نظر فقها درباره عده طلاق و ازدواج موقت

خبرگزاری مهر: مسئله عده زنان، فلسفه‌های متعددى دارد و منحصر به مسئله انعقاد فرزند نیست؛ لذا در تمام مواردى که شرع گفته است، زن باید عده نگه‌دارد؛ هرچند عقیم و نازا باشد، یا رحم خود را برداشته باشد.

بیوه‌شدن زن و چگونگی سپری‌کردن این ایام، خود تابع احکامی است که لازم است زنان، نسبت به آن آگاهی داشته باشند. از دست دادن همسر‌ یا طلاق، به معنای پایان یافتن رابطه زوجیت، اثرات وضعی و فقهی را برای زن به همراه دارد و زن موظف است به علل گوناگون، مدت زمانی را بدون رابطه زوجیت به‌سر برد تا بتواند ازدواج مجددی داشته باشد؛ این ایام را عده می‌نامند.

چه کسانی عده ندارد؟

به فتوای همه مراجع (حضرات آیات خمینی، مکارم‌شیرازی، زنجانی، سبحانی، مظاهری، بهجت، فاضل‌لنکرانی و...) زنی که از همسرش جدا شده است، اگر 9 سالش تمام نشده باشد؛ و همچنین زن یائسه، عده ندارد.

بنابر قول حضرات آیات امام خمینی، مکارم‌شیرازی، سبحانی و مظاهری، عده نداشتن زن به این معناست که اگر چه شوهرش با او نزدیکی کرده باشد، بعد از طلاق می‌تواند فوراً شوهر کند.

از این بیان می‌توان دریافت زنی که شوهرش با او نزدیکی نکرده است نیز عده ندارد؛ چنان‌چه آیت‌الله زنجانی فرموده‌اند: اگر شوهر زنش را پیش از نزدیکی با او طلاق دهد، عده ندارد و زن می‌تواند بعد از طلاق فوراً شوهر کند.

آیت‌الله مکارم‌شیرازی، فلسفه عده را چنین بیان می‌کنند: «مسئله عده زنان، فلسفه‌های متعددى دارد و منحصر به مسئله انعقاد فرزند نیست؛ لذا در تمام مواردى که شرع گفته است، زن باید عده نگه‌دارد، هرچند عقیم و نازا باشد، یا رحم خود را برداشته باشد یا فرضاً چند سال است از شوهر خود جدا زندگى مى‌کند؛ در تمام این صورت‌ها باید عده نگهدارد.»

عده طلاق

امام‌ خمینی (ره) می‌فرمایند: زنی كه 9 سالش تمام شده و یائسه نیست، اگر شوهرش با او نزدیكی كند و طلاقش دهد، بعد از طلاق باید عده نگه دارد؛ یعنی بعد از آن‌كه در پاكی طلاقش داد، به قدری صبر كند كه دوباره حیض ببیند و پاك شود و همین‌كه حیض سوم را دید، عده او تمام می‌شود و می‌تواند شوهر كند.

در حقیقت بنابر نظر حضرات آیات مکارم‌شیرازی، مظاهری، وحیدخراسانی، تبریزی، ملاک عده در طلاق، دو بار پاک‌شدن از حیض است و بار سوم که حیض دیده شد، عده به اتمام رسیده است.

اما ممکن است زن جزو کسانی باشد که حیض نمی‌بینند؛ در این شرایط حضرات آیات امام‌ خمینی، سیستانی، زنجانی، اراکی، صافی، وحیدخراسانی می‌فرمایند: زنی که حیض نمی‌بیند اگر در سن زن‌هایی باشد که حیض می‌بینند، چنان‌چه شوهرش بعد از نزدیکی‌کردن او را طلاق دهد، باید بعد از طلاق تا سه ماه عده نگه دارد.

و آیت‌الله مکارم‌شیرازی توضیح می‌دهند: منظور از سه ماه آن است كه اگر اول ماه است، سه ماه تمام هلالی و اگر روز دیگری از ماه است مانند پنجم یا دهم، هنگامی‌كه پنجم یا دهم ماه چهارم شود، عده او تمام است؛ مثلاً اگر پنجم ماه رجب او را طلاق گفته، پنجم ماه شوال عده او تمام است.

آن‌چه گذشت در مورد زن غیرباردار بود، اما اگر زنی باردار طلاق داده شود، آیت‌الله وحیدخراسانی می‌فرمایند: عده او تا زمانی‌که وضع حمل نماید، ادامه دارد؛ و این قول تمام مراجع است.

زن، در پایان زمان عقد موقت نیز، ملزم به نگهداشتن عده است. امام خمینی، حضرات آیات مکارم‌شیرازی، صافی‌گلپایگانی، تبریزی، سیستانی،‌ فاضل‌لنکرانی، وحیدخراسانی می‌فرمایند: عده عقد موقت برای زنی که عادت ماهانه می‌بیند، به مقدار دو حیض کامل است و اگر عادت نمی‌بیند، چهل و پنج روز تمام است.

عده وفات

وفات نیز عاملی است که باعث انقطاع زوجیت می‌شود. لذا زن با فوت همسر نیز باید عده نگاه دارد، اما مدت عده‌ای که لازم است زن برای فوت همسر نگاه دارد، با عده طلاق متفاوت است.

آنچه فقها می‌گویند آنست که زنی كه شوهرش مرده است باید تا چهار ماه و ده روز عده نگه دارد؛ اگرچه یائسه یا صیغه باشد، یا شوهرش با او نزدیكی نكرده باشد. این قول همه مراجع اعم از امام خمینی (ره) و حضرات آیات وحیدخراسانی، تبریزی، سیستانی،‌ بهجت، مکارم‌شیرازی و فاضل‌لنکرانی و... است.

هم ایشان معتقدند در صورتی‌که زن باردار باشد،‌ مدت عده تا زمان وضع حمل او خواهد بود؛ ولی اگر پیش از گذشتن چهار ماه و ده روز، بچه‌اش به دنیا آید، باید تا چهار ماه و ده روز از مرگ شوهرش صبر كند.

همچنین بنابر نظر همین مراجع، اگر شوهر زن غایب یا در حکم غایب باشد، ابتدای عده وفات برای زن، از موقعی است که زن از مرگ شوهر مطلع شود؛ و آیت‌الله سیستانی تصریح می‌کنند: نه از زمان مرگ شوهر.

در عده وفات نکته‌ای که وجود دارد آنست که عده نگاه‌داشتن، تنها به معنای ازدواج‌نکردن نیست؛ بلکه مسائل دیگری نیز باید رعایت شود.

طبق نظر امام خمینی (ره) و حضرات آیات فاضل‌لنکرانی، سیستانی، سبحانی و مظاهری: زنی که در عده وفات است، حرام است که لباس الوان بپوشد و منظور از الوان در لسان فقها، لباس‌های زینتی و هر لباسی است که در عرف زینت محسوب می‌شود.

امام خمینی (ره) در ادامه بیان حرمت پوشیدن لباس الوان، سرمه‌کشیدن و کارهای دیگری را که زینت حساب می‌شود را نیز حرام دانسته‌اند.

اما حضرات آیات مکارم‌شیرازی و زنجانی تنها بر خودداری از انجام چنین اعمالی تأکید داشته‌اند و ذکری از حرمت به میان نیاورده‌اند.

نکات

در مورد این‌که زن زناکار نیز عده دارد یا خیر، فقها قایل به عدم لزوم نگاه‌داشتن عده‌اند؛ آیت‌الله مکارم‌شیرازی می‌فرمایند: هر نوع جدایی زن از مرد بعد از انجام عقد و دخول، عده دارد و در مورد زنا نیز احتیاط آن است که به اندازه یک‌بار عادت و پاک‌شدن، از نکاح خودداری کنند.

و در مورد عده زنی که داروی ضدحاملگی مصرف می‌کند یا رحم او برداشته شده است نیز فقها به اتفاق قائل به لزوم رعایت مدت زمان عده‌اند. آیت‌الله مکارم‌شیرازی در این زمینه می‌فرماید: «از مجموع ادله شرعیه استفاده می‌شود که نگه‌داشتن عده تنها به خاطر احتمال باردارى نیست، و این در واقع یکى از علل آن است؛ نه تنها علت و یکى از علل آن، حفظ حریم زوجیت است؛ به همین دلیل اگر شوهر یک سال در مسافرت باشد و زنش را طلاق دهد، همه مى‌گویند باید عده نگه دارد؛ درحالى‌که بعد از غیبت یک‌ساله، احتمال انعقاد ولد وجود ندارد. همچنین اگر شوهر در زندان باشد، یا بر اثر بیمارى گرفتار عنن گردد، و یقین پیدا کنیم که شوهر براى همیشه عقیم شده، در تمام این فروض، عده بر زن لازم است؛ درحالى‌که احتمال انعقاد نطفه وجود ندارد.»*

*منبع: پایگاه تحلیلی خبری زنان و خانواده