تنها یادبود کشته شدگان سینما رکس

خبرگزاری ایرنا: ساعت 21 بیست و هشتم مردادماه، یادآور سالروز آتش سوزی در سینما رکس آبادان در سال 1357 است؛ زمانی که سینما با بیش از 400 تماشاچی، در آتش سوخت و از آن جز تلی از خاکستر بر جای نماند.
 
 عمر سینما در آبادان برابری می کند با عمر بلند پالایشگاه نفت. انگلیسی ها در سال های نخست ورود خود به آبادان یک دستگاه آپارات برای نمایش فیلم آوردند و یک سینمای روباز بسیار کوچک برای خود در محله «بریم» ساختند.

پیش از پیروزی انقلاب، آبادان را شهر سینما ها می گفتند. قلب نفتی ایران، آن سال ها بعد از تهران بیشترین شمار سینما ها را داشت.

در شب بیست و هشتم مرداد 1357 هنگامی که جمعی از شهروندان برای تماشای فیلم «گوزن ها» ساخته مسعود کیمیایی به سینما رکس رفته بودند، گروهی خرابکار وابسته به رژیم پهلوی با همکاری عاملان رژیم پهلوی با مواد آتش زا، سالن سینما را به آتش کشاندند.

مضمون فیلم و نگاه اعتراضی که داشت، باعث شد بسیاری به این باور برسند که مسوول کشتار بجز ساواک نبوده است تا زهرچشمی از مردمی بگیرد که سرنگونی شاه را پیگیری می کردند.

شعله های آتش زبانه کشید و آتش تمامی سالن سینما را در برگرفت. مردان، زنان و کودکان با دیدن شعله های آتش به طرف درهای ورودی و خروجی هجوم بردند اما همه درها از پشت روی آنان بسته شده بود.

از مجموع تماشاگران فیلم، فقط یکصد نفر توانستند خود را از مهلکه نجات دهند و به بیرون فرار کنند. بیشتر کسانی که در این فاجعه دلخراش جان دادند، یا زیر دست و پا ماندند و بر اثر دودگرفتگی خفه شدند یا میان شعله های برآمده از صندلی های آتش گرفته سینما رکس سوختند.

شاهدان عینی گزارش کردند نخستین گروه از ماموران آتش نشانی پس از ۳۰ دقیقه به رکس رسیدند اما دریافتند هیچکدام از شیرهای آتش نشانی کار نمی کند.
آب تانکرهای سیار آب پیش از مهار آتش خشک می شد؛ در حالی که نجات دهندگان درمانده به تماشا ایستاده بودند.

یکی از شاهدان بعدها این اتهام را مطرح کرد که مرکز شهربانی که فقط یک کوچه با رکس فاصله داشت در لحظات نخستین حادثه برای آزادی افرادی که در آتش گرفتار آمده بودند، کوشش چندانی نکرد.

سرانجام با تلاش ماموران شهربانی و آتش نشانی و امدادگرانی که انسان های گرفتار میان شعله های آتش را بیرون می کشیدند، آخرین شعله های آتش ساعت چهار بامداد فرونشست.
روز پس از حادثه، روزنامه ها شمار جان باختگان این حادثه را 377 تا 700 تن اعلام کردند.

ساواک در بولتن خبری در مورد این فاجعه به این نکته بسنده کرد که چند تن از عناصر اخلالگر، سینما رکس شهر آبادان را به آتش کشیدند که در نتیجه قریب 400 تن از تماشاچیان در آتش سوختند و جان خود را از دست دادند.

اجساد کشته شدگان در سینما رکس آبادان در یک گور دسته جمعی دفن شد.
پس از فاجعه سینما رکس حرکت انقلابیون در مخالفت با سیاست های رژیم پهلوی شدت گرفت تا اینکه انقلاب اسلامی به پیروزی رسید.

چهارم شهریورماه ۱۳۵۹ در سالن سینما نفت دادگاهی برای مجازات عاملان آتش سوزی سینما رکس برگزار شد.

«سیدحسین موسوی تبریزی» رییس دادگاه عاملان آتش سوزی سینما رکس، درباره بخشی از حقایق آتش سوزی به رسانه ها گفت: اینکه می گویند در آبادان جو انقلابی نبود، دروغ است.

وجود تبعیض طبقاتی نشات گرفته از سرمایه داران حکومت شاه باعث شده بود سالن سینما رکس در زمان اکران آن فیلم پر از جمعیت شود و بیشتر کشته شدگان نیز جوان و از افراد انقلابی چپ بودند. اکثریت حتی مذهبی نبودند.

وی افزود: بنابراین ساواک خواست انتقام بگیرد. کار ساواک در آتش زدن سینما رکس برای هدف قرار دادن کل انقلاب و نهضت امام خمینی بود و باهوش ترین شخص در این جریان شخص امام بود که سریع موضع گرفتند.

موسوی تبریزی گفت: موضع امام ماجرا را صد درصد وارونه کرد و مسوولان رژیم نیز اعتراف دارند مساله سینما رکس به انقلاب سرعت داد.

وی در گفت و گو با سایت «تاریخ ایرانی» تاکید کرد «بازجویی (ساواک) با فشار به متهمان حادثه برای اعترافات ساختگی نشان می داد ساواک در این واقعه دست دارد و اینکه کدام سینما و فیلم انتخاب شود که جمعیت زیادی داشته باشد و کجا مواد آتشزا بریزند که مردم کشته شوند، از قبل برنامه ریزی شده بود».

مرحوم «محمد رشیدیان» نماینده پیشین مردم آبادان در مجلس شورای اسلامی، در گفت و گو با تارنمای جماران در تابستان سال 1390 درباره این فاجعه گفت: موقعیت مکانی سینما رکس باعث شد عاملان این فاجعه فرصت را غنیمت شمرده و آن را به آتش بکشند.
وی بیان کرد: بعدازظهر آتش سوزی در سینما آبادان مردم شعارهایی علیه شاه و حکومت سر دادند.

مرحوم رشیدیان گفت: حرکت های پس از فاجعه سینما رکس ثابت کرد این حادثه زیر سر رژیم شاه و تشکیلات ساواک بوده است زیرا این آتش سوزی ها ادامه داشت، از جمله مسجد کرمان که آنجا را نیز شاه به آتش کشید.

اما این روزها جز یک یادمان و سنگ نوشته درباره حادثه سینما رکس آبادان، نشانه ای از یکی از حوادث تاثیرگذار بر پیروزی انقلاب اسلامی مردم ایران باقی نمانده است.

در گذر از خیابان امیرکبیر آبادان که به امیری مشهور است، ساختمان این سینما جای خود را به مغازه های فروش لباس، نوشت افزار و فتوکپی، اغذیه فروشی و واحد فروش لوازم کامپیوتر داده است.

هنگامی که از مغازه داران اطراف این ساختمان درباره سینما رکس پرسیده شود، بیشتر آنان پاسخ می دهند «اطلاع دقیقی ندارم».

تنها یادگار آتش سوزی شهروندان در سینما رکس آبادان، یادمانی در خیابان امیری است. یادمان شهدای سینما رکس آبادان نیز در گلزار شهدای این شهر به چشم می خورد.
این گونه، ساختمانی که نماد مقاومت یک شهر و عامل موثر در پیروزی انقلاب بود، به ساندویچ فروشی و واحدهای عرضه مواد غذایی تبدیل می شود.

انگار کم کم این واقعه دارد از خاطره شهر آبادان پاک می شود. حتی سالروز این واقعه از تقویم کشور حذف شده و برای قربانیان این حادثه نیز یک کوچه یا خیابان در شهر آبادان نامگذاری نشده است.

سینما رکس که سوخت، بقیه سینماهای آبادان نیز کم کم تعطیل شد. دیگر نه مردم مانند گذشته به سینما می رفتند و نه شهر، تاب سینما داشت.

«سیدحسین دهدشتی» یکی از نمایندگان مردم آبادان در مجلس شورای اسلامی، در این زمینه  گفت: واقعه آتش سوزی سینما رکس آبادان از وقایع تاثیرگذار در تاریخ انقلاب اسلامی است.

وی افزود: وقایع تلخ و شیرین زیادی در طول تاریخ داشتیم که در کشور و استان خوزستان به ویژه آبادان در دوران انقلاب و دفاع مقدس بسیار تاثیرگذار بود.
وی ادامه داد: گاهی از این وقایع و اتفاق ها غفلت می شود ولی باید تلاش کرد با برگزاری برنامه های ویژه این حوادث مهم برای مردم تبیین شود.

دهدشتی از سینما رکس به عنوان موزه وقایع دوران انقلاب یاد کرد و گفت: باید موزه ای با عنوان سینما رکس ساخته شود.

وی با انتقاد از حذف واقعه آتش سوزی سینما رکس از تقویم کشور افزود: این واقعه تلخ و تاثیرگذار در روند پیروزی انقلاب اسلامی، هنوز در اذهان مردم آبادان زنده است.