راز ظریف مصدق

 پس از گذشت نیم قرن از درگذشت دکتر محمد مصدق، سالگرد و یادبود او در چهاردهم اسفند و همین‌طور ماجرای ملی‌کردن صنعت نفت در 29 اسفند، بهانه‌ای است برای بررسی شباهت‌هایی که در چند سال اخیر، بین دکتر مصدق و دکتر محمدجواد ظریف، طلایه‌دار مذاکرات هسته‌ای در دوران ما، مطرح می‌شود. موضوعی که محل اختلاف‌نظر است؛ زیرا عده‌ای ظریف و برجام را بالاتر از مصدق و ملی کردن صنعت نفت می‌دانند، گروهی هر دو را هم‌سطح ارزیابی می‌کنند؛ برخی‌ها از اساس با چنین مقایسه‌ای مخالف‌اند و خود محمدجواد ظریف هم در گفت‌وگویی با «وقایع اتفاقیه»، فروتنانه می‌گوید خودش را قابل‌مقایسه با مردان بزرگی همچون مصدق نمی‌داند.

حافظه تاریخی مردم فراموش‌نشدنی است
با نگاهی به قضاوت‌های مردم درباره شخصیت‌های تاریخی، چه آنها که در چند قرن پیش زیسته‌اند و چه آنها که سال‌های زیادی از درگذشتشان نمی‌گذرد، می‌توان گفت: «حافظه تاریخی مردم، ضعیف نیست.» حب و بغض‌های مردم درباره شخصیت‌های تاریخی که سال‌هاست از مرگ آنها می‌گذرد، اثباتگر قدرت حافظه تاریخی مردم است. حب مردم به شخصیت‌هایی مانند امیرکبیر و دکتر محمد مصدق و بغض آنها نسبت به برخی چهره‌ها مانند چنگیزخان مغول، برگرفته از همین قدرت حافظه تاریخی است. 14 اسفند، سالگرد و یادبود دکتر محمد مصدق یکی از محبوب‌ترین رجال سیاسی تاریخ ایران است؛ شخصیتی که حتی مخالفانش هم در وصف میهن‌دوستی و خدمات مانای او به ایران، زبان به ستایش گشوده و می‌گشایند.

محمد مصدق پس از کودتای ۲۸ مرداد 1332 در دادگاه نظامی محاکمه و با توجه به تبرئه او از اتهامات اصلی مانند «تلاش برای برهم‌زدن اساس سلطنت» و «کودتا علیه قانون اساسی» به سه سال حبس مجرد (انفرادی) محکوم شد. استدلال او در نفی صلاحیت دادگاه این بود که دیوان عالی حق محاکمه نخست‌وزیر را دارد و دادگاه نظامی، صالح نیست و او همچنان نخست‌وزیر قانونی کشور است. دکتر مصدق پس از گذراندن سه سال زندان، به ملک خود در احمدآباد تبعید شد و تا پایان زندگی زیر نظارت شدید دولت، در خانه حصر بود. او نخستین کسی بود که سرنگونی خود را غیرقانونی و کودتا خواند. باوجود محبوبیت وی نزد مردم و علاقه بسیاری برای بازدید از منزل محل سکونتش از زمان دولت محمود احمدی‌نژاد، بازدید از منزل دکتر مصدق، ممنوع شده است؛ البته دولت تدبیر و امید، این قول را داده که ممنوعیت بازدید از منزل مصدق را برطرف کند.

مصدق وصیت کرده بود او را کنار کشته‌شدگان ۳۰ تیر در ابن‌بابویه دفن کنند ولی با مخالفت شاه چنین نشد و او در یکی از اتاق‌های خانه‌اش در قلعه احمدآباد در روستای احمدآباد ازسوی مأموران دولت وقت به خاک سپرده شد. پیکر او به دست دکتر یدالله سحابی غسل و شست‌وشو داده شد و آیت‌الله سیدرضا زنجانی نیز نماز میت را اقامه کرد. 

محمد صنعتی، پژوهشگر اجتماعی درباره ابعاد محبوبیت مصدق می‌گوید: وقتی می‌خواهیم از چنین زاویه‌ای به مصدق بنگریم، باید جایگاه او در حافظه تاریخی مردم را بررسی کنیم. فکر می‌کنم برای بررسی دقیق‌تر مسئله خوب است که به مصدق پیش از دوران صدارتش هم اشاره کنیم. توجه داشته باشید وقتی مصدق هنوز به مقام نخست‌وزیری نرسیده بود نیز نزد مردم دارای محبوبیت قابل‌توجهی بود.

 

اگر بخواهیم مسئله محبوبیت مصدق را به لحاظ روانی به‌دقت تحلیل کنیم، باید دوران حیات سیاسی او را به سه دوره تقسیم کرد؛ دوره پیش از ملی‌شدن نفت، دوره پس از آن تا کودتا و دوران پس از کودتا و تبعید در احمدآباد. گرچه همواره اسطوره مصدق بیشتر دررابطه‌با دو رویداد تاریخی در حافظه جمعی ملت ایران مانده است: یک، مسئله ملی‌شدن صنعت نفت ایران ازسوی مصدق و دولت؛ یعنی مبارزه او با استثمار جهان غرب و به‌ویژه استثماری که ازسوی  انگلستان در جریان بود. دو، زورگویی غرب برای استقرار استعمار نو با کودتای 28 مرداد. این دو محور اصلی هستند که با نام مصدق به ذهن مردم می‌آیند که مربوط به «حافظه جمعی» است که همواره در جست‌وجوی قهرمانی آشتی‌ناپذیر است که «نه» می‌گوید! یا قهرمانی که با «قربانی‌کردن» خود یا «قربانی‌شدن» اسطوره می‌شود و به فراسوی واقعیت می‌رود!»

دیدگاه‌های صاحبنظران دراین‌باره فراوان است اما با بررسی مجموع دیدگاه‌ها درباره محبوبیت مصدق، پی‌می‌بریم در راز محبوبیت او، یک نکته ظریف نهفته است: «دفاع جانانه از حقوق مردم و به‌جان‌خریدن محاکمه».

سلسله رجال سیاسی محبوب و اثرگذار منقرض نمی‌شود
تاریخ سیاسی کشور ما همواره و در برهه‌های گوناگون و به‌ویژه در مقاطع حساس و سرنوشت‌ساز تاریخی، رجال اثرگذار و مانایی را به عرصه سیاسی معرفی کرده است؛ شخصیت‌هایی که هماره محبوب قلوب مردم هستند. این به آن معناست که سلسله شخصیت‌های اثرگذار و محبوب سیاسی، هیچ‌گاه منقرض نخواهد شد. هرازچندگاهی، رجالی از سلسله «محبوب‌های اثرگذار» در قلمرو سیاسی، ظهور می‌کند تا هم خدماتی بزرگ ارائه کند و هم موجی از امید و انگیزه بیافریند.

به باور بسیاری، دکتر محمدجواد ظریف، وزیرامورخارجه کشورمان، در قامت دیپلماتی زیرک و کاردان که توانست مذاکرات پرچالش، فنی و پیچیده هسته‌ای را به «سرانجامِ برجام» برساند و از حقوق مسلم مردم ایران، تمام‌قد دفاع کند، شباهت‌های عجیبی به دکتر مصدق دارد. دراین‌میان، عده‌ای او و اقداماتش را از مصدق و عملکردش بالاتر می‌دانند، عده‌ای پایین‌تر و عده‌ای هم به هم‌ترازی این دو معتقدند. بااین‌حال، نشستن ظریف بر ویلچری در حین مذاکرات هسته‌ای با کشورهای 1+5 همگان را به یاد روزهایی انداخت که مصدق بر ویلچری به هتل محل اقامتش در لاهه رفت.

توسلی: مصدق به تنهایی یک تاریخ بود
غلامعباس توسلی، استاد جامعه‌شناسی، دراین‌باره به «وقایع اتفاقیه» می‌گوید: در تاریخ ما همیشه مردانی بوده‌اند که حالت قهرمانانه پیدا کرده‌اند که دکتر مصدق یکی از این افراد بوده است.

توسلی می‌افزاید: این نوع افراد به دلیل اقدامات خود در بین مردم دارای محبوبیت زیادی شده‌اند و همین امر باعث شده است در تاریخ ماندگار شوند.

به گفته این استاد جامعه‌شناسی، کارهای صورت‌گرفته ازسوی مصدق به‌اندازه‌ای بوده که توانسته است اثری عمیق بر روی اذهان مردم بگذارد. وی معتقد است مصدق نه‌تنها در مبارزه با استعمار انگلیس مقاومت جانانه‌ای کرد، بلکه در برابر دیگر مخالفان ملی‌شدن صنعت نفت ایران نیز ایستاد که این موضوع او را جاودانه کرده است.

توسلی با عنوان این مطلب که پاداش مصدق از ملی‌کردن نفت ایران، ترتیب‌دادن کودتا علیه وی و ساقط‌کردن دولت او بود، می‌گوید: با‌این‌حال، کینه صورت‌گرفته مردم از شاه بعد از کودتای 28 مرداد باعث شد حکومت پهلوی در سال 57 ساقط شود. از نگاه این جامعه‌شناس، اقدامات مصدق، روش، منش و بزرگواری وی باعث شده است وی در خاطره جمعی مردم باقی بماند.

توسلی با اشاره به اینکه حادثه 28 مرداد و حوادث بعدی سرانجام موجبات سقوط شاه را فراهم کرد، بیان کرد: بدون شک محبوبیت افرادی مانند مصدق هیچ‌گاه کاهش پیدا نمی‌کند و مکرر سیر صعودی می‌گیرد. وی درباره مقایسه‌های صورت‌گرفته بین محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه، با دکتر مصدق نیز بیان کرد: موقعیت‌ها فرق می‌کند، افراد نیز تفاوت دارند و نقش‌هایی نیز که برعهده این افراد بوده است، با یکدیگر یکسان نیست. وی با اشاره به اینکه اقدامات مصدق با ظریف در یک سنخ نمی‌گنجد، می‌گوید: درعین‌حال، وزیر خارجه کنونی ایران نیز با تبحر خود و استفاده از جنبه‌های دیپلماتیک و حقوقی توانست گرفتاری عظیمی را که پیش‌روی کشور بود، حل‌وفصل کند و همین موضوع نیز موجبات محبوبیت وی را فراهم کرده است. به گفته توسلی، مصدق فردی بود که در اقدامات خود کاملا مستقل عمل می‌کرد و در حقیقت کاری کرد که تحت هیچ شرایطی وابسته به دیگران نبود.

توسلی بیان کرد: مصدق به‌طور هم‌زمان، در چندین جبهه مبارزه می‌کرد، به‌این‌معنا که هم مجبور بود در جبهه داخلی با گروه‌هایی مانند حزب توده مبارزه کند و در صحنه خارجی نیز با آمریکا، انگلیس و کشورهای دیگری که مخالف ملی‌شدن صنعت نفت بودند، بجنگد.

وی خاطرنشان کرد: مصدق از زمان مشروطیت، فردی فعال در امور سیاسی کشور بود و مکرر در مجالس آن زمانه ایفای نقش و با مدرس همکاری می‌کرد و بعد از شهریور 1320 نیز تمام سعی خود را کرد تا با استفاده از فضای به‌وجودآمده، سروسامان‌هایی به وضعیت کشور دهد. توسلی  می‌گوید: مصدق به تنهایی تاریخ بود و شخصیت نادری داشت که کمتر شاهد آن بوده‌ایم.

عبدخدایی: مصدق خیانت نکرد، اشتباه کرد
«دکتر مصدق خائن نبود، اشتباه می‌کرد.» دبیرکل جمعیت فدائیان اسلام با گفتن این جمله معتقد است تمجید از مصدق با توجه به عملکرد به گمان او پراشتباهش، نمی‌تواند تحرکی منطقی باشد. محمدمهدی عبدخدایی در گفت‌و‌گو با «وقایع اتفاقیه» گفت: ایشان در زمانی که مدیریت دولت ایران را به عهده داشتند، اشتباه‌هایی داشت که موجب شد نتواند آن‌طورکه باید، توقع‌ها را برآورده کند.

وی افزود: برای مثال می‌توان به «نبود درک صحیح از فضای پس از جنگ جهانی دوم»، «اصرار به طرح مارشال»، «توجه به اصل چهار ترومن»، «بی‌اطلاعی از تأثیر استعمار نو» و... اشاره کرد که دلایل اصلی کارایی‌نداشتن مصدق هستند.

عبدخدایی بیان کرد: ایشان همچنین با بی‌توجهی به جایگاه اجرای سیاست موازنه، خودش را مجبور کرد تا بین ایالات متحده آمریکا و انگلستان یک کشور را برای همکاری انتخاب کند و گمان می‌کرد می‌تواند از اختلاف دو کشور سرمایه‌دار بهره ببرد. درحالی‌که آمریکایی‌ها بعد از جنگ جهانی دوم، در «طرح مارشال» ۸۵ درصد از صنایع تخریب‌شده انگلیس را بازسازی کرده بود. به گفته وی یانکی‌ها، تحت هیچ شرایطی انگلیس را‌‌‌‌ رها و به ایران روی خوش نشان نمی‌دادند.

 

به همین دلیل بود که مصدق بعد از شرکت در دادگاه لاهه که رأی قاضی به سود انگلستان بود، تصمیم گرفت سیاست وازنه منفی را بین آمریکا و انگلیس ایجاد کند که در همین راستا حزب توده را آزاد گذاشت و روزنامه‌های شهباز، نوید آزادی و رگبار امروز که به توده‌ای‌ها منتسب بودند، قرار را بر این گذاشتند که در مقام دفاع از دولت قلم بزنند. عبدخدایی خاطرنشان کرد: مصدق توانست به پشتوانه روزنامه‌های حزب توده، تبلیغاتی وسیع برای دولتش انجام دهد اما نتیجه‌اش این شد که با روحانیت فضایی تنش‌آلود و چالش را تجربه کند که ‌این مسئله مانع از این شد که بتواند در آرامش و امنیت، برنامه‌های دولتش را پیگیری کند.

 اخبار سیاسی  -  وقایع  اتفاقیه

ویدیو مرتبط :
ادعای بلومبرگ درباره ظریف درمستند60ثانیه لمس ظریف شیطان

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

ظریف در نزد ایرانیان مثل‌مصدق‌و امیرکبیر شد

 روزنامه اعتماد در گزارشی نوشت: ساعت ٩ و ١٩ دقیقه پنجشنبه ١٣ فروردین است، تا این لحظه خبری از مذاکرات مخابره نشده. مردم نمی‌دانند که چه سرنوشتی در انتظارشان است. ادامه تحریم‌ها، ادامه مذاکرات برای رسیدن به یک راه‌حل یا توافق. اما ظریف بار دیگر برای ایران تاریخ ساز می‌شود و زمانی که تمام نگاه‌ها به شبکه‌های خبری و تلویزیون است در توییتر و فیس‌بوک می‌نویسد: «راه‌حل را یافتیم». «به لطف خدا و با حمایت و دعای شما راه‌حل‌ها را نهایی کردیم.

 

نوشتن متن را ظرف هفته آینده آغاز می‌کنیم.» این دو جمله دنیا را تکان داد. خبر توافق هسته‌ای که در قالب دو بیانیه در لوزان خوانده شد بازتاب فراوانی در شبکه‌های اجتماعی داشته است. مردم ایران از چند روز مانده به پایان مذاکرات از طریق هشتگ‌هایی که به موضوع هسته‌ای ایران مربوط می‌شد، خبرهای این مذاکرات را دنبال می‌کردند. توییت ظریف بیش از ١٠هزار بار بازنشر شده است. اما مردم پس از اعلام این توافق واکنش‌های زیادی را نشان دادند. مردم هر‌کدام در اینستاگرام، توییتر و فیس‌بوک عکس‌ها و نوشته‌هایی را درباره مذاکرات هسته‌ای در لوزان منتشر کردند.

اکثر مردم از تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای به خصوص محمدجواد ظریف تشکر کردند. پس از اعلام خبر توافق توسط وزیر خارجه کشورمان مردم با هشتگ «تاریخ ایران به احترام تو خواهد ایستاد» به ابراز احساسات پرداختند. محمد در توییتر نوشت: «آقای ظریف به اندازه هشت سال از شما ممنونیم؛ اینکه توانستیم تحریم‌ها و انرژی هسته‌ای را از طریق دیپلماسی کنترل کنیم.» علی در فیس‌بوک نوشت: «نزدیک صد سال است که امریکا در هیچ مذاکره‌ای به این اندازه وقت نگذاشته است و این نشان می‌دهد که ایران می‌تواند با گفت‌وگو تمام مشکلات کشور را برطرف کند.» بی‌شک محمد‌جواد ظریف کسی بود که برای این مذاکرات از جان مایه گذاشته. یکی از کاربران نوشته است: «او هنگامی که می‌خواست بیانیه را بخواند همین‌طور سرفه می‌کرد و خستگی در چهره او مشخص بود. قطعا تاریخ به احترام او خواهد ایستاد.»

سال ٩٤ با امید شروع شد
بخش دیگری از مردم زیر توییت ظریف به او خسته نباشید گفته‌اند و مطالبی را برای او نوشته‌اند. یکی از کاربران توییتر نوشته: ایران بیش از هشت سال است که تحریم‌های ظالمانه‌ای را تحمل کرده است. کاربر دیگری نوشته: «باید از رهبر معظم انقلاب و رییس‌جمهور تشکر کنیم که همان‌طوری که تحقیقات را برای انرژی هسته‌ای نگه داشتند، تحریم‌ها را از بین بردند.»

 

رضا در توییتر نوشت: «همه جوانان ایرانی منتظر شنیدن خبر این توافق بودند و حالا با امید بیشتری سال ٩٤ را شروع می‌کنیم.»پس از تمام شدن کنفرانس خبری ظریف مردم در برخی نقاط شهر به خیابان‌ها آمدند و شادی کردند. مردم با پلاکاردهایی که روی آن نوشته شده بود «ظریف، عراقچی، تشکر تشکر» و با پرچم ایران خوشحالی می‌کردند. علی درباره این توافق گفت: «ما در طول تعطیلات نوروزی به خصوص شب‌ها خبرهای مذاکرات را دنبال می‌کردیم و برای ما اهمیت بسیار زیادی داشت، از زمانی که آقای روحانی رییس‌جمهور شدند ما منتظر لغو تحریم‌ها و حل شدن این مذاکرات بودیم، حالا امشب از این توافق بسیار خوشحالم و به نظرم ایران وارد یک دوره تازه خواهد شد.»

هشتگ مذاکرات بیش از یک میلیون توییت داشته است
مینا که به همراه خانواده خودش به خیابان ولیعصر آمده بود، درباره توافق گفت: «وقتی ما جلوی تلویزیون نشسته بودیم تا این خبر اعلام شود همه استرس زیادی داشتیم و باورمان نمی‌شد که قرار است طی چند ماه آینده تحریم‌های ایران برداشته شود و ما بتوانیم به فعالیت صلح‌آمیز هسته‌ای خود ادامه دهیم، همیشه دیپلماسی بهترین راه است که ایران همراه با کشورهای اروپایی نشان دادند که دیپلماسی از هر راهی بهتر و کارساز‌تر است.»

هشتگ « Iran Talks» (گفت‌وگوی ایران) معروف‌ترین هشتگی بود که در این مدت مورد استفاده کاربران شبکه‌های اجتماعی قرار گرفته بود. این هشتگ برای چند روز در ١٠ هشتگ پرترند توییتر قرار گرفته بود. هشتگ گفت‌وگوی ایران از دور قبلی مذاکرت که در ژنو انجام شد تا مذاکرات لوزان بیش از یک میلیون و صد هزار توییت را به خود اختصاص داده است. همچنین هشتگ ایران (Iran٨٦٠) هزار توییت را به خود اختصاص داده است. از میان تمام این توییت‌ها بیش از ٦٠ هزار توییت به زبان فارسی نوشته شده است. از سویی دیگر کاربران در شبکه‌های اجتماعی درباره اظهارات اوباما مطالبی را نوشتند. یکی از کاربران در توییتر نوشت: «همین اندازه که رییس‌جمهور امریکا به صورت رسمی اعلام کند که تحریم‌ها نتوانست ایران را از مسیر خودش منحرف کند نشان می‌دهد که مردم چه اندازه می‌توانند استقامت داشته باشند، باید به تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای خسته نباشید بگوییم.»

یکی دیگر از کاربران در فیس‌بوک نوشت: به نظرم تفاوتی میان بیانیه فارسی و انگلیسی وجود نداشت و امیدوارم با توجه به اینکه امسال هم به نام همدلی و همزبانی دولت و ملت نامگذاری شده است از تیم مذاکره‌کننده و سیاست‌های دولت حمایت شود. ایران از امروز می‌تواند به دنیا نشان دهد که به جای جنگ و هر کار دیگری از طریق دیپلماسی مشکلات خودش را برطرف می‌کند. مرتضی که با پرچم ایران به خیابان شریعتی آمده بود، گفت: «ما باورمان نمی‌شد که امشب این خبر اعلام شود به این دلیل که تا شب گذشته خبرهای خوبی از مذاکرات شنیده نمی‌شد اما وقتی آقای ظریف در توییتر نوشت که راه‌حل‌ها پیدا شده فهمیدم که بالاخره مذاکرات به نفع ایران تمام شد.

ظریف مثل مصدق و امیرکبیر بود
محسن در توییتر نوشت: «وقتی ما می‌توانیم کاری کنیم که امریکا با ایران بیش از ٩ ساعت در یک شب مذاکره کند نشان می‌دهد که دیپلماسی ایران پاسخ داده است و می‌توانیم این‌گونه بر مشکلات خودمان غلبه کنیم.» همچنان شبکه‌های اجتماعی تحت تاثیر خبر توافق هسته‌ای ایران قرار گرفته است. میترا درباره ایران پس از مذاکرات در فیس‌بوک نوشته است: «به‌نظرم ایران به دو دوره تقسیم می‌شود و حالا ایران پس از توافق هسته‌ای قطعا می‌تواند قدرت بیشتری را نسبت به گذشته در منطقه به دست بیاورد، ما همان‌طوری که می‌توانیم به تحقیقات خودمان در زمینه هسته‌ای ادامه دهیم، می‌توانیم با شرکت‌های خارجی و بانک‌ها ارتباط داشته باشیم و این بسیار خوب است.»

یکی از نکاتی که مردم در شبکه‌های اجتماعی و خیابان‌ها به آن اشاره می‌کردند بازگشت امید به بازار کار و در میان جوانان در ایران است. علی آقا که به قول خودش ٨٠ساله است در ماشین فرزندهایش نشسته و خوشحال است. او می‌گوید: وقتی این جوان‌ها را دیدم که در مقابل تلویزیون با شنیدن این خبر خوشحالی می‌کنند یاد زمان جنگ و خبر تمام شدن جنگ افتادم. باید از ظریف تشکر کنیم که مثل امیرکبیر و مصدق برای ایران مبارزه کرد و این‌گونه امید و شادی را به مردم و جامعه بازگرداند.

 

 اخبار  اجتماعی  -  اعتماد