درگذشت سه اهل قلم در نوروز 93

محمدابراهیم باستانی پاریزی، ساسان تبسمی و نوشین گنجی در نوروز 93 از دنیا رفتند.

مزیت اطلاق عنوان"كارگر"به"اهل‌قلم"

اطلاق عنوان "كارگر" به "اهل‌قلم" مزیت‌هایی در پی دارد.

محمدرضا سرشار معتقد است نباید اطلاق عنوان «كارگر» به اهل‌قلم را، به معنای فروكاهیدن شأن این تخصص دانست؛ زیرا تعریف نویسنده به عنوان كارگر مشمول قانون كار، مزیت‌هایی را برای حرفه‌ای شدن نویسندگی در پی دارد.

به گزارش "شبکه خبری منابع انسانی ایران" به نقل از فارس، محمدرضا سرشار (رضا رهگذر) در یادداشتی با عنوان «فرصت‌های حرفه‌ای شدن» به موضوع «شغل انگاشتن نویسندگی و شاعری» پرداخته است.

وی در ابتدای این یادداشت می‌نویسد: «حرفه‌ای» شدن، یكی از دغدغه‌های جدی اهالی قلم در كشور ماست كه خود مقدمه پیش‌رفت‌ها و گشایش فضاهای جدیدی در این حوزه است. یكی از الزامات حرفه‌ای شدن، پذیرش قانونی این تخصص و تطبیق خصایص و شرایط آن با ادبیات قانون است.

در علم حقوق، حرفه‌ها، صنعت‌ها و صنف‌ها در ذیل «حقوق كار» تعریف می‌شوند كه مهمترین متن قانونی در این زمینه، «قانون كار» است. قانون كار جمهوری اسلامی ایران در گفتمان ویژه خود، همه اشخاص مشمول این قانون را به دو دسته اصلی «كارگر» و «كارفرما» تقسیم می‌كند.

بنابرین در نخستین گام، نباید اطلاق عنوان «كارگر» به اهل‌قلم را، به معنای فروكاهیدن شأن این تخصص دانست بلكه این همنامی، تنها الزامی برای رسیدن به دایره واژگانی مشترك با نهادهای قانونی ذی‌ربط ودر نتیجه استیفای حقوق اهالی قلم است.

در گام دوم لازم است این معنا را متذكر شد كه مراد از «نویسنده» در ادامه نوشتار، هر شخص حقیقی ایرانی‌ای است كه به نوشتن ـ اعم از سرایش نظم و نگارش نثر ـ اشتغال دارد.

سرشار می‌نویسد: براساس ماده ۲ قانون كار، كارگر «كسی است كه به هر عنوان در مقابل دریافت «حق‌السعی» ـ اعم از مزد، حقوق، سهم سود و سایر مزایا ـ به درخواست كارفرما كار می‌كند.» این تعریف موسع از كار و ذكر عبارت «به هر عنوان»، فرصتی برای «كار» دانستن «نگارش» است. چرا كه نویسنده، در ازای تخصص نگارش خود، مزدی را دریافت می‌كند.

بنابر طبیعت نویسندگی، قانون «ناشر» را كارفرما می‌داند و به دلیل امكان تصور وجود چند كارفرمای مجزا، همكاری احتمالی یك نویسنده با چند ناشر، در این تعریف خللی وارد نمی‌سازد.

نویسنده در ازای نگارش اثر، یا در یك بار، مبلغ ثابتی را از ناشر دریافت می‌كند یا درصدی از قیمت پشت جلد را می‌گیرد یا با گذاشتن سرمایه، در تولید كتاب شریك می‌شود. در ادبیات قانون كار، به این دریافتی، «حق‌السعی» گفته می‌شود كه حق‌السعی نویسنده نیز یا «كارمزد» یا «سهم سود» خواهد بود. براساس تبصره ۱ ماده ۳۵ ق.ك، چون مزد اهل قلم «براساس میزان انجام كار و یا محصول تولید‌شده» و بدون لحاظ ساعات انجام كار محاسبه می‌شود؛ «كارمزد» خوانده می‌شود.

* مزیت‌های تعریف نویسنده به عنوان كارگر

سرشار ادامه می‌دهد: بخش وسیعی از قانون كار ـ به دلیل ماهیت فراگیر و عمومی آن ـ به مسایلی نظیر ساعات كاری، تعطیلات و مرخصی‌ها، شرایط كار زنان و نوجوانان، حفاظت فنی، بهداشت كار و ... اختصاص دارد كه طبیعی است كه به‌دلیل كیفیت خاص كار نویسندگی، موضوعا‍ً از بحث خارج خواهد بود.

تعریف نویسنده به عنوان كارگر مشمول قانون كار، مزیت‌هایی را برای حرفه‌ای شدن نویسندگی در پی دارد.

یكی از مزیت‌های قانون كار برای نویسنده، این است كه براساس تبصره ۱ ماده ۱۳ ق.ك، «مطالبات كارگر جزء دیون ممتازه بوده» و بر اساس همین تصریح، درصورت ورشكستگی ناشر، نویسنده ضرر كمتری نسبت به دیگر طلبكاران ناشر خواهد كرد.

ضمن اینكه قانون كار با تبدیل كار كارمزدی به واحدهای نفر ـ ساعتی، عملاً امكان تعیین حداقل دست‌مزد را برای نویسنده مهیا می‌كند. بدین‌ترتیب این امكان مهیا می‌شود كه به عنوان مثال، كارمزد یك مجموعه داستان درجه الف ۱۲۰ صفحه‌ای، دست‌كم ۶۰۰ نفر ـ ساعت محاسبه شود و نویسنده این پشتیبانی قانونی را پیدا كند كه حق‌التالیفی كمتر از این را نپذیرد.‌

همین محاسبه، امكان تعلق بیمه كار پاره‌وقت را به نویسنده مهیا می‌سازد. این شیوه محاسبه سبب می‌شود كه ناشر در ضمن قرارداد قانوناً موظف گردد معادل نفر ـ ساعت محاسبه‌شده، برای كارگر موقت خویش، یعنی نویسنده، حق بیمه پرداخت نماید و او را اجباراً بیمه سازد.

این در حالی است كه هم‌اكنون، براساس بخش‌نامه آبان ۸۷ سازمان تأمین اجتماعی، «خبرنگاران، عكاسان حرفه‌ای، نویسندگان، مورخان، شاعران، هنرمندان» جزو مشاغل مشمول مقررات بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد هستند. به عبارت آشكارتر، اهل قلم مشمول بیمه اجباری نیستند و گویی به عنوان كارفرمای خود، می‌توانند خود را بیمه سازند.

سرشار در بخش دیگری از یادداشت خود می‌آورد: یكی دیگر از دغدغه‌های اهل قلم، تامین مسكن است. ماده ۱۳۲ ق.ك به نویسندگان اجازه می‌دهد تا برای تامین مسكن خود، «تعاونی مسكن» تشكیل دهند و تبصره آن، سه وزارت‌خانه را به حمایت از این تعاونی‌ها، موظف می‌كند. ماده ۱۳۳ نیز در خصوص تاسیس «تعاونی مصرف(توزیع)» اجازه مشابهی را صادر می‌كند.

اما استفیای حقوق اهل قلم، به صورت انفرادی امری پیچیده و گاه طولانی و تخصصی است. ماده ۱۳۱ ق.ك به نویسندگان اجازه می‌دهد تا در راستای اجرای اصل ۲۶ قانون اساسی، «انجمن صنفی» تشكیل دهند و از طریق تشكیلات، از حقوق صنفی خود دفاع كنند.

اما مرور این مجموعه مزیت‌ها نباید باعث فراموشی این مهم گردد كه تعیین حداقل دست‌مزد برای نویسنده و الزام قانونی به بیمه وی، بار مالی‌ای را بر دوش ناشر می‌افكند كه نتیجه فوری آن، افزایش بهای تمام‌شده كتاب خواهد بود.

طبیعی است كه این افزایش قیمت، كاهش خرید كتاب و در نتیجه كاهش عناوین كتب منتشرشده را به دنبال دارد. نگارنده بر این اعتقاد است كه همین اتفاق، هرچند در ظاهر و در كوتاه مدت به ضرر حوزه كتاب خواهد بود اما در میان‌مدت و دراز مدت، به تركیدن حباب تعداد عناوین كتب، كم‌شدن شبه‌كتاب‌ها، كنار رفتن نویسندگان و ناشران غیر حرفه‌ای خواهد انجامید و روابط حرفه‌ای‌تری را در این حوزه حاكم خواهد كرد.