌شده و مقایسه‌ی چندین دایناسور، «کنت استیون» (Kent Stevens) محقق دانشگاه اورگن به این نتیجه رسید که چشمان تی-رکس، زوایای دید ۵۵ درجه‌ای داشته، تیزبینی‌شان ۱۳ برابر چشمان انسان است و می‌توانسته طعمه را از فاصله‌ی ۶ کیلومتری تشخیص دهد. بر اساس این نظریه، چشمان تی-رکس ۳٫۵ برابر دقیق‌تر از چشمان عقاب بوده است.

تحقیقات انجام‌شده بر روی فسیل‌های تی-رکس در دانشگاه Ohio هم، به حرکات سریع سر و چشمان این دایناسور اشاره دارد. به‌علاوه، این تحقیقات نشان داده که تی-رکس می‌توانسته فرکانس‌های صوتی پایین را حس و طعمه‌ی خود را از فاصله‌ی بسیار دور، شناسایی کند. با توجه به قدرت، ضخامت و حالت استخوان‌های پا و همچنین قدرت دم، تی-رکس می‌توانسته با حداکثر سرعتی معادل ۴۰ کیلومتر بر ساعت بدود.

بارزترین مشخصه‌ی تی-رکس، دست‌های بسیار کوچک‌اش است. بااینکه این دست‌ها تنها دو انگشت دارند و طول‌شان از یک متر تجاوز نمی‌کند، ولی استخوان‌های ضخیم‌شان نشان می‌دهند که فضای زیادی برای قرارگیری ماهیچه بر روی‌شان وجود داشته است. به همین دلیل انتظار می‌رود که قدرت دست‌های تی-رکس بسیار زیاد باشد. حالت و میزان عضله‌ی جلوبازوی این دست‌ها نشان می‌دهد که می‌توانند به‌راحتی تا ۲۰۰ کیلوگرم وزن را از زمین بلند کنند. نظریه‌های زیادی در مورد استفاده‌ی این‌چنین دست‌هایی ارائه شده؛ شاید تی-رکس با دست‌هایش طعمه را نگه می‌داشته و شاید هم برای بلند شدن از خواب از آن‌ها استفاده می‌کرده است.

آخرین استخوان‌های کشف‌شده از تی-رکس، بافتی رشته‌ای را در قسمت‌های مختلف بدن‌اش نشان می‌دهد. این یعنی حداقل قسمت‌هایی از بدن این دایناسور، پَر داشته است. حتی اکتشافات بعدی نشان دادند که بدن تی-رکس‌های بالغ، تماما توسط پَر پوشانده شده است.

اگر این موضوع صحت داشته باشد، ظاهر واقعی تی-رکس برخلاف تصویری که تاکنون گمان زده می‌شد، شبیه به یک شترمرغ بسیار بزرگ خواهد بود.