تحولات اخیر عراق و تاثیرات آن بر ژئوپلیتیک ایران

اخبار سیاست خارجی - تحولات اخیر عراق و تاثیرات آن بر ژئوپلیتیک ایران

دکترسید عطا تقوی اصل گفت:

 فکر ایجاد عراق به صورت یک دولت مجزا از ابتکارات بریتانیا است، که به اهمیت استراتژیک بین النهرین پی برده بود. تا قبل از ایجاد به صورت یک دولت عربی، بغداد، بصره و موصل استانهایی از امپراتوری عثمانی به شمار می رفتند و هیچ تقاضایی از طرف مردم بومی برای ایجاد یک دولت عراقی نشده بود.

تعداد کمی عراقی، دولتی را که بریتانیا برای آنها ترتیب داده بود، به عنوان نتیجه ی طبیعی و یا جانشین تمدن بزرگ بین النهرین که در دره دو رود دجله و فرات شکوفا شده بود، قبول داشتند. متاسفانه، در عراق همه شرایط برای یک فرایند سیاسی منازعه آمیز و فراگیر قومی و مذهبی آماده است؛ این کشور به لحاظ قومی آنقدر نا همگون است که نمی توان پاسخ روشنی برای این پرسش یافت که مردم عراق کیستند؟ در هنگام استقلال عراق، (1932) جمعیت این کشور از 21درصد عرب زبانهای سنی 14درصد کرد زبانهایی اکثراً سنی، 53درصد عرب زبانهای شیعه، 5درصد عرب زبانهای غیر مسلمان عمدتاً مرکب از یهودیان بغداد و 6درصد سایر گروههای زبانی و مذهبی مانند ترکمن های سنی مذهب در شمال عراق و مسیحیان آشوری تشکیل می شد.

شاه فیصل، حاکم عراق در سال1933 اظهار تاسف کرد و گفت از عراقی ها چیزی باقی نمانده جز توده ای غیر واقعی از انسان ها، افرادی که از هر نوع ایده وطن پرستانه محرومند، لبریز از سنت ها و پوچی های مذهبی و به هیچ پیوند مشترکی تعلق ندارند، گوش به شیطان سپرده اند، مستعد هرج و مرج هستند و پیوسته آماده اند تا در برابر هر حکومتی در هر کجا قیام کنند.

روابط سیاسی ایران با کشور عراق از زمان استقلال این کشور در سال 1932 م تا کنون، دوره های کوتاهی از همگرایی و زمانهای طولانی از رقابت منطقه ای را تجربه کرده است. عراق کشوری که بخش مهمی از آن بر روی ویرانه های تمدنهای بین النهرین پیش بینی شده بود؛ در همان ابتدای استقلال، از مرزهای جغرافیایی ترسیم شده به وسیله استعمارگران ناراضی بود؛ نقطه شروع اختلافات منطقه ای ایران و عراق از مقطع حکومت عبدالکریم قاسم کلید خورد؛ وی با استفاده از یک نام جعلی به جای خلیج فارس، آغاز کننده این سناریو بود.

بعدها، حزب بعث عراق با استفاده ی حداکثری از تعارضات ایدئولوژیک دوران جنگ سرد و با ادعای باز پس گیری بخشی از قلمرو جغرافیای سیاسی ایران به استناد عهدنامه های ناتمام بین ایران و عثمانی و ترکیب آن با اختلافات قومی و مذهبی، بنیانگذار اصلی رقابت منطقه ای بین ایران و عراق به طور خاص و ایران با جهان عرب به طور عام شد. حزب بعث برای خروج عراق از بن بست جغرافیایی در دسترسی محدود به آبهای آزاد، دست به قماری خطرناک زد تا با هدایت مطالبات تاریخی اعراب به سمت ایران و بهره برداری از تغییرات ژئوپلیتیک منطقه، موجب تحمیل جنگ 8 ساله به ایران با حمایت های مالی، زمینی، بین المللی و لجستیکی جهان عرب و قدرتهای فرامنطقه ای از عراق و تحمیل تلفات جانی و مالی جبران ناپذیری بر دو کشور شود و روابط سیاسی ایران با جهان عرب را با شکاف جدی مواجه کند. صدام برای عملیاتی کردن منویات توسعه طلبانه و افزایش فضای حیاتی کشورش به شیوه هیتلر عمل کرد. نقش و پیامدهای به جای مانده از عملکرد حزب بعث در تعمیق واگرایی منطقه ای، همچنان باقی است.

با سرنگونی حزب بعث؛ عراق با رویکردی جدید وارد قرن بیست ویکم شد و با به قدرت رسیدن شیعیان، دو کشور با بسیاری از موضوعات چالش برانگیز گذشته فاصله گرفتند؛ اما هنوز زود است تا در مورد چشم انداز آینده ی روابط سیاسی دو کشور و اینکه آیا مسیر همگرایی را طی خواهند کرد یا واگرایی، اظهار نظر قطعی کرد؛ از دلایل اصلی چنین تردیدی در نحوه ی فائق آمدن ساختار سیاسی عراق بر چالشهای موجود و پیش روی این کشور است. عراق با سه گزینه در آینده مواجه است: کودتا و در نتیجه ایجاد ساختاری متمرکز در رأس آن یک دیکتاتور (توتالیتر)، تجزیه ژئوپلیتیکی (فدرالیزم) و شکل گیری دو اقلیم عربی و کردی، و تجزیه ی سرزمینی(بالکانیزه شدن) و در نتیجه شکل گیری سه اقلیم کردی، شیعی و سنی. برگشتن به دوران دیکتاتوری مشروط به حمایت های ایالات متحده برای جلوگیری از تجزیه ی سرزمینی و ممانعت از خروج عراق از قدرتهای تأثیرگذار منطقه ای است.

این گزینه برای ژئوپلیتیک ایران و مؤلفه های آن چالش برانگیز و تهدیدساز خواهد بود و نسخه ای از دوران بعث را تکرار خواهد کرد و در صورت تحقق، ایران را بار دیگر وارد یک رقابت منطقه ای بی حاصل با این کشور خواهد کرد. گزینه دوم فدرالیزم است که در قانون فعلی عراق نیز مورد تأیید و تأکید قرار گرفته است. این سناریو باعث تجزیه ی ژئوپلیتیکی عراق خواهد شد و نقش عراق را به عنوان کشور مدعی قدرت منطقه ای با آسیب جدی مواجه خواهد کرد و جایگاه این کشور را در سلسله مراتب قدرتهای منطقه ای مطمئناً تنزل خواهد داد و در نهایت منجر به افزایش قدرت منطقه ای ایران خواهد شد. چون حکومتهای فدرال مانند ساختارهای متمرکز قادر نیستند دیدگاه‌های واحد در مورد تحولات منطقه ای و جهانی را باز تولید کنند و از سازماندهی سریع، منسجم و یکپارچه که لازمه یک قدرت منطقه ای است، ناتوانند؛ به نظر می رسد تحقق چنین مدلی در عراق، باعث خواهد شد تا قدرتهای فرا منطقه ای نسبت به تکرار این تجربه در ایران از طریق فعال کردن مطالبات قومی، از بی رقیب شدن قدرت منطقه ای ایران در حوزه ی خلیج فارس جلوگیری کنند ؛ بنابراین ساختار سیاسی کشور ما باید با رصد مداوم تحولات عراق، پیش بینی ها و تمهیدات لازم برای جلوگیری از تکرار این سناریو در ایران را به عمل آورد.

سناریو سوم بالکانیزه شدن عراق و ایجاد سه اقلیم کردی، شیعی و سنی است (3 =1+1+1) که در صورت تحقق، خشونت آمیز خواهد بود. نشانه های تلاش برای تحقق این سناریو در ورود گروههای تروریستی به مناطق سنی نشین و تصرف موصل و مناطق همجوار آن در روزهای اخیر نمایان شده است. تحقق این گزینه نیز دارای پیامدهای مثبت و منفی برای جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک ایران خواهد بود. حذف یک رقیب منطقه ای و تهدید دائمی در مرزهای غربی ایران از پیامدهای مثبت آن خواهد بود و آثار منفی آن در افزایش مطالبات قومی بویژه در بین کردهای ایران و نهایتاً زمینه سازی برای تکرار این تجربه توسط قدرتهای فرامنطقه ای در ایران است.

بنابراین عراق جدید دیگر قادر نیست همچون دهه های میانی قرن بیستم یک دشمن راهبردی برای تمامیت ارضی ایران باشد اما پیامدهای ناشی از تحولات سیاسی و جغرافیایی آن، می توانند همچنان جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک ایران را به شدت تهدید یا تقویت کند. ایران باید بر آن باشد تا با ارزیابی صحیح از اهداف جدید آمریکا، نه تنها خود را از پیامدهای منفی تحولات عراق مصون نگهدارد بلکه تلاش کند که چگونه می تواند با تدابیر به موقع از رویدادهای آتی این کشور به نفع کسب منافع ملی خود بهره برداری کند.

عراق به هر سرنوشتی که مبتلا شود از اهمیت ژئوپلیتیکی غیر قابل انکاری در الویت های سیاست خارجی ایران برخوردار است ؛ از دلایل چنین جایگاهی می توان به این موارد اشاره کرد: وجود اقلیت کرد در هر دو کشور، استقرار عتبات عالیات شیعیان در عراق و تعلق معنوی شیعیان ایران به آن، عراق تنها کشور عربی است که با ایران مرز زمینی دارد، طولانی ترین مرز ایران با کشورهای همسایه از آن عراق است، بعد از ایران بیشترین تعداد شیعیان در عراق ساکنند، عراق در دوره های طولانی بخشی از جغرافیای سیاسی ایران بوده است، عراق در حال حاضر بخشی از جغرافیای فرهنگی ایران است، عراق تنها کشور عربی منطقه است که قادر است به ایران حمله کند و کشور ما را با چالش مواجه کند، ایران دارای ذخایر عظیم در منابع مشترک نفت با عراق است و عراق در بین کشورهای عربی بیشترین اشتراکات را با ایران دارد و می تواند مؤلفه ای مهم برای نفوذ و گسترش قدرت ژئوپلیتیکی ایران در کشورهای عربی و جهان اسلام باشد و نهایتاً عراق به عنوان یک کشور ذی نفوذ در اوپک، سازمان کنفرانس اسلامی و اتحادیه عرب، می تواند به تحقق بیشتر ظرفیتهای ژئوپلیتیکی ایران کمک کند
اخبار سیاست خارجی - ابتکار

آخرین گزارش‌ها از تحولات میدانی در «رمادی»/ ادعای اعراب درباره نفوذ ایران در عراق

به گزارش «تابناک»، موضوع پیشروی های گروه تروریستی داعش در شهر رمادی عراق، امروز نیز مورد توجه شمار زیادی از مطبوعات و رسانه های بین المللی قرار دارد. سایت شبکه خبری «سی ان ان» ضمن گزارش آخرین تحولات مربوط به این موضوع می نویسد تروریست های داعش روز گذشته با کسب پیروزی های بر نیروهای دولتی، به سمت شرق رمادی پیشروی کردند و در همین حال، نیروهای ارتش نیز اقدم به مستحکم کردن خطوط دفاعی خود برای مقابله با عناصر این گروه نمودند. به این ترتیب، محور درگیری ها در روز دوشنبه در بخش شرقی رمادی متمرکز بوده و در این منطقه، نیروهای قبیله ای و محلی نیز خطوطی دفاعی را برای مبارزه با داعش شکل دادند. یک بریگاد از پلیس فدرال عراق و یک واحد نیروی واکنش سریع این کشور نیز برای کمک به این نیروها به آن ها پبوستند.

در همین حال، خبر رسیدن نیروهای نظامی شیعه به نزدیکی رمادی برای مبارزه با داعش نیز در شمار زیادی از منابع خبری بازتاب داشته است. سایت شبکه خبری «بی بی سی» می نویسد گروه های نظامی شیعه مشغول تجمع در شرق رمادی هستند تا خود را برای انجام ضد حمله ای علیه تروریست های داعش آماده سازند. در همین راستا، منابع محلی از ورود تانک ها و دیگر خودروهای نظامی متعلق به شیعیان به یک کمپ نظامی در منطقه مذکور حکایت دارد و در همین حال، گفته می شود عناصر داعش نیز حرکت خود به سمت این کمپ را آغاز کرده اند. رئیس شورای استانی انبار گفته نیروهای شیعه در حال حاضر در این منطقه در وضعیت آماده باش به سر می برند. شمار این نیروها سه هزار نفر ذکر شده است.

همین موضوع، یعنی حضور شیعیان مورد حمایت ایران در عملیات های مختلف مقابله با داعش، بار دیگر سبب شکل گیری برخی فضاسازی ها درباره حضور ایران در عراق شده است. در جدیدترین نمونه از این دست، روزنامه «گاردین» به طرح این سوال پرداخته که آیا ایران با استفاده از گروه های شیعه، در حال ایجاد دولتی جدید در داخل عراق است؟ این روزنامه ضمن اشاره به افزایش نفوذ و قدرت گروه های شیعه در عراق، می نویسد به عقیده کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، توافق هسته ای سبب آزاد شدن ایران از فشار اقتصادی و در نتیجه، افزایش نفوذ منطقه این کشور خواهد شد و در صدر دستور کار نفوذ منطقه ای ایران، کشور عراق قرار دارد که به زعم اعراب، ایران قصد دارد دولت موردنظر خود را در این کشور مستقر نماید. البته خود این روزنامه در ادامه اشاره می کند که اینگونه نگرانی ها عمدتاً اغراق شده و نابجا است.

اما این فقط داعش نیست که با جنایات و اقدامات تروریستی خود توجه زیادی را در عرصه بین المللی جلب کرده است. روزنامه «نیویورک تایمز»، از جنایات جدیدی خبر داده که گروه تروریستی «بوکو حرام» در نیجریه مرتکب شده است. به نوشته این روزنامه، صدها تن از زنان و دخترانی که توسط تروریست های بوکو حرام ربوده شده اند، از سوی آنان مورد تجاوز قرار گرفته اند که این اقدام درباره بسیاری از آن ها چندین بار انجام گرفته است. مقامات محلی و همچنین نیروهای کمک رسان بین المللی حاضر در نیجریه، معتقدند این کار یک استراتژی آگاهانه و عامدانه از سوی این گروه است تا بر ساکنان مناطق روستایی سلطه پیدا کنند و حتی از طریق تجاوزهای سازمان یافته، اقدام به گسترش نسل خود در میان مردم این مناطق نمایند.

در میان دیگر موضوعات، خبر اعزام کشتی نجات ایران به یمن نیز مورد توجه برخی مطبوعات و رسانه ها قرار گرفته است. سایت نشریه «تایم» ضمن پرداختن به این موضوع، اعزام این کشتی ایرانی را به معنای به چالش کشیده شدن عربستان سعودی و آمریکا از سوی ایران دانسته است. این سایت می نویسد کشتی کمک رسانی ایران که وارد آب های خلیج عدن شده، چالشی مستقیم علیه عربستان سعودی و آمریکا به شمار می رود که محاصره بنادر یمن را اعلام کرده اند. در این مطلب اشاره شده که در ماه آوریل، یک کاروان کشتی های کمک رسانی ایران به دلیل ممانعت ناو آمریکایی حاضر در منطقه نتوانست به مقصد رسیده و محموله خود را در یمن تحویل دهد. تایم نیز اشاره می کند که عربستان سعودی اساساً از افزایش نفوذ ایران در منطقه نگران است.

 این در حالی است که عربستان سعودی پس از آتش بس پنج روزه، بار دیگر حملات خود را به مناطق مختلف یمن از سر گرفته و برای این امر، به توجیهات مختلفی نیز متوسل می شود. در همین راستا، خبرگزاری فرانسه می نویسد احمد عسیری سخنگوی ائتلاف سعودی مدعی شده گروه انصار الله مسئول ازسرگیری حملات هوایی عربستان در یمن است .وی گفته اعضای گروه انصار الله در مدت اجرای آتش بس موقت پنج روزه که دیشب به پایان رسید، بارها آن را نقض کردند .عسیری گروه انصار الله را به سوء استفاده از اجرای آتش بس موقت در یمن برای تقویت توان نظامی خود متهم و تاکید کرد اعضای این گروه در پنج روز گذشته با ادامه حملات نظامی بارها آتش بس موقت را نقض کردند .وی گفت با توجه به اقدامات گروه انصار الله ، ائتلاف تصمیم گرفت حملات هوایی علیه مواضع این گروه را در مناطق مختلف یمن از سرگیرد.

در نهایت، در میان دیگر مطالب، خبرگزاری روسی «اسپوتنیک» نتایج یک پژوهش درباره بزرگترین ارتش های جهان را منتشر کرده است. به نوشته این خبرگزاری، نتایج پژوهشی نظامی نشان می دهد در رتبه بندی ارتش های جهان ، ارتش های آمریکا ، روسیه و چین ، به ترتیب رتبه های نخست تا سوم جهان را در میان 126 ارتش جهان به خود اختصاص داده اند. بر اساس این گزارش، ارتش روسیه با 15 هزار خودروی زرهی و تانک که از این نظر دو برابر خودروی های زرهی و تانک های آمریکاست، در رتبه دوم جهان قرار دارد. البته ارتش روسیه از نظر شمار نیروهای نظامی، در جایگاه چهارم ارتش های جهان قرار می گیرد. ارتش چین در رتبه سوم و ارتش هند نیز در رتبه چهارم جهان قرار دارند. ارتش های انگلیس، فرانسه، کره جنوبی، آلمان، ژاپن و ترکیه به ترتیب رتبه های بعدی تا دهم را به خود اختصاص داده اند.

  اخبار سیاست  خارجی  -  تابناک