در انتظار خاموشی دریاچه ارومیه...

خبرگزاری مهر: متاسفانه با وجود هشدارهای متعدد در خصوص پیامدهای زیست محیطی خشک شدن دریاچه ارومیه، تا کنون اقدامی عملی برای نجات دومین دریاچه آب شور دنیا و بزرگترین دریاچه داخلی کشور صورت نگرفته است اما گویی با بروز اولین نشانه ها از اثرات فاجعه آمیز خشکی دریاچه ارومیه، زنگ خطری که از سال ها قبل به صدا درآمده بود اکنون رساتر به گوش می رسند.

انتشار تصاویر و اخباری از وزش نخستین بادهای نمکی در مناطق مجاور دریاچه ارومیه از سوی برخی رسانه های مجازی آذربایجان شرقی در اوایل هفته گذشته، واکنش ها و نگرانی های متعددی را در پی داشت، هرچند که این موضوع طبق معمول در ابتدا با تایید و تکذیب هایی روبرو شد ولی سرانجام مسوولان جهاد کشاورزی و اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی وقوع بادهای نمکی در حوزه دریاچه ارومیه را با توجه به آغاز بادهای موسمی در این منطقه تایید کردند تا بار دیگر بحران خشکی دریاچه ارومیه بر سر زبان ها افتد.

بر اساس برآوردهای صورت گرفته، این پدیده که گاه با عنوان "پسروی آب دریاچه ارومیه" سعی بر تلطیف شرایط اضطراری آن می شود، نه تنها بر شرایط زیست محیطی و اکولوژیکی حوزه های مجاور دریاچه ارومیه اثرگذار است بلکه می تواند زندگی و معیشت میلیون ها نفر از مردم منطقه شمالغرب را با مشکلات جدی مواجه کند.

اقدامات صورت گرفته برای نجات دریاچه ارومیه به هیچ عنوان قابل دفاع نیست

مسئول امور دریایی مجتمعی چند منظوره و مرتبط با فعالیت های اقتصادی و گردشگری در حوزه دریاچه ارومیه که عملیات اجرایی آن با تسریع روند خشکی دریاچه تقریباً متوقف شده است، در مورد اقدامات صورت گرفته در این خصوص گفت: عملکرد دولت پیشین برای نجات دریاچه ارومیه به هیچ وجه قابل دفاع نیست چرا که با وجود تاثیر این پدیده بر زندگی میلیون ها نفر، اقدامات صورت گرفته تنها در حد شعار و ارائه طرح هایی بوده است که هیچ کدام اجرایی نشده اند.

احمدی با اشاره به سوابق همکاری خود با سازمان شیلات و دانشگاه های اروپایی برای تولید و تکثیر آرتمیای بومی دریاچه ارومیه اظهار داشت: بمدت هشت سال بر اساس قرارداد سازمان جهاد کشاورزی با دانشگاه کنت بلژیک فعالیت های پژوهشی امیدوار کننده ای جهت تولید و تکثیر آرتمیای دریاچه ارومیه انجام دادیم که متاسفانه با شروع وضعیت فعلی و افزایش میزان شوری آب دریاچه به 400 گرم در لیتر، می توان گفت که حیات آرتمیای بومی دریاچه که به شوری 180 تا 200 گرم در لیتر برای بقا و تکثیر نیاز دارد، عملاً به پایان رسیده است.

لزوم تبدیل کمیته نجات دریاچه ارومیه به کمیسیون

نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس شورای اسلامی نیز مشکلات زیست محیطی و اثرپذیری حیات وحش و فعالیت های کشاورزی را از بارزترین پیامدهای خشکی دریاچه ارومیه نام برده و گفت: بدلیل خشکی دریاچه و در نتیجه فرسایش بلورهای نمک بر اثر بادهای موسمی و تبدیل آنها به ریزگردهای نمکی، کارآیی بخش وسیعی از اراضی کشاورزی از میان می رود.

محمد حسین فرهنگی تصریح کرد: پیش از این، اثر پدیده خشکی دریاچه ارومیه بر زمین های کشاورزی منطقه ملموس بود و از این پس علاوه بر سطح زمین، شاهد تاثیر آن بر افزایش شوری چاه ها و سفره های آب زیرزمینی خواهیم بود.

وی با اشاره به وزش نخستین بادهای نمکی در اوایل هفته گذشته خاطرنشان کرد: متاسفانه چندی پیش در یکی از برنامه های رسانه ملی از بحران خشکی دریاچه ارومیه به عنوان مساله ای غیرضروری یاد شد که وزش بادهایی نمک و آثار آن حتی در شهرهایی چون تبریز نیز قابل رویت بود، لزوم توجه ویژه به این موضوع را با وجود چنین ادعاها و اظهارنظرهای غیرمسوولانه ای کاملاً مشخص ساخت.

این عضو هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی در مورد راهکارهای نجات دریاچه ارومیه گفت: برای سرعت بخشیدن به این فرآیند با تبدیل کمیته نجات دریاچه ارومیه به کمیسون که بتازگی با دستور رییس جمهور تشکیل شده، هم طرح های پیشنهادی این کمیته حالت مصوبه دولت را می یابند و هم زمینه برای تخصیص بودجه جهت عملیاتی کردن هر چه سریع تر 24 طرح ارایه شده فراهم می شود که متاسفانه بخاطر برخی اختلاف نظرها تاکنون تنها دو ردیف بودجه برای چنین طرح هایی در نظر گرفته شده است.

فرهنگی با اشاره به عوامل زمینه ساز خشکی دریاچه ارومیه افزود: کاهش بارندگی، افزایش بهره برداری های غیر اصولی از حوزه های آبریز و نبود مطالعات پژوهشی مناسب و منسجم، از مهمترین مولفه های موثر بر وضعیت کنونی آن است.

وی خاطرنشان شد زمینه قانونی تبدیل کمیته نجات دریاچه ارومیه به کمیسیون بر اساس اصل 138 در قانون اساسی وجود دارد و نیازمند درخواست رییس جمهور است که در این صورت می توان به برداشتن گام های بلند و عملی برای نجات دریاچه ارومیه ای بود.

احیای دریاچه ارومیه مسئله ای ملی است نه منطقه ای

نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی نیز افزایش نیم متری سطح آب دریاچه ارومیه را مستلزم ورود سه میلیارد و 200 میلیون متر مکعب آب به آن دانست و گفت: متاسفانه تا کنون حرکتی برای نجات دریاچه ارومیه که مردم را خوشبین کند، صورت نگرفته و برگزاری همایش ها و نشست های متعدد نیز هیچ خروجی و اقدام عملی در پی نداشته است.

عابد فتاحی با اشاره به برگزاری همایش باری برای نجات دریاچه ارومیه در سال 87 اظهار داشت: در همان زمان مسوولان وزارتخانه های نیرو، جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست و نیز استانداران آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و کردستان نسبت به اقدام جدی در این خصوص متعهد شدند که چنانچه این تعهدات شکل عملی می یافت اکنون دریاچه ارومیه شاهد چنین وضعیت وخیمی نبود.

وی وجود برخی اختلافات را نیز در عملی شدن طرح های نجات دریاچه ارومیه موثر برشمرد و تصریح کرد: در سال 82 بودجه ای 47 میلیارد ریالی برای انتقال آب ارس به دریاچه مصوب شد که با مطرح شدن موضوع آبرسانی به دشت شبستر و درخواست برخی دیگر از شهرستان های واقع در این حوزه برای برخورداری از آب ارس، این مصوبه با مغایرت قانونی مواجه و در نتیجه عملیاتی نشد که اگر چنین اتفاقی نمی افتاد و مسوولان و سازمان های مرتبط نیز به تعهدات خود عمل می کردند، اکنون دریاچه ارومیه نیازی به نسخه های درمان خشکی نداشت.

فتاحی تاکید کرد: متاسفانه گاهی مساله خشکی دریاچه ارومیه، مساله ای قومیتی و مربوط به منطقه آذربایجان نشان داده شد در حالی که بایستی با رویکردی ملی و کلان به این بحران نگاه کرد چرا که اثرات آن محدود به منطقه آذربایجان نبوده و و در صورت بروز تبعات خشکی دریاچه ارومیه، دامنه ای وسیع از کشور تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.

اولویت مدیریت منابع آبی درون حوزه ای در احیای دریاچه ارومیه

یک کارشناس ارشد محیط زیست کشور نیز در خصوص اولویت های احیای دریاچه ارومیه گفت: در این خصوص دو موضوع مدیریت منابع آبی داخل حوزه و انتقال آب از حوزه های آبی خارجی مطرح است که بدون تردید راهکار اول یعنی مدیریت آبریز های داخل حوزه دریاچه ارومیه از اهمیت بیشتری برخوردار است.

ناصر مقدسی با بیان این مطلب اضافه کرد: در حالی که بهره وری آب درون حوزه ای در مناطق مجاور دریاچه بین 30 تا 35 درصد است و از سوی دیگر شاهد افزایش تعداد چاه ها و بهره برداری های غیر اصولی از این منابع هستیم، چگونه می توان انتظار داشت که طرح های انتقال آب از حوزه های آبی خارج از محدوده دریاچه ارومیه بر جلوگیری از خشکی آن اثرگذار باشند.

وی در خصوص بحث های مطرح شده درباره تاثیر احداث سدها و آبگیرها یا روش های نادرست آبیاری کشاورزی بر خشکی دریاچه ارومیه گفت: در گذشته میان مصارف کشاورزی و نیازهای آبی طبیعی منطقه تعادل و توازنی درست برقرار بود ولی امروزه این تعادل از میان رفته و حالتی یک سویه به سمت مصارف کشاورزی یافته است.

این کارشناس مسایل محیط زیست در ادامه تصریح کرد: آموزش بهره برداران از سوی نهادهایی چون سازمان جهاد کشاورزی و اجرای طرح های مناسب آبخیزداری می تواند نقش تاثیرگذاری در افزایش راندمان بهره برداری و توسعه منابع آبی حوزه دریاچه ارومیه داشته و با سرریز آب های حاصل از این طریق به دریاچه در کنار انتقال هرچه سریع تر آب از مسیرهایی چون زرینه رود و ارس، می توان به جلوگیری از خشکی دریاچه ارومیه و احیای آن امیدوار بود.

برای نجات دریاچه ارومیه باید جهادی و انقلابی عمل کرد

در کنار تمام این طرح ها که از سوی سازمان ها و نهادهای اجرایی و قانونگذاری ارائه می شوند، مردم عادی و فعالان بخش خصوصی نیز آمادگی خود را برای احیای دریاچه ارومیه و نجات آن از خطر خشکی اعلام می کنند بطوریکه یکی از همین فعالان بخش خصوصی معتقد است می توان با همان نگاه جهادی که در جنگ سبب ایجاد موانعی طبیعی چون حور و هویزه برای جلوگیری از پیشروی دشمن بعثی شد، نسبت به نجات دریاچه نیمه جان ارومیه نیز اقدام کرد.

امیر میران به عنوان مجری یکی از بزرگترین پروژه های گردشگری و سیاحتی در منطقه نمونه گردشگری جزیره اسلامی گفت: می توان از آمادگی مردم مردم منطقه برای نجات دریاچه بخوبی بهره برد و با بکارگیری اصناف و مشاغلی چون تولید کنندگان خطوط لوله و یا شرکت های حمل و نقل و حتی اعلام شماره حسابی برای دریافت کمک های نقدی مردم، هزینه های مورد نیاز برای اموری چون ساخت خطوط لوله انتقال آب به دریاچه را تامین کرد.

با وجود تمام موضوعات مطرح، لزوم اقدامی عاجل و عملی برای نجات دریاچه ارومیه امری کاملاً مشهود است چرا که بر اساس برخی ارزیابی ها نابودی این زیست بوم آبی، زندگی 28 میلیون نفر را بطور مستقیم و غیرمستقیم تحت تاثیر قرار خواهد داد و پیامدهایی چون طوفان های نمکی که تنها وقوع نمونه ای کوچک و کم دامنه از آن در هفته گذشته مردم منطقه را با نگرانی های جدی روبرو ساخت، حتی مناطق مرکزی کشور را نیز تهدید می کند و بنظر می رسد برخی اظهار نظرها چون جایگزینی زیست بوم آبی فعلی با زیست بوم خشک و گیاهی، چیزی بیش از پاک کردن صورت مساله نباشد.

حال باید دید که زنگ ها چه زمان و برای چه کسانی به صدا درمی آیند و آیا این زنگ ها، زنگار از چهره خسته دریاچه ای بی رمق را کنار می زنند یا خاموشی ابدی ارمغان غفلت ما برای دریاچه ارومیه ای خواهد بود،و  باز باید دید که مصوبات و یا اقدامات دولت تدبیر و امید باریکه امیدی برای نجات این دریاچه بوجود خواهد آورد.

روزنامه شرق: رئیس سازمان محیط زیست با بیان اینکه وضعیت دریاچه ارومیه زنگ خطری برای کشور بود، گفت: ۱۶۵ دشت کشور که سفره‌های زیرزمینی را شامل می‌شود، با تهدید روبه‌رو است و توجه‌نکردن به این مهم منجر به تکرار سرنوشت ارومیه برای آنها خواهد شد.

معصومه ابتکار در کارگاه آمایش محیط زیست و توازن منطقه‌ای همایش تبیین برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و اولین برنامه اقتصاد مقاومتی «١٣٩٥-١٣٩٩» اظهار کرد:  برنامه ششم توسعه بر اساس چالش‌ها، تهدیدها و فرصت‌های توسعه‌ای ایران تنظیم شده و نقشه راه و سند مهمی برای توسعه پایدار ایران اسلامی است. وی با بیان اینکه توسعه پایدار سال‌هاست که در ادبیات جهانی و برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری کشورهای مختلف جهان موردتوجه جدی قرار گرفته است، گفت: امروز دیگر توسعه‌ای ملازم با تخریب و آلودگی محیط زیست نیست.

 رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ضمن یادآوری تفکر سنتی در حوزه محیط زیست که رشد و توسعه را به هر قیمتی حتی تخریب و آلودگی محیط زیست می‌پذیرفت، خاطرنشان کرد: امروز به ‌دلیل تخریب محیط زیست، حیات بشر روی کره مسکونی با تهدید روبه‌رو شده و از این رو محیط زیست در کنار امنیت و صلح جهانی در صدر مسائل موردتوجه جهانی قرار دارد. ابتکار با اشاره به اینکه با توجه به بررسی‌های صورت‌گرفته درباره ظرفیت اکوسیستم‌ها و بازتوانی آنها میزان تخریب و آلودگی برای دریاها، خاک، ‌منابع طبیعی، تنوع زیستی و هوا افزایش یافته است و رد پای اکولوژیک بشر بیش از ظرفیت محیط زیست است، گفت: دیگر این تفکر که می‌توانیم از طبیعت تا ابد و بدون حد و حصر بهره‌برداری و برداشت کنیم، وجود ندارد. 

وی عبور از ظرفیت زیستی زمین را یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های جهانی برشمرد و اظهار کرد: دانشمندان معتقدند در بحث تغییرات آب‌وهوایی، سیستم جهانی در حال گذار از این ظرفیت زیستی و نزدیک‌شدن به نقطه شکست است و از همین‌رو کشورها برنامه‌های بسیار گسترده‌ای را با رویکرد ملی و بین‌المللی در این زمینه تدوین و اجرائی کرده‌اند.  رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست با اشاره به تصویب اهداف ١٧گانه توسعه پایدار در مجمع عمومی سازمان‌ملل موسوم به SDG، گفت: این اهداف که موردتأیید ایران نیز هست، تبدیل به برنامه جهانی شد تا از ٢٠١٥ تا ٢٠٣٠ توسعه در همه ابعاد اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی همراه با الزامات زیست‌محیطی و سازگار با آن باشد تا به تخریب و آلودگی منجر نشود.

ابتکار تأکید کرد: جهان در تلاش است تا توسعه را در تمام ابعاد با الزامات زیست‌محیطی سازگار کند تا توسعه مخرب و آلوده‌کننده محیط زیست نباشد.  وی خاطرنشان کرد: ابلاغ سیاست‌های کلی محیط زیست نظام در ١٥ محور توسط مقام معظم رهبری یکی از مهم‌ترین اتفاقات در این حوزه بود زیرا به عنوان خط‌مشی کشور در حوزه محیط زیست خواهد بود که برنامه‌ها و سیاست‌ها باید بر اساس آن تدوین شود.  رئیس سازمان حفاظت محیط زیست افزود: سیاست‌های کلان نیز مانند بخش محیط زیست برنامه ششم توسعه، به صورت فرابخشی تعریف شده است و جهت‌گیری دولت یازدهم در ارتباط با محیط زیست نیز بسیار خوب است؛ به‌گونه‌ای‌که رئیس‌جمهوری از ابتدای کار دولت خود حفظ محیط زیست در تمام ابعاد را مدنظر قرار داد و به طور مثال، بحث اقتصاد سبز را مطرح کرد. در تدوین برنامه ششم نیز محیط زیست به عنوان موضوع خاصی مطرح شده است. 

ابتکار ضمن تأکید بر ماهیت فرابخشی محیط زیست، تصریح کرد: توسعه پایدار بر اساس همین فرابخشی‌بودن و سیال‌بودن محیط زیست شکل می‌گیرد.  رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه وضعیت دریاچه ارومیه زنگ خطری برای کشور بود، گفت: ١٦٥ دشت کشور که سفره‌های زیرزمینی را هم شامل می‌شود با تهدید روبه‌رو است و عدم‌توجه به این مهم منجر به تکرار سرنوشت ارومیه برای آنها خواهد شد. 

وی برداشت بی‌رویه آب، کاهش رطوبت، خشک‌شدن تالاب‌ها، ازبین‌رفتن ذخایر و منابع آبی کشور را تهدیدی برای آینده ایران برشمرد و گفت: حفظ محیط زیست هم‌اکنون الزامی برای کشاورزی، اقتصاد، اشتغال، صنعت و توسعه پایدار است. ابتکار با اشتباه‌خواندن تفکر توسعه‌ای کشور در گذشته، گفت: اساس تفکر و اندیشه توسعه‌ای در ایران که منجر به تخریب و نابودی محیط زیست شد، اشتباه بود و با علم روز و فرهنگ دینی و ملی ما هم‌خوانی نداشت. 

وی گفت: زمانی آب اول برای شرب، بعد کشاورزی و صنعت و در آخر برای محیط زیست اختصاص می‌یافت و این تفکر در برنامه‌ریزی کشور وجود داشت؛ اما هم‌اکنون بر همگان روشن شده که اگر آب شرب، ‌کشاورزی و صنعت احتیاج داریم، باید اول حقابه طبیعت را بدهیم تا طبیعت با بخشندگی و توان خود آن را به بشر برساند.