جامعه‌شناسی انتخابات مجلس دهم؛ اصلاح‌طلبان؛منافع فردی را به منافع جمعی ترجیح دادند

در واقع سرمایه اجتماعی را می‌توان در کنار سرمایه‌های اقتصادی و انسانی، بخشی از ثروت ملی به حساب آورد که بستر مناسبی برای بهره‌برداری از سرمایه انسانی و فیزیکی‌(مادی) و راهی برای نیل به موفقیت قلمداد می‌شود. بدون سرمایه اجتماعی، هیچ اجتماعی به هیچ سرمایه‌ای نمی‌رسد، به‌طوری‌که بسیاری از گروه‌ها، سازمان‌ها و جوامع انسانی، بدون سرمایه اقتصادی و صرفا با تکیه بر سرمایه انسانی و اجتماعی توانسته‌اند به موفقیت دست یابند، اما هیچ مجموعه انسانی، بدون سرمایه اجتماعی نمی‌تواند اقدامات مفید و هدفمندی انجام دهد.

این انتخابات و شرکت مردم و حضور حتی رای‌های خاموش پای صندوق‌های رای نشان داد که تا حدودی امید به جامعه بازگشته است، بذر این امید را سرمایه‌های اجتماعی جامعه کاشتند. در همین زمینه «امید ایرانیان» با اصغر مهاجری؛ جامعه‌شناس، استاد دانشگاه و پژوهشگر مسایل اجتماعی به گفت‌وگو نشسته است تا بگوید چگونه باید از این سرمایه اجتماعی محافظت کرد تا امید ادامه یابد:
 
در انتخابات این دوره مجلس و خبرگان، مردم بعد از مدت‌ها سکوت پای صندوق‌های رای آمدند. برخی این حضور را ادامه حضور مردم در انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم می‌دانند. چگونه باید از این سرمایه‌های اجتماعی محافظت کرد؟
در ابتدا یک مقدمه در مورد سرمایه اجتماعی می‌گویم. سنجش‌ها و پژوهش‌های چند سال اخیر ما نشان می‌دهد که در 10سال گذشته سرمایه اجتماعی در ایران دچار فرسایش شده و رو به زوال است، در زمانی که سرمایه اجتماعی دچار فرسایش می‌شود و سرمایه اجتماعی نداریم هیچ‌گونه سرمایه‌گذاری‌های دیگر هم برای توسعه جواب نمی‌دهد. مثلا سرمایه‌های مادی، انسانی و تکنولوژی‌های مناسب هم داشته باشید ولی پشتش سرمایه اجتماعی نباشد، کاری نمی‌توان پیش برد. در سه سال اخیر جزو سه مساله جدی جامعه ایرانی همین زوال و فرسایش سرمایه اجتماعی است که اشاره کردم در حدود یک دهه است که این زوال آغاز شده است.

سرمایه اجتماعی اگر بخواهد برگردد به جامعه باید اضلاع طلایی این سرمایه اجتماعی زنده بشود؛ یکی از ضلع‌های سرمایه‌ اجتماعی اعتماد است، یکی از ضلع‌های دیگرش شفافیت است، از اضلاع دیگرش پویایی، ارتباطات و ورود به شبکه‌های اجتماعی است. اتفاقی که در سال‌های اخیر به‌ویژه در سال 94 برای ایران رخ داده، بخشی از سرمایه اجتماعی و فرسایشش را ترمیم کرده است. یعنی باتوجه به شعارهایی که در سال‌های گذشته داده می‌شد و مردم واکنش مثبتی نمی‌دیدند، در عمل این اعتماد دچار زوال می‌شد و فرسایش پیدا می‌کرد. ولی شعارهای بعد از انتخابات دولت تدبیر و امید در سال 1394 سوسو زده و روشنایی‌ها را دارد نشان می‌دهد. آن بخش اعتماد اجتماعی در حال بازگشت است. البته اول راه است و خیلی کار می‌برد تا سرمایه اجتماعی که دچار فرسایش شده، سالیان متمادی طول می‌کشد تا ترمیم شود.

باتوجه به مواردی که ذکر کردید آیا امید به جامعه بازگشته است؟
این‌که می‌گویید امید بازگشته است به‌خاطر تلالویی است که در ضلع ایجاد اعتماد اجتماعی رخ داده است. زمانی‌که سرمایه اجتماعی شروع می‌کند به ترمیم خودش و بالنده شدن، بخش‌های دیگر هم رونق پیدا می‌کنند یعنی شفافیت بیشتر می‌شود. ما در سال‌های اخیر این موضوع را می‌بینیم یا شفافیتی که در این دو ماه اخیر اتفاق افتاد و لیست امید هم براساس همین شفافیت خیلی واضح با مردم صحبت کرد؛ پایتخت، واکنش بسیار مثبتی به این شفافیت نشان داد. اگر در شهرستان‌ها ما یک مقدار با تاخیر واکنش‌ها و پاسخ‌ها را می‌بینیم به‌خاطر این است که اضلاع سرمایه اجتماعی خیلی زود ترمیم نمی‌شود؛ حتی در داخل یک کشور که شروع به ترمیم کردن خودش کرده است و پایتخت در این زمینه پیشتازی دارد. اما نکته بسیار مهم این است که این اعتماد باید بیشتر افزایش پیدا کند، از طرف دیگر این پویایی و ارتباطات و روابط باید تقویت بشود.
 
 برای ترمیم این سرمایه اجتماعی و تقویت شفافیت چه باید کرد تا امید در مردم ادامه داشته باشد؟
باید مردم را دوباره فراخوان کرد برای مشارکت در سرنوشت خودشان، مشارکت به این معنی که بیایید رای بدهید تا مجلس برویم و رییس‌جمهور بشویم نیست، مشارکت یعنی با هم اندیشیدن، با هم برنامه‌ریزی کردن، با هم اجرا کردن، با هم متنعم شدن و با هم نظارت کردن. یعنی جبهه اصلاحات، امید، تدبیر و اعتدال باید امکان نقش‌آفرینی مردم را در قالب شبکه‌های مختلف در سطوح مختلف فراهم کند تا آنها به روابط پویا رو بیاورند و در سرنوشت خودشان سرنوشت‌ساز باشند. زمانی که این موارد را می‌بینیم می‌توانیم به پله‌های بالاتری از این مشارکت برسیم تا مردم متنعم شوند.

یعنی باید رخدادهایی در سال 1395 اتفاق بیافتد که مردم از این مشارکت‌شان متنعم شوند. شرایط مشارکت واقعی مردم را فراهم کردن، بازگشت آن امیدی است که سالیان سال شهروندان ما نداشتند یا کمتر شده بود یا امید به اندازه‌ای نبود که آنها را فعال‌تر نگاه دارد. حتی دغدغه رهبری هم این است که باید امیدافزایی کنیم. اما این امیدافزایی در راستای با هم اندیشیدن است. به‌طور مثال جبهه امید آمد با مردم اندیشید، برنامه‌ریزی کرد و این اتفاق مبارک هفتم اسفند هم رخ داد، حالا باید به سمت برنامه‌ریزی بعدی در مجلس بروند. این برنامه‌ریزی باید به شکلی باشد که سودآوریش به جیب مردم بازگردد، یعنی مردم را متنعم کند. مجالس دو دوره گذشته ما که بیشتر درگیر منافع سیاسی و ایدئولوژیکی شده بودند، این‌بار باید مجلس منافع مردم را ببیند.

 این منافع مردم شامل چه مواردی است؟
این منافع مردم صرفا مادی نیست هرچند معیشت و دغدغه معیشت مهم‌تر است ولی این دغدغه‌ خانه ملت‌نشینان ما مهم است که آزادی‌های شایسته‌ای را به مردم می‌دهد، همین که آزادی‌های مدنی را مشروعیت ببخشند که گروه‌های مختلف اجتماعی فعال بشوند و بتوانند با مشارکت خودشان، کشور و نظام‌شان را بسازند. اینکه می‌توانند بسترساز رشد و فعالیت احزاب سیاسی در کشور شوند. مطالبات فقط جنسش مادی، فیزیکی، معیشتی و اقتصادی نیست. درست است که به‌دلیل تحریم‌ها فشار زیاد معیشتی به مردم تحمیل شد ولی مطالبات دیگر هم باید هم پا با مطالبات اقتصادی مردم پاسخ داده شود.

گروه‌های نخبه اجتماعی و سیاسی چه مطالبه‌ای از مجلس آینده دارند، البته باتوجه به این تفاسیری که گفتید؟
مطالبه‌ای که مردم، گروه‌های نخبه و سیاسی از مجلس آینده دارند این است که شفافیت را بیشتر کند. مثلا یکی از واژه‌های زیبایی که در مجلس فعلی اسمش آمد و زیبا بود و بسیاری از گروه‌های سیاسی، اجتماعی و دانشگاهی از آن خوشحال شدند بحث «جرم سیاسی» بود اما شفاف نشد، ایهام‌دار شد. مردم در آینده انتظار دارند مجلس چهار سال بعد قوانین انتخابات را شفاف کند. شفافیت یکی از انتظارات برای بازگشت رویایی امید به جامعه ایرانی است. این موارد یک مطلب بسیار جدی را به منتخبان مردم گوشزد می‌کند، منتخبان مردم به‌ویژه لیست امید باید بدانند بهترین‌های مردم نبودند، بسیاری از این لیست بنابه مصلحت‌هایی تایید صلاحیت نشدند.

در واقعیت اینها نیروهای صف جبهه اصلاحات بودند که مردم به ایشان به‌خاطر بزرگان اعتماد کردند، پس مجلس ما نمی‌تواند آن انتظاری که ما داریم را برآورده کند و مجلس قدرتمندی شود مگر اینکه این مطالبه مردم و دانشگاهیان ما پاسخ داده شود که نمایندگان ما از خرد جمعی، از مشورت دلسوزان به نظام و کشور و اصلاحات مشاوره بیشتری بگیرند و در واقع مشورت‌پذیر باشند. مردم به احترام امیدی که برگشته، به احترام نام تدبیر و اصلاحات در تعیین سرنوشت کشور شریک شدند و به اینها ماموریت دادند برای خدمتگزاری. در نتیجه باید از دانشگاهیان و نخبگان مشاوره بگیرند تا خدمتگزاری بهتری صورت بگیرد. مجلس نباید قوانینی را تصویب کند که هنوز جوهر نمایندگانش خشک نشده قانون به زمین می‌خورد.

به‌طور مثال مرکز پژوهش‌های مجلس به ریاست دکتر جلالی گزارش تهیه می‌کرد که فلان قانون را مردم رعایت نمی‌کنند و تصویبش موجب گسست اجتماعی می‌شود. این مصوبه‌ها براساس منافع مردمی مبتنی بر ارزش‌ها و هنجارهای فرهنگی مردم نبوده و از مشورت خالی بوده است. من مجلس آینده را به‌عنوان یک پژوهشگر اجتماعی به‌شدت توصیه می‌کنم که قوانین خودشان را ملبس کنند به پیوست اجتماعی و فرهنگی؛ برآورد کنند قانونی که تصویب می‌کنند چه پیامد مثبت و منفی برای مردم دارد. اجتناب کنند از قوانینی که پیامدهای منفی دارد. این امکان ندارد مگر استفاده از خرد جمعی زنان و مردان مجربی که دغدغه کشور را دارند. ما امیدواریم این شمع امید مردم که توسط جبهه امید روشن شده است فروزان بماند.

گفته می‌شود دولتمردان از خودخواهی دست بکشند و منافع جمعی را در نظر بگیرند. در همین راستا دکتر عارف از کاندیداتوری ریاست‌جمهوری به نفع منافع مردم کنار کشیدند. چقدر این موضوع یعنی عدم‌خودخواهی دولتمردان باعث می‌شود مردم به این منش‌ها اعتماد کنند؟
ما هم در ادبیات دینی داریم و هم در ادبیات انسانی که مردم از الگوی انسانی خودشان تبعیت می‌کنند، بر آن سبیلی حرکت می‌کنند که سرمشق‌هایشان حرکت کردند آنهم نه در شعار بلکه در عمل؛ در دو سال گذشته ما نمونه‌های ایثارگری شعاری نه بلکه واقعی را، ویترینی نه بلکه عملی را از بزرگان اصلاحات بی‌شمار دیده‌ایم. هم در شخصیت دکتر عارف که متواضعانه بدون شعار و در عمل این اقدام را انجام داد و خودخواهی نکرد.

همچنین آقای هاشمی‌رفسنجانی و آقای خاتمی را اگر در این چندسال اقدامات‌شان را رصد کنیم می‌بینیم که با صبوری و همراهی حرکت کردند. حتی با اینکه رد صلاحیت‌ها زیاد بود تمام حرف‌شان این بود که لیست رای بیاورد. اینها را مردم می‌فهمند. بهره هوشی مردم ایران شایسته و مناسب است و کاملا رفتارهای الگویشان را رصد می‌کنند و این‌بارقه ایجاد شده است. حتی این رفتار حسنه می‌تواند در زندگی روزمره مردم مورد استفاده باشد؛ تا به‌عنوان شهروند ایثار کنیم به مفهموم گردن نهادن به نظام هنجاری جامعه. واقعیت این است که مشارکت مردم در انتخابات در همین مسیر الگوهایشان بود که خودخواهی خودشان را کنار گذاشتند و ایثار کردند.

حتی بسیار کسانی که ساختار سنتی و اصولگرایی دارند، این ادب و تواضع جبهه اصلاحات را این‌بار ملاک قرار دادند و به ایشان رای دادند. یعنی جوانمردی، گذشت و منافع جمع و مردم را به ایدئولوژی ترجیح دادند و رای دادند. اما نگرانی که وجود دارد این است که مردم ما مسیر را خوب می‌شناسند و حمایت می‌کنند، امیدواریم بزرگان ما هم که در لیست امید هم بودند به وعده‌هایشان پایبند باشند و مردم را فراموش نکنند تا سرمایه این اجتماعی از بین نرود.

  اخباراجتماعی - امید  ایرانیان 

مطهری: حضور مردم نشان‌دهنده خوب برگزار شدن انتخابات است/ حداقل در مجلس دهم اقلیت قوی از اصلاح طلبان شکل می گیرد

 نماینده مجلس نهم برای دادن رای در حسینیه ارشاد حضور یافت.

علی مطهری که برای دادن رای در حسینیه ارشاد حضور یافته است، رای خود برای دو انتخابات مجلس خبرگان و شورای اسلامی به صندوق انداخت.

مطهری پس از انداختن رای خود به صندوق گفت: حضور مردم و اخبار رسیده نشان دهنده این است که انتخابات به خوبی برگزار می شود.

این نماینده مجلس نهم تاکید کرد: حداقل در این مجلس، اقلیت قوی از اصلاح طلبان شکل می گیرد، اما بهتر است از الان پیش بینی نکنیم. 

مطهری مشارکت مردم در پای صندوق‌های رای را بسیار خوب توصیف کرد و گفت: هرچه مشارکت مردم بیشتر باشد، مجلس واقعی‌تری خواهیم داشت.

او درباره پیش‌بینی حضور هفتاد درصدی مردم در پای صندوق‌های رای گفت: من این یک حوزه را که می‌بینم به نظر می‌آید حضور مردم بیشتر از دوره‌های قبل باشد و شاید آن ۷۰ درصد حضور مردم محقق شود و با حضور حداکثری مردم مجلس قوی‌تری خواهیم داشت.

مطهری با تاکید بر تاثیر حضور مردم در انتخابات بر تثبیت ایران در منطقه افزود: این حضور هم در سیاست خارجی ما و هم در ارتقای جایگاه ایران و حل مشکل اقتصادی تاثیرگذار است.

اخبار انتخابات - ایلنا