بالاخره فیس‌ بوک، خوب است یا بد؟

روزنامه تهران امروز: اینجا فیس‌بوك است.دنیایی مجازی كه حالا بعضی افراد در آن یك صفحه دارند كه مثل یك خانه شخصی سرقفلی‌اش با خودشان است و رمز و كلیدش را هم فقط خودشان می‌دانند كجا بگذارند.اینجا فیس‌بوك است یك دنیای مجازی كه سرشار از لایك‌ها هست كه به شیوه فارسی‌اش همان پسندیدن خودمان می‌شود.حالا بحث‌ها بر سر این مجازی خانه بالا گرفته است كه باید رفع فیلتر شود یا خیر؟

شاید روزی كه مارك زاكربرگ،موسس فیس‌بوك این صفحه مجازی را درست می‌كرد،فكرش را هم نمی‌كرد این پدیده مجازی آنقدر سر و صدا به پا كند.این روزها فیس‌بوك مهمانان زیادی دارد.اعضای دولت در این صفحه مجازی حضور دارند و گزارش‌های روزانه خود را از طریق این مجازی خانه به گوش مردم می‌رسانند.اما نكته اصلی اینجاست كه فیس‌بوك فیلتر است. طی آخرین اظهارنظرها علی جنتی،وزیر ارشاد در مورد فیلترینگ فیس‌بوك و رفع فیلتر از این مجازی خانه، گفته است:«از نظر من«فیس‌بوک» جزو مصادیق مجرمانه نیست و بسیاری از ارتباطات در آن سالم و درست است.»

از سویی دیگر،«بحث اینکه عضویت در فیس‌بوک جزو مصادیق مجرمانه هست یا خیر،جای بحث دارد و ما تاکنون در کمیته‌ تعیین مصادیق مجرمانه جلسه‌ای برای رسیدگی به این موضوع تشکیل نداده‌ایم.اگر ما در جلسات این کمیته شرکت و موضوع را پیگیری کنیم،حتما این موضوع را مطرح می‌کنیم؛»وزیر ارشاد،در مورد حضور خود در فیس‌بوك گفته است:«من در فیس بوک عضو هستم،با داخل و خارج از کشور در ارتباط هستم و در این روزها نیز در مورد ایام عاشورا با یکدیگر صحبت می کنیم و از نظر من فیس بوک جزو مصادیق مجرمانه نیست.»

در مورد فیس‌بوك و لازمه وجود آن، دكتر عبدالرضا عزیزی،رئیس كمیسیون اجتماعی مجلس به تهران‌امروز می‌گوید:«فیس‌بوك،یك شبكه غربی است،اما ما طبق مواردی كه در قانون اساسی آمده است و توسط مجلس تصویب شده و شورای نگهبان آن را تایید كرده است،عمل می‌كنیم.»

با تكنولوژی نمی‌توان مبارزه كرد

«با تكنولوژی و علم روز نمی‌توان مبارزه كرد،اما جاسوس‌های زیادی در فیس‌بوك حضور دارند.» این گفته‌های رئیس كمیسیون اجتماعی مجلس است.عزیزی،تاكید می‌كند:«جاسوس‌های زیادی در فیس‌بوك وجود دارند كه ممكن است دامن جوانان را بگیرند، اما عضویت در این محیط مجازی هم باید مدیریت شده باشد.جوانان از مقاصد دشمن خبر ندارند،باید افراد را آگاه كرد تا حساب شده در این صفحات حضور داشته باشند.»

از سویی دیگر،«فرهنگ ایران،با فرهنگ غرب متفاوت است و ممكن است یكسری اتفاقات كه در این شبكه‌های مجازی به‌وجود می‌آید، برای ایرانی‌ها قابل‌قبول نباشد.»این نماینده مجلس نهم، می‌گوید:«خودش عضو (وایبر)هم هست،اما اینها فضایی است كه هم نمی‌توان ندیده‌اش گرفت و هم نمی‌توان نسبت به عضویت افراد جامعه در آنها بی‌تفاوت ماند.»

در مورد پدیده جاسوسی در فیس‌بوك چندی پیش،ادوارد جوزف اسنودن افشاگر جاسوسی آمریكا و كارمند سابق سازمان اطلاعات مركزی آمریكا،اعلام كرده بود: «سازمان‌های اطلاعاتی آمریكا،برای ردیابی و جمع‌آوری اطلاعات وارد سرورهای شركت‌های اینترنتی،از جمله گوگل، فیس‌بوك، اسكایپ، یوتیوپ شده‌اند و اقدام به جمع‌آوری اطلاعات شهروندان آمریكایی كرده‌اند.»

عضویت 30 درصد از جوانان ایرانی در فیس‌بوك

دكتر مجید ابهری،رفتارشناس و آسیب‌شناس اجتماعی در مورد نقش فیس‌بوك، در جامعه امروز می‌گوید:«شبكه فیس‌بوك،توییتر و یوتیوپ از پیشگامان شبكه‌های اجتماعی هستند،كه مثل بسیاری از ابزارهای دیگر فناوری بدون بسترسازی فكری و فرهنگی،وارد جامعه ایران شده‌اند.شبكه‌های اجتماعی درست مثل اسلحه هستند،كه اگر دست دزد بیافتند،سرقت و قتل‌و‌غارت می‌كند. اگر دست سرباز باشد، از خاك و كشور و مردم دفاع می‌كند و اگر دست یك شكارچی باشد، مشخص است كه اقدام به شكار می‌كند.»

 ابهری تاكید می‌كند:«شكارچیان فرهنگی در سامانه فیس‌بوك،اهداف خود را شكار كرده و جمع می‌كنند؛ اما ما باید هوشیار باشیم. 30درصد جوانان ایرانی،عضو فیس‌بوك هستند و به‌علت اینكه اجازه عرضه تولیدات فكری خود را در آن پیدا كرده‌اند،دارای اعتماد به نفس و غرور خاصی شده‌اند.وقتی یك جوان تراوشات فكری و ذهنی خود را با بیش از 100میلیون كاربر در سراسر جهان به اشتراك می‌گذارد و از آن سوی دنیا لایك(پسندیده‌شدن)را می‌گیرد، احساس غرور و شخصیت می‌كند. از این منظر، این شبكه‌ها مفید هستند.»

آموزش مهارت كاربردی به جوانان

دكتر مجید ابهری، درباره فیلترینگ فیس‌بوك معتقد است:«از نگاه رفتارشناسی به‌جای فیلتر یا تخریب، ما باید به نوجوانان و جوانان آموزش دهیم؛ زیرا فیلتر هم دیگر كارساز نیست. چراكه با تلفن‌های همراه و وجود نرم‌افزارهایی مانند:وی چت، تانگو و امثال اینها دیگر فیلتر مفهوم ابزاری خود را از دست می‌دهد.» از سویی دیگر، «بعد از روی كار آمدن دولت یازدهم،بعضی از دولتمردان دارای صفحه شخصی در فیس‌بوك شدند،این رفتار برای جوانان یك الگوی اساسی است،اما برای بعضی این سوال پیش آمده است،اگر فیس‌بوك بد است،پس چرا وزرا در آن عضو هستند؟ و اگر خوب است،چرا ما نباید در آن عضو باشیم؟

نكته مهم در اینجاست كه ممكن است 10درصد از كاربران فیس‌بوك استفاده غیرمجاز و غیراخلاقی از آن انجام دهند،اما بقیه هدفی دیگر را دنبال می‌كنند.در یك پایش میدانی در بین 2650 جوان بین 17 تا 26 سال، هشتاد درصد از آنها حضور در فیس‌بوك را فقط به‌عنوان سرگرمی و گذرانیدن وقت اعلام كرده‌اند.10درصد برای پیدا كردن دوست در كشورهای دیگر،پنج درصد استفاده‌های علمی و فرهنگی و پنج درصد استفاده از فیس‌بوك را به‌عنوان ایجاد رابطه با جنس مخالف انتخاب كرده‌اند.بنابراین باید آموزش‌های مهارت كاربردی به جوانان داده شود.»

اعضای دولت از فیلترینگ فیس‌بوك گذشتند

تا مدت‌ها اشاره مستقیم به‌نام فیس‌بوك در خبرها به نوعی با مشكل مواجه می‌شد.اما حالا به جایی رسیده‌ایم كه اعضای كابینه به راحتی از حضور خود در این شبكه‌های مجازی سخن می‌گویند و گاهی هم خبرنگاران از آنها در مورد حس و حالشان در لایك‌ها(پسندیدن) و كامنت‌هایی(پیام) كه مردم،پای استاتوس‌هایشان(دل‌نوشته)می نویسند، می‌پرسند.

اما فیس‌بوك در ایران فیلتر است.حتی چندی پیش،وزیر ارشاد از فیلترینگ این شبكه مجازی اظهار بی‌اطلاعی كرده بود و پرسیده بود:«مگر در حال حاضر دسترسی به فیس‌بوك راحت نیست؟»و اعلام كرده بود:«نه‌تنها فیس بوک بلکه سایر شبکه‌های اجتماعی نیز قابل دسترسی شوند و قید غیرقانونی برای دسترسی به آنها برداشته شود و افراد راحت‌تر به این سایت‌ها دسترسی داشته باشند.» درباره موارد قانونی ورود به شبكه‌های اجتماعی فیلتر شده، علی نجفی توانا، استاد دانشگاه می‌گوید: با تصویب قانون جرایم رایانه‌ای در سال 1388،دسترسی به برخی سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی جرم تلقی شد،

وی گفت: در هیچ یک از قوانین موضوع ورود به سایت‌ها یا عضویت در سایت‌های مختلف مانند فیس‌بوک،توییتر و امثال آنها جرم تلقی نمی‌شود و برای آن مجازاتی پیش‌بینی نشده است، اما پس از تصویب قانون جرایم رایانه‌ای در سال 1388، قانونگذار دسترسی به برخی سایت‌ها با استفاده از اقداماتی که موجب شکست فیلتر انجام شده توسط نهادهای ذی‌ربط شود را جرم تلقی می‌کند.وی با استناد به مواد 1، 21، 22 و بند پ ماده 25 قانون جرایم رایانه‌ای، ادامه داد: ضوابط موجود در این زمینه مجموعا استفاده از فیلترشکن را به‌نوعی ورود غیرمجاز با استفاده از شکست حریم تعیین شده توسط مراجع ذی‌ربط، قابل کیفر دانسته است.

نجفی‌توانا، در گفت‌وگو با خبرآنلاین می‌گوید:«در بند «پ» ماده 25 قانون جرایم رایانه‌ای فروش یا انتشار یا در دسترس قرار دادن گذرواژه یا هر داده‌ای که امکان دسترسی غیرمجاز به داده‌ها یا سیستم‌های رایانه‌ای متعلق به دیگری را فراهم کند جرم است.به عقیده اینجانب در هیچ یک از مواد این قانون و قوانین دیگر به‌طور آشکار عضویت در سایت‌ها یا شبکه‌های اجتماعی و دسترسی به آنها جرم نیست،مگر اینکه به‌طور مشخص در قانون پیش‌بینی شود با وجود این، کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه، نیروی انتظامی و قوه قضائیه شکست کلیدواژه‌ها و دسترسی به محتوای غیرمجاز را قابل تعقیب می‌داند.وی درباره عضویت برخی مقامات در شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده گفت:‌ در این رابطه دو مطلب قابل توجه است.

مطلب اول اینکه عضویت در سایت‌ها همان‌طوری که قبلا بیان شد ممنوع تلقی نشده و قابل مجازات نیست اما باید به این نکته توجه کنیم که به هر کیفیت وقتی کسی در این شبکه اجتماعی عضو می‌شود یعنی به آن شبکه ورود پیدا کرده است و در حقیقت فیلتر و عایق موجود را شکسته است؛ لذا اگر ممنوعیتی وجود داشته باشد باید بدون تردید متوجه همه باشد هر چند اصولا ایجاد ممنوعیت در قرن اطلاعات در فضای مجازی موثر نیست.

فیس‌بوك هم تهدید است هم فرصت

تاكنون بسیاری از مسئولان موافقت و مخالفت خود را در زمینه رفع فیلتر از فیس‌بوك بیان كرده‌اند. سرازیر شدن یکباره اعضای هیات دولت به استفاده از شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده و انتشار گزارش روزانه آنها از مجموع فعالیت‌شان در این شبکه‌ها باعث شده که بسیاری از کاربران سر دوراهی قرار بگیرند و این سوال را بپرسند که اگر عضویت در شبکه‌های اجتماعی ممنوع و استفاده از فیلترشکن‌ها نیز براساس قانون جرایم رایانه ای جرم است، پس چگونه مردان دولتی به‌راحتی در این شبکه‌ها عضو و به فعالیت مشغول هستند. این ابهامات باعث شد که حتی محمود واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات چندی پیش در گفت وگو با خبرنگاران از تشکیل کارگروه ویژه در دولت برای بررسی رفع فیلترینگ فیس‌بوک خبر بدهد.

وی در خصوص این کمیته گفته است: فیلترینگ، کمیته خاص خود را دارد که در قوه قضائیه فعالیت می کند؛ اما این کمیته در رابطه با فیس بوک فعالیت خواهد کرد.از سویی دیگر،احمدرضا رادان،جانشین فرمانده نیروی انتظامی،در مورد شبكه‌های اجتماعی نظیر فیس‌بوك گفته بود:این گونه امکانات و صفحات در فضای مجازی هم تهدید است و هم فرصت.اینگونه امکانات در فضای مجازی لبه تیزی هستند که اگر خوب استفاده شوند، می‌تواند فرصت باشد و البته نیاز به دستورالعمل و راهکارهایی دارد که هنوز تعریف نشده است.

اسماعیل احمدی‌مقدم، فرمانده ناجا در واکنش به استفاده برخی از وزرای دولت حسن روحانی از فیس‌بوک گفت:«تبعیت از قانون برای همه لازم است» اما در عین حال فرمانده ناجا گفت: «به‌نظر شخصی او می توان از فیس بوک در «جاهایی هدفمند و خدمت‌محور» استفاده کرد.»

این حكایت فیس‌بوك است. شبكه‌ای جهانی كه مارك زاكربرگ، در 4فوریه 2004 تاسیسش كرد تا دنیای ارتباطات را گسترش دهد.اما هنوز نمی‌توان به این سوال پاسخ داد كه استفاده از این مجازی خانه خوب است یا خیر؟رفع فیلتر شود یا نشود و حكایت همچنان باقیست.

موفقیت : پرسیدن این سوال، بدیهی به نظر می رسد. یعنی انگار که بپرسیم اکسیژن برای بدن، خوب است یا نه. از آنجایی که بشر، اجتماعی آفریده شده و نیاز به حس مالکیت و ایجاد خانواده و آرامش هم دارد، پس می توان ازدواج را توجیه کرد. از آنجایی هم که نهاد خانواده، مانند نهادهای آموزش و پرورش و نظام سیاسی و...، جزو نهادهای ابتدایی و بدیهی هر اجتماعی است، باز این اتفاق را می توان توجیه کرد.

اگر ازدواج خوب است، پس چرا این همه طلاق و نارضایتی؟ ظاهرا به نظر می رسد که باید سوال اولیه را، جور دیگر یا جورهای دیگری مطرح کنیم تا بتوانیم به جواب های درست تری برسیم.