آرش کمانگیر

 

 

 

 

آرَشِ کَمانگیر نام یکی از اسطوره‌های کهن ایرانی و همچنین نام شخصیت اصلی این اسطوره‌است.

 

اسطوره آرش کمانگیر از داستان‌هایی است که در اوستا آمده و در شاهنامه از آرش در سه جا با افتخار نام برده شده ولی داستان آرش در شاهنامه نیامده‌است.*[۱][تحقیق دست اول؟] در کتاب‌های پهلوی و نیز در کتاب‌های تاریخ دوران اسلامی به آن اشاراتی شده‌است. ابوریحان بیرونی، در کتاب خود به نام «آثارالباقیه» به هنگام توصیف «جشن تیرگان»، داستان آرش را بازگو می‌کند و ریشه این جشن را از روز حماسه آفرینی آرش می‌داند. در اوستا آرش را اِرِخشه خوانده‌اند و معنایش را نیز کسانی معناهایی کرده‌اند: از آن دسته «تابان و درخشنده»، «دارنده ساعد نیرومند» و «خداوند تیر شتابان». در اوستا بهترین تیرانداز ارخش نامیده شده‌است که گمان بر این است که همان آرش باشد. بعضی معنی آرش را درخشان دانسته‌اند. و برخی معتقدند که منظور از آرش، حاکم پارتی گرگان بوده که به زور تیر و کمان دشمن را (به احتمال زیاد سکاها را) از مرز ایران دور کرده‌است.

آرش در فرهنگ دهخدا

نام پهلوانی کماندار از لشکر منوچهر. منوچهر در آخر دوره حکمرانی خویش از جنگ با فرمانروای توران، افراسیاب، ناگزیر گردید. نخست غلبه افراسیاب را بود و منوچهر به مازندران پناهید لکن سپس بر آن نهادند که دلاوری ایرانی تیری گشاد دهد و بدانجای که تیر فرود آید مرز ایران و توران باشد، آرش نام پهلوان ایرانی از قله دماوند تیری بیفکند که از بامداد تا نیمروز برفت و بکنار جیحون فرود آمد و جیحون حدّ شناخته شد. در اوستا بهترین تیرانداز را «اِرِخ ِش َ» نامیده و گمان می‌رود که مراد همان آرش است . طبری این کماندار را «آرش شاتین » می‌نامد و نولدکه حدس می‌زند این کلمه تصحیف جمله اوستائی «خَشووی ایشو» باشدچه معنی آن «خداوند تیر شتابنده » است که صفت یا لقب آرش بوده‌است. و بروایت دیگر رب النوع زمین (اسفندارمذ) تیر و کمانی به آرش داد و گفت این تیر دورپرتاب است لکن هرکه آن را بیفکند بجای بمیرد. و آرش با این آگاهی تن بمرگ درداد و تیر اسفندارمذ را برای سعه و بسط مرز ایران بدان صورت که گفتیم بیفکند و درحال بمرد. (از تاریخ ایران باستان حسن پیرنیا):

چون کار بقفل و بند تقدیر افتد

از جیب خرد کلید تدبیر افتد

آرش گهرم ولی چو برگردد بخت

در معرکه پیکان و پر از تیر افتد (خسروی)

از آن خوانند آرش را کمانگیر

که از آمل بمرو انداخت یک تیر

ترا زیبد نه آرش را سواری

که صدفرسنگ بگذشتی ز ساری (ویس و رامین)

و افراسیاب تاختن‌ها آورد و منوچهر چند بار زال را پذیره فرستاد تا ایشان را از جیحون زانسوتر کرده، پس یک راه افراسیاب با سپاهی بی اندازه بیامد و چند سال منوچهر را حصار داد اندر طبرستان و سام و زال غائب بودند و در آخرصلح افتاد به تیر انداختن آرش و از قلعه آمل با عقبه مزدوران برسید و آن مرز [ را ] توران خوانده‌اند. (مجمل التواریخ ) .

 

 

 

 

داستان آرش

در زمان پادشاهی منوچهر پیشدادی، در جنگی با توران، افراسیاب سپاهیان ایران را در مازندران محاصره می‌کند. سرانجام منوچهر پیشنهاد صلح می‌دهد و تورانیان پیشنهاد آشتی را می‌پذیرند و قرار بر این می‌گذارند که کمانداری ایرانی برفراز البرزکوه تیری بیاندازد که تیر به هر کجا نشست آنجا مرز ایران و توران باشد. آرش از پهلوانان ایران داوطلب این کار می‌شود. به فراز دماوند می‌رود و تیر را پرتاب می‌کند.*[۲] تیر از صبح تا غروب حرکت کرده و در کنار رود جیحون یا آمودریا بر درخت گردویی فرود می‌آید. و آنجا مرز ایران و توران می‌شود.*[۳] پس از این تیراندازی آرش از خستگی می‌میرد. آرش هستی‌اش را بر پای تیر می‌ریزد؛ پیکرش پاره پاره شده و در خاک ایران پخش می‌شود و جانش در تیر دمیده می‌شود. مطابق با برخی روایت‌ها اسفندارمذ تیر و کمانی را به آرش داده بود و گفته بود که این تیر خیلی دور می‌رود ولی هر کسی که از آن استفاده کند، خواهد مرد. با این وجود آرش برای فداکاری حاضر شد که از آن تیر و کمان استفاده کند.

 

بسیاری آرش را از نمونه‌های بی‌همتا در اسطوره‌های جهان دانسته‌اند؛ وی نماد جانفشانی در راه میهن است.

 

آرش در ادبیات معاصر

* سیاوش کسرایی شاعر ایرانی شعری به نام آرش کمانگیر و با موضوع آرش دارد.
* توران شهریاری بانوی شاعر ایرانی نیز شعری به نام آرش و تیرگان دارد.

منبع:fa.wikipedia.org

ویدیو مرتبط :
آرش کمانگیر ( منم هم ریشه با آرش که جانبازیست تقدیرم)

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

اپرای «آرش کمانگیر» عبدالحسین مختاباد به روی صحنه می رود

اپرای «آرش کمانگیر» عبدالحسین مختاباد به روی صحنه می رود

عبدالحسین مختاباد خواننده موسیقی ایرانی، از رایزنی با موسسه اکو برای اجرای اپرای «آرش کمانگیر» خبر داد.

 

 

مختاباد با اعلام این خبر، درباره جزئیات این اثر گفت: «پس از 5 سال فعالیت بر روی اپرای «آرش کمانگیر» اواخر سال پیش بود که این اپرا کار آهنگسازیش به اتمام رسید و در حال حاضر هم در حال رایزنی با موسسه اکو برای حمایتشان از این پروژه هستم تا به روی صحنه ببرم، این پروژه اثری است که برای ارکستر بزرگ و بر روی شعر بلند سیاوش کسرایی با عنوان «آرش کمانگیر» نوشته ام.»

وی افزود: «تقریبا زمان بندی این کار که برای دو خواننده و گروه کر نوشته‌ام، به صورتی هست که یک ساعت و نیم تا دو ساعت طول می‌کشد و یک بخش از آن تئا‌تر است که کارگردان نمایش را در دست می‌گیرد و بخش دیگر هم موسیقی است که با دو خواننده و گروه کر به اجرا در می‌آید که با دو خواننده برجسته در این زمینه مذاکره‌ هایی داشته‌ام. گفتنی است، سعی کردم موسیقی ای که برای این کار می‌نویسم کاملا ایرانی باشد، در ضمن ارکستر بصورت فلارمونیک و از گروه کر نیز استفاده شده است.»

عبدالحسین مختاباد در ادامه صحبتهاش با اعلام آمادگی برای اجرای کنسرت به نفع زلزله زدگان آذربایجان شرقی، گفت: «خبر تاسف بار در گذشت هموطنان مظلوم آذربایجانی ‌ام در اثر زلزله ویرانگر را که شنیدم، تاسف و تالم عمیقم را بر انگیخت. ضمن اعلام همدردی با خانواده‌های داغدار، باید همه ما در حد توانمان دست در دست هم نهیم تا مرهمی بر زخمهای آنان بوده و نیز باری را از دوش این مردم فهیم و بزرگ برداریم. بنده نیز در حال انجام مقدمات کنسرتی به نفع زلزله زدگان هستم، که در صورت امکان و دریافت مجوزهای لازم، در شهر تبریز برگزار خواهد شد.»

این خواننده در پایان با اشاره به برنامه های آتی خود خاطرنشان کرد: «مدتی است کار آهنگسازی بر روی آثاری از شعرای معاصر همچون احمد شاملو، شفیعی کدکنی، سایه و اخوان ثالث را شروع کرده ‌ام که در آینده پس از اتمام آهنگسازی و ضبط به مرحله انتشار خواهم رساند.»

لازم به ذکر است، چندی پیش آلبوم «سایه دوست» با خوانندگی عبدالحسین مختاباد راهی بازار موسیقی کشور شد که مورد استقبال مخاطبین قرار گرفت./شبکه ایران