مهمترین چالش‌های تغذیه سالم در کشور

ایسنا: بیست و چهارم مهر ماه اولین بار توسط سازمان ملل متحد بعنوان روز جهانی غذا به منظور جلب توجه جهانیان به مسئله مهم غذا انتخاب شد.

طبق آمار اعلام شده نزدیک به 800 میلیون نفر در جهان از گرسنگی رنج می برند که 60 درصد آنها را زنان تشکیل داده و همچنین همه ساله نزدیک به 5 میلیون کودک در جهان جان خود را به دلیل مشکلات تغذیه‌ای از دست می دهند. به همین مناسبت گفت‌وگویی با دکتر مجید حاجی فرجی، رییس دانشکده تغذیه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور ترتیب دادیم تا از اهمیت این روز و مهمترین چالش‌های تغذیه‌ای کشور صحبت کنیم.

-به نظر شما اهمیت نامگذاری روزی به عنوان "روز جهانی غذا" چیست؟

روز جهانی غذا، از سال 1981، همه ساله در روز شانزدهم اکتبر (روز تاسیس سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد در سال 1945) برگزار می شود. این روز در حقیقت، روزی برای اقدام علیه گرسنگی است. شاید در جهانی که در تسخیر رسانه‌هاست، درک اهمیت موضوع گرسنگی، کمی دشوار باشد، اما اهمیت این روز را می توان با عنایت به برخی آمارها بیشتر درک کرد.

از جمله آمار‌ها این است که 805 میلیون نفر (در حدود یک نهم) از جمعیت جهان با گرسنگی مزمن زندگی می کنند. 60 درصد گرسنگان جهان را زنان تشکیل می دهند. هرساله پنج میلیون کودک زیر پنج سال، به دلایل مرتبط با سوء تغذیه جان خود را از دست می دهند. 40 درصد کودکان در کشورهای فقیر، در اثر سوء تغذیه، دچار آسیبهای بدنی و ذهنی می شوند. 26 درصد کودکان جهان به دلیل سوء تغذیه دچار کوتاهی قد هستند. دو میلیارد نفر از کمبود یک یا چند ریز مغذی رنج می‌برند و حتی در ایالات متحده امریکا که کشوری غنی و ثروتمند است در حدود یک هفتم آمریکایی‌ها (14.3 درصد مردم)، کمتر از حد نیاز خود، غذا می‌خورند. بنابراین گرسنگی مختص یک منطقه جغرافیایی خاص نیست.

علاوه بر رنج انسانها، هزینه‌ای که جهان برای گرسنگی می‌پردازد نیز قابل توجه است. هزینه‌ای که گرسنگی در طول یک سال بر اقتصاد جهانی تحمیل می‌کند در حدود 3.5 تریلیون دلار برآورد می‌شود. گرسنگان، علاوه بر دشواریهای آموزشی، کارایی کمتری نیز در محیط های کاری خواهند داشت. از سوی دیگر، گرسنگی مشکلات امنیتی و حتی زیست محیطی نیز به همراه خواهد داشت. بنابراین از بین بردن گرسنگی در سطح جهانی، نه تنها وظیفه‌ای اخلاقی است، بلکه یک سرمایه گذاری نیز محسوب می‌شود.

با توجه به شعار سال 2014 روز جهانی غذا "کشاورزی خانواده - تغذیه جهان، مراقبت از زمین" به نظر می‌رسد فائو در نبرد با موضوع گرسنگی و در راه رسیدن به امنیت غذایی به جای پرداختن به سیاستگذاری‌های کلان، شروع از اولین حلقه زنجیر را پیشنهاد می‌کند.

هنگامی که از گرسنگی سخن می‌گوییم باید گرسنگی را با تمام اشکال آن در نظر داشته باشیم. امروزه غذاهای دارای ارزش تغذیه‌ای (به عنوان مثال محصولات غذایی حاوی مقادیر قابل توجه ریزمغذیها) گران‌تر هستند و یک دلیل گرایش به غذاهای آماده در جهان، می‌تواند ارزان بودن آنها باشد. غذاهای ارزان آماده عمدتا دارای کالری زیاد و ریزمغذیهای اندک هستند. همچنین در تهیه این محصولات غذایی، از مواد اولیه و همچنین فرآیندهای خاصی استفاده می شود که هدف نهایی آن، افزایش لذت مصرف کننده و تضمین وفاداری مشتریان است، لذا صحبت از رژیم غذایی متعادل برای بسیاری از اقشار، ممکن است امری تجملی محسوب شود.

-از نظر شما، مهمترین چالش‌های کشور در حوزه تغذیه در زمان حاضر چیست؟

از مهمترین مشکلات در حوزه امنیت غذا و تغذیه در کشور می‌توان به کمبود ریز مغذیها در اقشار مختلف جامعه اشاره کرد. حل این معضل، نیازمند سیاستگذاری، حمایت‌های اجرایی، پایش و ارزشیابی به موقع است. در این راستا سند ملی تغذیه و امنیت غذایی کشور، دو سال قبل توسط انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور به سفارش وزارت بهداشت و با همکاری دفتر بهبود تغذیه جامعه و موسسه ملی سلامت تدوین شد. پس از تصویب، این سند در جلسه شورای سلامت و امنیت غذایی اجرائی شد و از سوی شورای مراقب مربوطه در حال پایش و ارزشیابی است. ضمن این که بر اساس ابلاغ معاونت بهداشت در سال جاری، پایش غذا و تغذیه (و در واقع دیدبانی وضعیت غذا و تغذیه) در کشور، بر عهده این انستیتو گذاشته شده است.

از مسائل دیگری که در روزهای اخیر نیز حساسیت زیادی در سطح جامعه ایجاد کرده است، می‌توان به مساله اطمینان از سلامت محصولات غذایی اشاره کرد. با توجه به اینکه حوزه ارتباطات و شبکه های اجتماعی به سرعت در حال گسترش هستند، لذا اطلاع رسانی صحیح و استفاده از منابع معتبر، می‌تواند نقش مهمی در تصمیم گیری مصرف کنندگان داشته باشد. با عنایت به اینکه سازمان‌ها و نهادهای مختلفی در کشور، متولی امر سلامت محصولات غذایی هستند، لزوم هم صدایی و اتخاذ رویه‌های یکسان در اطلاع رسانی توسط این نهادها می تواند اعتماد مردم را به سازمانهای نظارتی بیشتر کند. همچنین به نظر می‌رسد برخی باورهای نادرست و شایعات در زمینه تغذیه و سلامت، می‌تواند ناشی از اظهار نظرهای متفاوتی باشد که از سوی منابع مختلف در مورد یک موضوع واحد صادر می‌شود.

مساله مهم دیگر، قوانین متغیری است که در مورد برخی محصولات غذایی اعمال می‌شود. به عنوان مثال در مورد خمیر مرغ مورد استفاده در صنعت گوشت، بنابر جو موجود در جامعه گاهی مجاز و گاهی نیز غیر مجاز اعلام می‌شود که می تواند موجبات سردرگمی مصرف کنندگان و تولید کنندگان شود و همچنین در صورت فقدان استاندارد لازم و نظارت صحیح، موجبات تقلبات را فراهم کند.

در بعد راهبردی وضعیت تغذیه، به نظر می‌رسد مبحث ذائقه سازی صحیح از جمله موضوعاتی است باید به صورت جدی تری توسط نهادهای مرتبط با سلامت، صنعت غذا و همچنین رسانه‌ها مورد توجه قرار گیرد. با توجه به آمارهای ارائه شده از سوی وزارت بهداشت مشخص می شود براساس آخرین پیمایش کشوری عوامل خطر بیماریهای غیرواگیر که در سال 90 و در تمام استانها انجام شده است، تغذیه ناسالم، پس از مصرف دخانیات به عنوان مهم‌ترین عامل مرگ‌های زودرس بین 30 تا 70 سال معرفی شده است. از سوی دیگر، در گروه سنی 40 تا 60 سال، فشار خون بالا با میزان 59 درصد در بین زنان و 36 درصد در بین مردان شیوع دارد که علت آن هم مصرف نمک زیاد است. همچنین شیوع دیابت در جمعیت 45 تا 65 سال به 40 درصد در زنان و 33 درصد در مردان می‌رسد. حدود 30 درصد مردان و 36 درصد زنان چربی خون بالا دارند که مهم‌ترین علت آن تغذیه ناسالم است. بنابراین تجدید نظر در میزان مصرف قند، نمک و چربی در رژیم غذایی ایرانیان ضروری به نظر می رسد. در صورتی که ذائقه نسل‌های آینده به محصولات کم چرب، کم شکر و کم نمک تمایل پیدا کند. می‌توان به بهبود شاخص‌های تغذیه‌ای در آینده امیدوار بود. نکته مهم در این حوزه، برنامه ریزیهای دراز مدت است.

بهبود وضعیت برچسب گذاری محصولات غذایی به نحوی که برای عموم جامعه قابل درک باشد از سایر مسائلی است که می تواند مورد توجه قرار گیرد. روش‌های برچسب گذاری فعلی، کمک زیادی به افرادی که خواهان تنظیم رژیم غذایی و یا اصلاح سبک تغذیه خود هستند، نمی‌کند. بنابراین تغییر شیوه برچسب گذاری به نحوی که مصرف کننده با یک نگاه بتواند محتوای تغذیه‌ای محصولات غذایی را تشخیص دهد، از مسائل مهمی است که می تواند در کنار مبحث ذائقه سازی، به بهبود وضعیت تغذیه کمک کند در این زمینه می توان به تجربه موفق سایر کشورها در استفاده از نشانگرهائی چون چراغ راهنمائی اشاره کرد.

مساله مهم دیگر در موضوع برچسب گذاری ادعاهای تغذیه ایست که برخی تولید کنندگان بر روی محصولات خود درج می کنند. علاقمندی تولید کنندگان در ورود به حوزه تولید محصولات غذایی فراسودمند، امر مبارکی است اما نکته مهم در این میان، راستی آزمایی ادعاهای نوشته شده بر روی برچسب این محصولات است. گاهی مشاهده می‌شود در حد چند مقاله علمی، خواص و ویژگی‌هایی را بر روی برچسب این محصولات ذکر می‌کنند و مشخص نیست کدام مرجع علمی و کدام مطالعه بالینی این ادعاها را تایید کرده‌اند، لذا در جهت اطمینان بخشی بیشتر به مصرف کننده تایید ادعاهای نوشته شده بر روی برچسب محصولات غذایی باید توسط موسسات پژوهشی معتبر صورت گیرد.

-نظر شما در رابطه با استفاده از محصولات غذایی تولیدی توسط اصناف، به جای استفاده از محصولات غذایی تولیدی کارخانجات چیست؟ برخی از مردم عقیده دارند که محصولات تولید شده توسط اصناف، سالم ترند.

نظارت بیشتر بر اصنافی که تولیدات آنها در سفره مردم حضور دارند، از موضوعات مهم دیگری است که می‌تواند در بهبود وضعیت تغذیه جامعه مفید واقع شود. بر روی محصولات تولیدی کارخانجات صنایع غذایی، سازمانهای مختلفی از جمله سازمان غذا و دارو و موسسه استاندارد نظارت می‌کنند. همچنین امکان ردیابی محصولات تولید شده توسط کارخانجات، به مراتب بیشتر از اصناف است اما چنین نظارتی در مورد اصناف وجود ندارد. به عنوان مثال روغن مصرفی در بیشترقنادیها، روغنی جامد است که دارای ایزومر ترانس بالایی است و با وجود تلاش‌های صورت گرفته و موفقیت های حاصل شده در بحث کاهش مصرف روغن‌های جامد، و کاهش ایزومر ترانس در این روغن ها، هیچ محدودیت و یا آموزشی در استفاده از روغن‌های جامد در این صنف مشاهده نمی‌شود زیرا اساسا نهاد نظارت بر اصناف فاقد آزمایشگاه‌های مجهز است.

خبرگزاری ایرنا: معاون فنی دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت: وجود 13 میلیون دختر و پسر ازدواج نکرده، مهم ترین چالش پیش روی برنامه ارتقای باروری در کشور است.

دکتر محمد اسلامی در حاشیه نشست منطقه ای مدیران گروه سلامت خانواده و کارشناسان مسئول باروری سالم کشور در مشهد در گفت و گو با ایرنا افزود: این جوانان مجرد بالای 18 سال دارند.

وی اظهار کرد: تاخیر در ازدواج و انجام ازدواج در سنین بالا از عوامل مهم کاهش نرخ باروری و کاهش نرخ رشد جمعیت در کشور است.

وی ناباروری را از دیگر چالشهای پیش روی برنامه ارتقای باروری خواند و گفت: اکنون سه میلیون زوج نابارور در کشور وجود دارد که تنها 25 تا 30 درصد آنها می توانند هزینه و خدمات ناباروری را تامین کنند.

اسلامی افزود: حدود 2.5 میلیون زوج نابارور توان تامین هزینه خدمات درمانی خود را ندارند و گرچه در سالهای اخیر بخشی از مشکلات بیمه ای درمان ناباروری در کشور رفع شده، اما هنوز مشکلات بسیاری در این زمینه وجود دارد.

وی با اشاره به دیگر چالش های پیش روی طرح ارتقای باروری در ایران اظهار کرد: اطلاع رسانی نادرست و غیرشفاف در زمینه آمارهای طلاق و تاثیرات مخرب آن در جامعه، تاخیر در فرزندآوری پس از ازدواج و افزایش طلاق عاطفی در خانواده ها از عواملی هستند که در کاهش نرخ باروری تاثیرگذارند.

معاون فنی دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خاطرنشان کرد: بر اساس آخرین سرشماری ها نرخ باروری در ایران به طور میانگین 1.8 و شاخص نرخ رشد جمعیت 1.3 درصد گزارش شده در حالی که نرخ مطلوب باروری برای همه کشورها 2.1 تعیین شده است.

وی ادامه داد: سیستان و بلوچستان با نرخ باروری 3.5 و استان های گیلان، مازندران و تهران با نرخ باروری بین 1.3 تا 1.4 به ترتیب بیشترین و کمترین نرخ باروری کشور را دارند.

به گفته وی در سال های گذشته نرخ باروری در ایران کاهش یافت که اگر این روند ادامه یابد در حدود 30 سال آینده نرخ رشد جمعیت ایران به صفر رسیده و پس از آن منفی می شود.

اسلامی افزود: در چند سال اخیر با برنامه های در حال اجرا تعداد موالید در کشور افزایش یافته اما نتایج قطعی آن در سرشماری سال آینده آشکار خواهد شد.

قائم مقام معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز گفت: نشست دوروزه مدیران گروه سلامت خانواده و کارشناسان باروری سالم دانشگاههای علوم پزشکی کشور به منظور مرور برنامه های ارتقای نرخ باروری مبتنی بر سلامت مادر و کودک برگزار شده است.

کاظم فرهمند افزود: در این نشست حدود 60 نفر از مدیران گروه سلامت و خانواده و کارشناسان مسئول باروری سالم از 19 دانشگاه علوم پزشکی حضور دارند.