از سکوت در برابر قصور پزشکی تا اعدام سجاد

31 شهریور1389 حوالی ساعت ۱۹:۳۰ دکتر غلامرضا سرابی فوق تخصص قلب و عروق و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران - در مقابل مطب خود در میدان ۵۳ نارمک از سوی افرادی ناشناس هدف گلوله قرار گرفته و بامداد جمعه دوم مهرماه همان سال در بخش ICU بیمارستان امام حسین (ع) جان خود را از دست می‌دهد.

اعدام در سکوت

 اخبار اجتماعی - اعدام در سکوت

به گزارش فرهیختگان، اجرای این حکم که در ملأعام صورت گرفت، سروصدای چندانی در شهرستان همدان به پا نکرد و ساعتی پس از اعدام، بسیاری از اهالی منطقه از اجرای آن اظهار بی‌اطلاعی می‌کردند.

 در چند ماه گذشته چند حکم اعدام در ملأعام در شیراز، مازندران، قزوین و... به اجرا درآمده، اما برخلاف سال‌های گذشته که جمعیت زیادی برای تماشا و عکسبرداری و فیلمبرداری به محل اجرای حکم می‌رفتند، افراد کمتری دور محوطه اجرای حکم اعدام جمع شده‌اند. بامداد دیروز در منطقه رسالت همدان، چوبه دار برپا شد. ماموران منطقه را تحت کنترل درآورده‌اند و تعداد نه‌چندان زیادی برای تماشای صحنه اعدام دو پسر شرور به محل آمده‌اند.

عقربه‌ها ساعت 5 بامداد را نشان می‌دهد که دو طناب دار از سوی ماموران کنترل می‌شود و دو پسر شرور سوار بر ون نیروی انتظامی از راه می‌رسند. حکم اعدام بهمن- م 22 ساله و وحید-ق 24 ساله که از سوی دادگاه انقلاب همدان محارب و مفسد‌ فی‌الارض شناخته شده‌اند، خوانده می‌شود. نماینده دادستان همدان جرم‌های این دو شرور را مزاحمت برای نوامیس مردم، استفاده از سلاح سرد از جمله شمشیر، قمه، چاقو و آزار و اذیت عنوان می‌کند و می‌گوید حکم اعدام از سوی شعبه 24 دیوان عالی کشور تایید شده و پس از استیذان از سوی رئیس قوه قضائیه اجرا می‌شود. پس از قرائت حکم، دو پسر جوان با پاهای لرزان به سمت چوبه‌های دار حرکت می‌کنند.

حلقه‌های دار که در گردن دو پسر مجرم جا می‌گیرد، صدای حاضران بیشتر می‌شود و لحظاتی بعد، چهارپایه‌های فلزی از زیر پای دو مجرم کنار زده می‌شوند. دقایقی بعد با تایید مرگ دو مجرم، جنازه‌ها داخل پوشش قرار می‌گیرند و به سمت آمبولانس پزشکی قانونی فرستاده می‌شوند.

 در آن بین زنی جوان که شاهد اجرای حکم است، می‌گوید: «شاغل هستم و صبح‌های زود به محل کارم می‌روم. من از اجرای این حکم بی‌اطلاع بودم. به همین خاطر مثل هر روز از خانه‌ام خارج شدم، اما با تعدادی مامور روبه‌رو شدم که در حال برپا کردن چوبه دار بودند. من هم ایستادم و نگاه کردم. هرچند در لحظاتی که دو پسر جوان بالای چوبه دار جان می‌دادند، چشمانم را بستم، اما اعصابم به هم ریخته است.»

یک مرد که خودش برای تماشای اجرای حکم به منطقه رسالت آمده است، می‌گوید: «من وحید را می‌شناختم. او به وحید یاغی معروف و پسر شروری بود. بارها به جرم چاقوکشی و مزاحمت برای نوامیس مردم بازداشت شده بود. آخرین بار در حال مستی در همین خیابان قمه کشید و به یک زن باردار حمله کرد که موجب سقط‌‌ جنین وی شد.»

سه ساعت از اجرای این حکم نگذشته و جو منطقه به حالت عادی برگشته است که اهالی از اجرای این حکم اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند. چند مرد که از کسبه همان محل هستند گفتند: «از اجرای این حکم بی‌خبر بودیم.»

زمان زیادی از اجرای این حکم نگذشته بود که دادگستری همدان در اطلاعیه‌ای اعلام کرد:
«مجموعه قضایی و دادگستری همدان به مردم این استان اطمینان می‌دهد با همکاری پرسنل خود و نیروی انتظامی، برای تامین امنیت روانی شهروندان از هیچ کوشش و تلاشی دریغ نمی‌کنند و پاسداران مرزهای صیانت از حریم حقوق شهروندان، در مجاهداتی قاطعانه و مستمر با مخدوش‌کنندگان امنیت و اخلاق در جامعه مبارزه می‌کنند و مرتکبان این قبیل جرائم را براساس قوانین و مقررات، تعقیب و مجازات خواهند کرد.»
 
آیا اعدام در ملأعام بازدارنده بوده است؟
اجرای حکم در مقابل انظار عمومی همیشه موافقان و مخالفانی داشته است. برخی فقها همچون آیت‌الله مکام‌شیرازی معتقدند اگر اجرای حد در ملأعام پیامدهای منفی داشته باشد باید از آن پرهیز شود، اما برخی نیز بر این عقیده هستند که اجرای حکم در مقابل چشم مردم می‌تواند جنبه بازدارندگی داشته باشد.در طول چند ماه گذشته خبرهای اجرای حکم در ملأعام افزایش داشته و از طرفی آنگونه که پزشکی‌قانونی اعلام کرده، آمار نزاع و درگیری در کشور از ابتدای امسال افزایش یافته است. برخی روانشناسان معتقدند دیدن صحنه‌های این چنینی باعث از بین رفتن قبح خشونت در جامعه و افزایش رفتارهای مجرمانه می‌شود، اما از سوی دیگر، موافقان اجرای این احکام می‌گویند مجرمان احتمالی با دیدن این صحنه‌ها از ارتکاب جرم خودداری می‌کنند.
 
تحقیقی درباره آثار اعدام در ملأعام نشده است
در همین رابطه دکتر سیما فردوسی‌پور، روانشناس، معتقد است: «افزایش اعدام‌ها در ملأعام طی چند ماه گذشته و همچنین بالا رفتن تعداد نزاع‌های خیابانی و مراجعه به پزشکی‌قانونی می‌تواند رابطه مستقیمی با یکدیگر داشته باشد. هر چند در این باره تحقیقی صورت نگرفته است اما دیدن صحنه‌های خشن و اعدام، می‌تواند عاملی برای بالا رفتن روحیه خشونت در افراد باشد.»

وی ادامه داد: «نباید این مهم را نیز فراموش کرد که هرچند اجرای حکم در ملأعام ممکن است تاثیر منفی در روحیه شهروندان بگذارد، اما از طرفی می‌تواند نوعی آموزش باشد برای افرادی که کار خلاف می‌کنند. افراد خلافکار یا افرادی که فکر خلاف و جرم در سر دارند ممکن است با دیدن اعدام یک مجرم به خود بیایند و درس عبرت بگیرند. اما آنچه مهم است اینکه مسئولان باید قبل از اجرای حکم، در آن محل اطلاع‌رسانی کنند تا کودکان، نوجوانان، زنان باردار و افراد سالمند شاهد چنین صحنه‌هایی نباشند. بهتر است اجرای حکم اعدام در ملأعام کنترل شده صورت بگیرد تا تاثیر مثبت آن بیشتر از تاثیر منفی‌اش باشد.»
 
تماشاچیان اعدام مجرم نیستند
دکتر سعید خراط‌ها، جامعه‌شناس نیز در رابطه با بازدارندگی اعمال مجازات‌های سخت و در ملأعام گفت: «مدت‌هاست که برای کنترل برخی جرائم مجازات اعدام در دستور کار قرار می‌گیرد. برای مثال در برخورد با سوداگران مرگ این سیاست در پیش گرفته شده است.

برخی معتقدند مجازات‌های شدید اثر بازدارندگی دارد و باعث می‌شود جرائم مشابه از سوی مجرمان دیگر تکرار نشود.اما باید دید آیا در مواردی که چنین مجازات‌هایی اعمال شده، وقوع این جرم کاهش یافته یا افزایش؟»

او افزود: «در این‌باره باید گفت در برخی موارد جرم نه‌تنها کاهش پیدا نکرده بلکه رو به افزایش بوده است. معمولا هدف قانونگذار این است که با این مجازات‌های سنگین ریشه جرم‌ها را در کشور بخشکاند و این جرائم را کنترل کند، در صورتی‌که ریشه بیشتر جرائم را باید در مسائل دیگری جست‌و‌جو کرد.»

این استاد دانشگاه بر این عقیده است که مجازات سنگین برای برخی از جرائم شاید بتواند به‌صورت موقتی ارتکاب آن جرم را کمتر کند. اما در مورد مجازات اعدام باید به‌طور کلی بگویم براساس کدام تحقیق مشخص شده که این‌گونه مجازات‌ها منجر به کاهش جرائم و بازدارندگی آن می‌شود؟ تشدید مجازات‌ها با هدف پیشگیری از جرم، چقدر بررسی شده است.

این جامعه‌شناس به تاثیر اجرای حکم در ملأعام در مخاطبان اشاره می‌کند و می‌گوید: « دیدن صحنه اعدام روی روان افراد تاثیر می‌گذارد، حتی برخی ممکن است هر کجا اعدامی باشد، برای دیدن آن جمع شوند، اما نکته‌‌ای که مسئولان باید به آن توجه کنند این است که چه تعداد از کسانی که برای دیدن این صحنه‌ها جمع می‌شوند از کسانی هستند که باید این صحنه‌ها را ببینند و عبرت بگیرند. برای اینها که دعوتنامه فرستاده نشده است، اینها زنان، کودکان، نوجوانان و مردان عادی‌ای هستند که زخم‌های کهنه‌شان با دیدن این صحنه‌ها باز می‌شود.» خراط‌ها تاکید می‌کند: «به اعتقاد من این‌گونه مجازات‌ها، آن تاثیری را که مسئولان به دنبالش هستند، ندارد و نمی‌توان خشونت را فقط از این طریق از میان برد.»
 
ماده 101 قانون مجازات اسلامی
بهمن کشاورز، حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری نیز معتقد است: «اعدام محکومان در ملأعام، بارها این مساله را قابل طرح کرده که آیا مضرات و اشکالات این نوع اجرای حکم بیشتر است یا منافع آن؟ طرفداران اجرای علنی این‌گونه احکام معتقدند دیدن این مناظر باعث عبرت دیگران و جلوگیری از تکرار جرم خواهد شد. این عقیده منحصر به اجرای حکم اعدام نیست بلکه در مورد شلاق زدن محکوم نیز بعضی همین اعتقاد را دارند.» وی افزود: «آنچه مهم است اینکه تنها موردی که در قانون به اجرای حکم در حضور مردم اشاره شده است، ماده 101 قانون مجازات اسلامی و در اجرای حکم رجم است.

در این ماده نیز از لفظ «مناسب است» استفاده شده که حکایت از وجوب یا لزوم ندارد. درباره نحوه اجرای احکام قصاص، رجم، قتل، صلب، اعدام و شلاق نیز آیین‌نامه مصوب 1383 رئیس قوه قضائیه را داریم که هرچند از مفاد آن، این نتیجه حاصل می‌شود که حضور تماشاچی بلامانع است، اما از این آیین‌نامه واجب بودن اجرای علنی را نیز نمی‌توان فهمید.نباید فراموش کنیم اجرای علنی که باعث هتک حیثیت محکوم و خویشان و بستگان و خانواده او می‌شود، مجازاتی اضافی و مضاعف است که به‌ویژه تحمیل آن به خانواده و خویشان محکوم محمل قانونی و شرعی ندارد.»

کشاورز ادامه داد: «اگر به تاریخ معاصر جزایی کشور خودمان مراجعه کنیم احتمالا سوابقی را که باعث انصراف از اجرای علنی مجازات‌ها شد، پیدا خواهیم کرد. مجازات شلاق به موجب قانون خاص لغو شد زیرا آنچنان که شنیده‌ام یکی از به اصطلاح «داش مشدی‌ها» و «جاهل‌ها» روز بعد از اجرای مجازات علنی خود، مجری مجازات شلاق خود را کشت. چون گویا این مجری با محکوم خصومت شخصی داشت و در اجرای مجازات بیش از حد حرارت و علاقه به خرج داده بود.»

این حقوقدان ادامه داد:«در مورد دیگری قاتلی که برای اعدام در یکی از میدان‌های تهران پای چوبه دار آورده شده بود، درنهایت خونسردی برای مردم سخنرانی کرد و غزل خواند و به این ترتیب ابهت قضیه را کلا از بین برد. در موارد دیگری نیز اظهارات محکوم پای چوبه دار مردم را نسبت به صحت و عادلانه بودن حکمی که علیه وی صادر شده بود، دچار تردید کرد. 

آیا اجرای حدود در ملأعام از ضروریات اجرای حدود و جزء لاینفک آن است یا می‌توان حدود را در ملأعام اجرا نکرد؟ و دیگر اینکه آیا توصیه یا نهی از شرکت کودکان و افراد غیربالغ در هنگام اجرای حدود شدنی است؟ با توجه به آنکه بعضا ممکن است تماشای برخی صحنه‌ها همچون اعدام روی روح و روان کودک تاثیر مناسبی نداشته باشد، آیا می‌توان از شرکت کودکان و افراد غیربالغ در هنگام اجرای حدود ممانعت به عمل آورد؟»
 
برخی نمایندگان، موافق عمومیت اجرای حکم
برخی نمایندگان مجلس موافق اجرای حکم اعدام در مقابل انظار عمومی هستند و معتقدند که این اقدام ضامن امنیت روانی کشور است. عبدالرضا عزیزی رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس می‌گوید: «باید با این افراد برخورد جدی شود که به نظر من برخورد خوبی هم صورت گرفته است و این‌طوری همه می‌فهمند که کشور بدون صاحب نیست که هر کسی هر کاری دلش خواست، انجام دهد.» عزیزی یادآور شد: «متاسفانه ما در پیشگیری اولیه دچار مشکل هستیم. یعنی ما باید در جامعه کاری انجام دهیم که افراد به سمت ناهنجاری اجتماعی نروند ولی اگر رفتند این برخورد مناسب است.» وی ادامه داد: «اگر در پیشگیری اولیه موفق نبودیم، مجبوریم برای گسترده‌تر نشدن این حوادث به سمت این نوع از اعدام‌ها برویم.»
 
نظر فقها و علما درباره اعدام در ملأعام
آیت‌الله محمود شاهرودی از علمایی بود که در دوره ریاستش در قوه قضائیه اعدام در ملأعام را ممنوع اعلام کرد اما در دوره بعد، منعی برای صدور این حکم برای قضات وجود نداشت. برخی فقها همچون آیت‌الله سیدصادق روحانی موافق اجرای حکم در ملأعام هستند. وی در استفتایی در این رابطه گفته است: «اجرای حدود در ملأعام به مقتضای دلیل که دال است بر اینکه سزاوار است اعلام شود به مردم برای حضور اقامه عدل و حتی عده‌ای گفته‌اند واجب است حضور جماعت همان‌گونه که حضرت امیر علیه‌السلام می‌فرمودند بر حضور در هنگام اقامه حد. ظاهر دلیل خاصی نیست و مانعی ندارد.» آیت‌الله حسین نوری‌همدانی نیز در این رابطه عنوان کرده: «بهتر است در ملأعام باشد و چند نفر هم باشند کافی است.

در صورتی که آثار نامطلوب برای بعضی دارد شرکت نکنند.» اما فقهایی نیز مخالف اجرای حکم در ملأعام هستند. آیت‌الله موسی شبیری‌زنجانی معتقد است: «وجوب اجرای حدود در ملأعام از ضروریات دین نیست، بلکه اصل وجوب آن- حتی در حد زنا- مورد اختلاف است. البته در رجحان آن بحثی نیست.

ممانعت از شرکت افراد در فرض ترتب مفسده بر حضور آنان مانعی ندارد و تشخیص آن با حاکم شرع است.» آیت‌الله موسوی‌اردبیلی نیز گفته: «حضور مردم جزء لاینفک اجرای حدود نیست و چنانچه حضور مردم مفسده داشته باشد به‌طور پنهانی اجرای حد می‌شود و چنانچه حضور بعضی از افراد به مصلحت نباشد، از حضور آنان جلوگیری می‌شود.»

اما آیت‌الله یوسف صانعی نیز در این رابطه گفته است: «به‌طور کلی در شرع مقدس هیچ الزامی بر علنی بودن تعزیرات بلکه حدود (به غیر از حد زنا فی‌الجمله) نداریم و اگر علنی بودن اجرای مجازات موجب اذیت و تضییع حیثیت مجرم یا وابستگان به آنها یا موجب بدبینی به اسلام و مضر به آن باشد، حرام و غیرجایز و تعدی در مجازات محسوب و معصیت کبیره است و حکم آوردن کودکان و غیر آنها از کسانی که تماشای اجرای حکم موجب تاثیر نامناسب ولو با احتمال در آنها باشد به حکم حرج و ضرر روحی برای آنها نیز حرام و معصیت است.»

 اخبار اجتماعی - فرهیختگان