تصویری از لحظه فوت «پدر مرمت‌ نوین‌ ایران»

خبرگزاری ایسنا: هشت سال گذشت، از درگذشت «مردی که شایسته‌ی تمدنی بزرگ بود»، مردی که عمرش به پایان مراسم تقدیرش قد نداد و میانه‌های مراسم رفتنی شد.

 ساعت 19:15 روز 28 مردادماه 1386 بود، مراسم تقدیر از مردی که عمرش را برای میراث فرهنگی سرزمینش صرف کرد. شاگردان «باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی» حرف که نه، اشک شوق می‌ریختند از حضور و لذتی که برای با او بودن داشتند، اما ناگهان دست‌شان کوتاه‌تر از اوج گرفتن استاد شد و همه ناباور از قلبی که در لحظات خوشی، ناگهان از حرکت ایستاد...

و فقط حسرت مانده بود و حسرت. در بیمارستان، اتاق احیا هم معجزه نکرد و «باقر آیت‌الله زاده شیرازی»،‌ پدر مرمت نوین ایران درگذشت.
 
حالا پس از هشت سال، که فراق رفتنش را راحت‌تر باور کرده‌اند، ‌گاهی مراسمی و یادبودی در نبودش می‌گیرند، اما مهم‌تر از هرچیز خواسته‌ها و توجه به زحماتی است که «آیت‌الله‌زاده شیرازی» در زمان حیات از آن‌ها سخن گفته بود.

«تدوین منشور حفاظت از بناها و محوطه‌های تاریخی ایران»،‌ منشوری کمک‌دهنده برای آن‌چه از تاریخ و فرهنگ ایران باقی مانده است.

و این وظیفه را ایکوموس ایران البته در زمان حیات دکتر شیرازی برعهده گرفت و حالا پس از گذشت این مدت از فوت وی، سید مهدی حجت، رئیس ایکوموس ایران درباره‌ی گام‌هایی که این موسسه برای رسیدن به این آرزوی مرحوم دکتر شیرازی برداشته است، سخن می‌گوید.

وی  اظهار می‌کند: زمانی که مرحوم شیرازی زنده بود‌، قرارداد تدوین منشور «حفاظت از بناها و محوطه‌های تاریخی ایران» بین سازمان میراث فرهنگی و ایکوموس ایران امضا شد و ایکوموس ایران تهیه‌ی منشوری جامع در ارتباط با حفاظت از بناها و محوطه‌های تاریخی را به عنوان یکی از وظایف خود آغاز کرد.

او با اشاره به تلاش‌هایی که باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی در زمان حیات خود برای تهیه و تدوین این منشور کشیده بود، بیان می‌کند: پس از فوت او براساس آن قرارداد تهیه‌ی منشور باید در چهار بخش تدوین می‌شد که سه جلد کتاب آن تهیه و تحویل سازمان میراث فرهنگی شد، در ادامه برای امتداد این کار که تهیه‌ی جلد چهار به عنوان پیش‌نویس منشور بود و سازمان میراث فرهنگی باید مبلغی را پرداخت می‌کرد، اما چون در آن زمان امکان پرداخت جدیدی نبود، کار تقریبا متوقف شد.

بنیان‌گذار سازمان میراث فرهنگی با تاکید بر اینکه هنوز هم می‌توان این فعالیت را ادامه داد، می‌گوید: با این وجود امروز دیگر دنیا اعتقادی به ضرورت تهیه منشور ندارد، بلکه می‌گوید به قدری خطوط کلی و روش‌های مواجه شدن با این مسائل در دنیا روشن شده است که ما نیاز به راهکارهای ریزتر، دقیق‌تر، فنی‌تر‌،علمی‌تر و فرهنگی‌تر داریم.

حجت ادامه می‌دهد: به همین دلیل تهیه و تدوین منشور «حفاظت از بناها و محوطه‌های تاریخی ایران» ضرورت 10 سال پیش خود را از دست داده است اما در عین حال ما مترصد این هستیم که اگر امکانات فراهم شود کار را کامل کنیم، حتی سازمان میراث فرهنگی نیز نظرش در این زمینه مثبت است.

وی همچنین با اشاره به انجام برخی اقدامات جسته و گریخته برای تهیه‌ی منشوری در این زمینه بیان می‌کند: تا جایی که می‌دانم آن موارد مقبولیت لازم را ندارند، به همین دلیل هنوز امکان اینکه تدوین آن منشور در صورت لزوم ادامه پیدا کند و فعالیت‌ها به نتیجه‌ای برسد تا ما بتوانیم چیزی را با عنوان منشور ملی «حفاظت از بناها و بافت‌های تاریخی» تهیه و در اختیار استفاده کنندگان قرار دهیم، وجود دارد.

او تاکید می‌کند: منشورهای بین‌المللی متعددی وجود دارند، تعدادی نیز ترجمه شده و در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفته‌اند، همچنین در داخل کشور نیز برخی از صاحب‌نظران اظهاراتی داشته‌اند و در برخی از جراید و مجلات هم مواردی مطرح شده است، اما تاکنون یک نظر جامع که مورد قبول همه باشد، روی میز قرار نگرفته است.

به گفته‌ی حجت، اگر نیاز به ضرورت تهیه این منشور باشد‌، باید اقدامات انجام، مقدمات فراهم شود و با پیش‌نویس کردن منشور، آن در جوامع مربوط مطرح‌ و با انجام نظرخواهی عمومی وفاق بین مجموعه‌ی خبرگان فراهم شود. این اقدام کار یک نفر نیست، بلکه یک یک وفاق ‌ملی است که پروسه خاص خود را می‌طلبد.

وی همچنین با تاکید بر اینکه نوع مرمت‌هایی که در حال حاضر در برخی از بناهای تاریخی انجام می‌شوند، انتقادهایی را به دنبال دارند، می‌گوید:‌ نوع مرمت‌های در حال انجام ربطی به تهیه منشور حفاظت از بناها و محوطه‌های تاریخی ندارد، بلکه فقط می‌تواند یک کمک باشد.

قائم مقام سابق سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تاکید می‌کند: ایرادات در حوزه‌ی میراث فرهنگی‌ به دلیل خلا منشور و امثال آن نیست، بلکه به دلیل ندانم کاری‌ها، ارتباطات و اشتباهات است. زمانی که پیمان‌کاری مرمت یک بنای تاریخی را برای پول آن در اختیار می‌گیرد، می‌تواند کار اشتباه یا خلاف انجام دهد که ربطی به تهیه‌ی منشور «حفاظت از بناها و محوطه‌های تاریخی ایران» ندارد.

آیت‌الله‌زاده شیرازی متولد 1315 در نجف اشرف بود. مدارج تحصیلی او به این شرح‌اند: دیپلم ریاضی در سال‌های 1335 1334، فوق لیسانس مهندسی معماری، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران 13351342، دوره‌ی عالی شهرسازی (ناتمام) دانشکده‌ی هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، 13421343، دوره‌ی تخصصی مطالعه و مرمت بناها و بافت‌های تاریخی دکتری، مدرسه‌ی تخصصی مطالعه و مرمت آثار تاریخی، دانشگاه رم (ایتالیا) 13501343، دوره‌ی کوتاه‌مدت مرمت بناهای سنگی، انستیتوی مطالعات پیشرفته معماری دانشگاه یورک (انگلستان) 1354.

فعالیت برای برپایی همایش بم و انتشار مجله‌ی «اثر» در حوزه‌ی معماری و مرمت از جمله‌ی مهم‌ترین اقدامات دکتر آیت‌الله‌زاده شیرازی بودند.

می‌توان گفت که تا پیش از آغاز فعالیت دکتر باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی، معمولا مرمت‌کنندگان همان سازندگان بودند، تا این‌که با رسیدن موج انقلاب صنعتی به ایران، دو گروه معماران سنتی و جدید شکل گرفتند که از این دو گروه، عده‌ای مرمت و بازسازی بناهای تاریخی را در دستور کار خود قرار دادند.