هیات‌ مدیره را چگونه اداره کنیم؟

نقش هیات‌مدیره هیچ‌گاه تا به این اندازه مهم نبوده است. تصمیماتی که هیات‌مدیره‌ها می‌گیرند بر شرکت‌ها، صاحبان آنها و حتی اقتصاد یک کشور اثرگذار است.

روزنامه دنیای اقتصاد - ترجمه مجید کرمی: نقش هیات‌مدیره هیچ‌گاه تا به این اندازه مهم نبوده است. تصمیماتی که هیات‌مدیره‌ها می‌گیرند بر شرکت‌ها، صاحبان آنها و حتی اقتصاد یک کشور اثرگذار است. اثربخشی و کارآمدی هیات‌مدیره تنها یک امتیاز برای شرکت‌هایی که خوب اداره می‌شوند نیست، بلکه یک اصل و الزام برای تمام شرکت‌ها است.

هیات‌مدیره نیاز به برنامه دارد

نقطه شروع برای اداره یک هیات‌مدیره کارآمد با اداره یک کسب‌وکار خوب تفاوتی ندارد. همه چیز با یک برنامه شروع می‌شود. این درحالی است که بیشتر هیات‌مدیره‌ها چنین برنامه‌ای ندارند و تنها به موضوعات اولویت‌دار مدیران یا هر مورد فوری دیگری که پیش آید می‌پردازند، خواه یک موضوع مربوط به قوانین و مقررات مطرح باشد یا مساله کاهش سود و افت فروش. نیزه‌ها پرتاب می‌شوند و هر کجا که فرود آمدند اهداف حول آن تعیین می‌شوند و فریاد پیروزی سر داده می‌شود.

لازم است اعضای هیات‌مدیره نیز مانند تمام بخش‌های دیگر سازمان، از مدیرعامل گرفته تا کوچک‌ترین واحدها، ملزم به ارائه برنامه کاری و تعیین اهداف شوند.

 
احتیاط در مورد رئیس غیرموظف هیات‌مدیره

موضوع تفکیک نقش رئیس هیات‌مدیره و مدیرعامل همواره از موضوعات داغ هیات‌مدیره بوده است. آیا با تفکیک این دو سمت هیات‌مدیره بهتر اداره می‌شود؟ انتصاب یک عضو غیرموظف در سمت رئیس هیات‌مدیره پاسخی است به این ادعا که تفکیک این دو سمت به حاکمیت موثرتر منجر می‌شود اما آیا واقعا این‌طور است؟ پاسخ این است که مسلما بستگی دارد. انتصاب یک عضو مستقل در سمت رئیس هیات‌مدیره عالی است، به این شرط که ساز و کارهای مناسب برای جایگزینی وی در صورت لزوم و بدون دردسر وجود داشته باشد. همه باید این ذهنیت را داشته باشند که کسی رئیس مادام‌العمر هیات‌مدیره نیست و همان‌طور که از مدیرعامل انتظار می‌رود، رئیس هیات‌مدیره نیز باید عملکرد مناسبی داشته باشد.

منظور از «عملکرد» چیست؟ روسای خوب هیات‌مدیره جلسات را عالی برگزار می‌کنند، همواره به حرکات بدن افراد توجه دارند، اعضای ساکت را به شرکت در بحث ترغیب می‌کنند، می‌دانند چطور مانع از به حاشیه رفتن بحث شوند و قادرند حتی در مورد مسائل اختلاف آمیز، هیات‌مدیره را به اجماع برسانند. رئیس هیات‌مدیره باید رابطه کاری بسیار خوب و سازنده‌ای با مدیرعامل داشته و مسائل و چالش‌های جدی را با وی مطرح کند، نه اینکه از کنار آنها بگذرد و به این وسیله مورد احترام اعضای هیات‌مدیره قرار گیرند.

مسائلی نظیر شیوه انتصاب، انتصاب مجدد (و طول دوره)، شیوه ارزیابی و حقوق رئیس هیات‌مدیره همگی موضوعات مهمی هستند که خیلی از اعضای هیات‌مدیره توجه لازم را به آن ندارند. قبل از بروز مشکل و اختلاف باید به این مسائل پرداخت. آیا شرح وظایف شغلی برای رئیس هیات‌مدیره تعیین شده است؟ آیا تمام وظایف رئیس هیات‌مدیره در آن گنجانده شده است؟ آیا معیارهای انتخاب رئیس هیات‌مدیره تعیین شده است و وی به‌طور مرتب مورد ارزیابی قرار می‌گیرد؟
 
هیات‌مدیره باید پاسخگو باشد

هر طور که برنامه‌ریزی کنیم و هر طور که در مورد حاکمیت خوب سخنرانی کنیم هیچ ارزشی ندارد، مگر آنکه پشتوانه آن پاسخگویی واقعی باشد. امروزه خیلی از هیات‌مدیره‌ها خود را پاسخگو نمی‌دانند. بدیهی است هر هیات‌مدیره‌ای که برنامه می‌دهد باید خود را در قبال عمل به آن مسوول نیز بداند. توصیه می‌کنیم هیات‌مدیره‌ها به موضوع افشا (disclosure) توجه جدی داشته باشند و در مورد فعالیت‌ها و اقدامات خود اطلاع‌رسانی کنند. یک راه آن است که هیات‌مدیره برنامه‌ها و اولویت‌های اصلی خود را جمع‌بندی کند.

اما پاسخگویی هیات‌مدیره فراتر از این است. این‌طور نمی‌شود که هیات‌مدیره مدام در مورد عملکرد و پاسخگویی به مدیران تذکر بدهد و هر ساله بدون هیچ گونه ارزیابی اعضای هیات‌مدیره در سمت خود ابقا شوند. اما این کاری است که هیات‌مدیره‌ها انجام می‌دهند و به جای اینکه عملکرد اعضا مورد سنجش قرار گیرد تنها از محدودیت‌های مربوط به طول دوره سمت و سن بازنشستگی به عنوان راه حلی برای برکناری اعضای ضعیف استفاده می‌شود. جایگزینی اعضا تنها ابزاری نیست که هیات‌مدیره‌ها برای مقابله با نارسایی اعضا در اختیار دارند.

هیات‌مدیره‌های کارآمد روسایی دارند که برای هدایت اعضا وقت صرف می‌کنند یا طرح‌های مناسب برای توسعه هیات‌مدیره ارائه می‌دهند که این نیز می‌تواند آثار قابل توجهی به همراه داشته باشد. مشکل اینجاست که از این ابزارها استفاده نمی‌شود و تنها به موضوعاتی نظیر استقلال اعضای هیات‌مدیره یا تنوع میان آنان پرداخته می‌شود. این در حالی است که عملکرد و مشارکت واقعی اعضای هیات‌مدیره نیز اهمیت دارد.

 
فرهنگ هیات‌مدیره

وقتی خوب فکر می‌کنیم پاسخی که بیشتر هیات‌مدیره‌ها در مورد فرهنگ حاکم بر آنها می‌دهند تعجب آور است. بیشتر هیات‌مدیره‌ها در برابر این سوال یک پاسخ کلیشه‌ای می‌دهند: «ما همه با هم دوست هستیم» و با افتخار هم این را می‌گویند. هیچ فکر کرده‌اید اگر مدیران عامل شرکت‌ها هم جو حاکم میان خود را «دوستانه» توصیف کنند چه می‌شود؟ آنها بیشتر از عباراتی نظیر «نوآورانه»، «علاقه‌مند»، «متعهد» و «کاری» در توصیف خود استفاده می‌کنند. پس چطور است که هیات‌مدیره‌ها می‌توانند به دوستانه بودن خود افتخار کنند و آن را نشانه «حاکمیت خوب» هم بدانند؟ منظور ما این نیست که باید جو متخاصم و سختگیرانه در هیات‌مدیره وجود داشته باشد.

هیات‌مدیره در مورد شرکتی که بر آن نظارت دارد، سهامداران و ذی‌نفعان آن تصمیمات جدی می‌گیرد. بنابراین لازم است فرهنگ هیات‌مدیره از اینکه تنها به «کنار آمدن با خود» افتخار کنند به فرهنگی که در آن به عملکرد بها داده می‌شود تغییر کند. این اتفاقی است که در کمتر هیات‌مدیره‌ای رخ داده است. وقتی هیات‌مدیره از توجه بیش از حد به حفظ جو دوستانه فاصله گرفته و به اولویت‌های تعیین شده توجه کند، خواستار پاسخگویی می‌شود و بر عملکرد عالی تاکید می‌کند بر کارآمدی آن افزوده می‌شود.

خداحافظی کاشانی و حضور پروین وانصاری فرد در هیات مدیره/، فتح الله زاده نمی رود

آخرین گمانه زنی ها درباره هیأت مدیره سرخابی ها؛

خداحافظی کاشانی و حضور پروین وانصاری فرد در هیات مدیره/، فتح الله زاده نمی رود

هر چند فصل نقل وانتقال های لیگ برتر حدود یک ماه پیش به پایان رسید و دیگر خبری از بمب های مدیران عامل نیست اما می توان در روزهایی که استقلال و پرسپولیس منتظر خبرهایی در مورد معرفی اعضای هیأت مدیره هستند نیز شاهد انفجار بمب هایی بود.

ماجرای انتخاب و معرفی اعضای هیأت مدیره باشگاه های استقلال و پرسپولیس چند سالی است که هراز گاهی در محافل فوتبالی و خبری مطرح می شود اما بیشتر از اینکه خیلی جدی به آن پرداخت شود بیشتر ابزاری در دست برخی از مسؤولان بود تا از آن برای پیشبرد اهداف خود استفاده کنند.

در چنین شرایطی عزیز محمدی رئیس سازمان لیگ برتر که بیشتر از سایر اهالی فوتبال با مسؤولان کنفدراسیون فوتبال آسیا در تماس بود بارها در مصاحبه هایش نسبت به بلاتکلیف بودن وضعیت هیأت مدیره این دو باشگاه هشدار داد و از مسؤولان سازمان تربیت بدنی خواست تا هر چه سریعتر وضعیت این دو باشگاه را مشخص کند اما علی سعیدلو خیلی رغبتی به این امر نداشت.

بلاتکلیفی سازمان تربیت بدنی که دوران انتقال به وزارت ورزش و جوانان را طی می کرد عملا این دو باشگاه پرطرفدار را سرگردان کرده و هر روز اوضاع بدتر از گذشته می شد تا اینکه کنفدراسیون فوتبال آسیا به مسؤولان فوتبال ایران اولتیماتوم داد که اگر می خواهید درفصل آینده رقابت های لیگ قهرمانان آسیا نمایندگانتان حضور داشته باشند و سهمیه هایتان هم حفظ شود، باید فرم های مربوط به رعایت اصول حرفه ای باشگاه داری را پر کرده و به این کنفدراسیون ارسال کنید.

براساس تاکید کنفدراسیون فوتبال آسیا باشگاه هایی که قصد دارند در رقابت های لیگ قهرمانان شرکت کنند باید شرایط حرفه ای شدن را داشته باشند که یکی از آنها داشتن اساسنامه ، تراز مالی و هیأت مدیره و مدیرعامل است. این شرط مسؤولان وزارت ورزش و جوانان را برآن داشت تا هر چه سریعتر نسبت به معرفی اعضای هیأت مدیره استقلال و پرسپولیس اقدام کنند.

در این بین هر چند نسبت به گذشته گمانه زنی های زیادی در مورد اعضای حاضر در هیأت مدیره این دو باشگاه مطرح نشد اما به نظر می رسد محمد عباسی به عنوان وزیر ورزش و جوانان گزینه هایش را در رایزنی با مسؤولان پیشین ورزش و برخی دوستانش انتخاب کرده و قرار است روز دوشنبه آنها را معرفی کند.

حاجی هست هنوز

در مورد اعضای هیأت مدیره استقلال گفته می شود که علی فتح ا... زاده که از قضا تیمش در 5 هفته ابتدایی لیگ برتر نتایج قابل قبولی کسب کرده و صدرنشین لیگ است، جایگاه مستحکمی دارد و بعید به نظر می رسد که تغییری در مدیریت او صورت بگیرد. علی انصاری هم که در سال های اخیر با وجود حضور رسمی نداشتن در هیأت مدیره همیشه کمک حال فتح ا... زاده بود و در آمدن رحمتی به استقلال هم نقش تاثیر گذاری داشته یکی دیگر از اعضای هیأت مدیره خواهد بود.

اما وزیر ورزش و جوانان یکی از نزدیکانش را هم راهی هیأت مدیره استقلال خواهد کرد. او سید احمد رسولی نژاد معاون امور مجلس، حقوقی و امور استان های این وزارتخانه است که قبل از این نیز سابقه عضویت در هیأت مدیره استقلال را در کارنامه اش داشته و این بار نیز یکی از گزینه های قطعی حضور در جمع آبی هاست.

اما وزارت ورزش و جوانان برای آنکه رئیس مجامع دو باشگاه استقلال و پرسپولیس یکی نباشد قصد دارد امیدوار رضایی را به عنوان رئیس مجمع باشگاه استقلال معرفی کند تا او نماینده عباسی در جمع آبی های تهران باشد. البته وزارت ورزش هنوز در مورد یکی دو گزینه دیگر برای حضور در هیأت مدیره استقلال به جمع بندی نهایی نرسیده است.

داحافظی با کاشانی؟

اما هیأت مدیره پرسپولیس به نظر می رسد که با تغییرات زیادی در راس مدیریت مواجه خواهد شد. برخی منابع نزدیک به وزیر ورزش و جوانان در آخرین گمانه زنی خود اعلام کرده اند حبیب کاشانی بزودی از این باشگاه خواهد رفت و جایش را به فردی خواهد داد که با وجود مخالف هایی که دارد اما مدیرعامل سرخپوشان خواهد شد.

در این مورد گفته می شود که عباسی به عنوان وزیر ورزش و جوانان که حالا مالک باشگاه پرسپولیس محسوب می شود تمایل چندانی به ادامه همکاری با حبیب کاشانی ندارد و اعضایی هم که برای حضور در هیأت مدیره انتخاب کرده تمایلی برای همکاری با کاشانی ندارند. به همین دلیل حبیب کاشانی از هیأت مدیره باشگاه پرسپولیس کنار گذاشته خواهد شد و یک فرد پرسپولیسی جانشین او می شود.

در مورد جانشین حبیب کاشانی گفته می شود که برخلاف تمایل اعضای پیش بینی شده، وزیر ورزش اعلام کرده باید از محمد حسن انصاری فرد به عنوان مدیرعامل باشگاه استفاده شود. هر چند که او مخالفانی برای حضور در هیأت مدیره دارد اما ظاهرا مالک باشگاه پرسپولیس قصد دارد فقط از انصاری فرد دراین سمت استفاده کند.

از حسین هدایتی، محمدحسین نژاد فلاح و مجید فرخزادی به عنوان اعضای دیگر هیأت مدیره باشگاه پرسپولیس نام برده می شود که قبلا از این نیز سابقه حضور در هیأت مدیره را داشته اند و تجربه خوبی برای اداره امور باشگاه دارند. هدایتی که در دور سعیدلو هزینه های خوبی برای باشگاه پرسپولیس انجام داده بود این بار هم قصد دارد با حضورش در این باشگاه هزینه های آن را تامین کند.

اما یکی از چهره های ویژه ای که می تواند حضورش در هیأت مدیره حاشیه های جدیدی را به همراه داشته باشد، علی پروین سرمربی پیشین تیم فوتبال پرسپولیس است که مورد تایید محمد عباسی نیز قرار گرفته است. در مورد علی پروین گفته می شود که قرار بوده قبل از این کریم باقری به عضویت هیأت مدیره درآید اما ظاهرا رای اکثریت با علی پروین بوده و در نهایت او به عصویت هیأت مدیره در خواهد امد.

به هر حال به نظر می رسد که اعضای هیأت مدیره استقلال و پرسپولیس تا روز دوشنبه معرفی خواهند شد تا این دو باشگاه مشکلی برای حضور در لیگ قهرمانان آسیا نداشته باشند.