معماری ایرانی و امروزی در اقلیم گرم و خشک

وب سایت چیدانه - لاله داورپناه: خانه محلی برای آرامش و آسایش هر انسان است. شرایط اقلیمی و آب هوایی، تاثیر مستقیمی بر ایجاد حس آسایش در هر فضای معماری دارد. کنترل ورود و خروج سرما و گرما از فضای داخلی ساختمان ها در فصول مختلف سال و در مناطق آب و هوایی مختلف هنر یک معمار زبردست است. بنابراین آگاهی از شرایط اقلیمی هر منطقه و تمهیدات شناخته شده برای آن امری ضروری است. از آنجا که بخش اعظمی از وسعت خاک کشورمان ایران، در دسته بندی های اقلیمی به عنوان منطقه گرم و خشک شناخته می شود، در این مطلب قصد داریم تا مروری داشته باشیم بر راه حل های معماری داخلی برای ساختمان ها در این مناطق کشور. با ما همراه باشید.

نواحی فلات مرکزی ایران، دارای آب و هوای گرم و خشک هستند. میزان بارندگی کم و اختلاف دمای شب و روز در این مناطق زیاد است. بررسی های انجام شده مربوط به اقلیم و معماری، نتایج بسیاری را به دست داده که ما در اینجا تنها به مواردی که در خصوص معماری داخلی مناطق گرم و خشک اشاره خواهیم کرد. معتقد است که با به کارگیری این روش ها می توان در راه صرفه جویی در مصرف انرژی ساختمان های معاصر به کمک مطالعات و تجربیات گذشتگان قدمی بردارشت. راه حل های مدرن بر پایه بررسی های انجام شده بر روی معماری کویری ایران می تواند آسایش را در ساختمان های امروزی نیز به وجود آورد.


فشردگی و تراکم در طراحی پلان ساختمان های نواحی گرم و خشک

طراحی پلان برای ساختمان های مناطق گرم و خشک به صورت فشرده و متراکم انجام می گیرد. با این روش سطوح خارجی مرتبط با فضای بیرون و میزان تبادل حرارتی در زمستان و تابستان در فضاهای داخلی به حداقل می رسد. سایه اندازی دیوار ها در طراحی پلان متراکم باعث ایجاد سایه شده و از تابش مستقیم خورشید به جداره ها جلوگیری می کند. در این حالت میزان تبادل حرارت در فصل های گرم و سرد پایین خواهد آمد.


ایوان و حیاط در ساختمان های مناطق گرم و خشک

وجود ایوان‌های بزرگ و عمیق با ارتفاع زیاد و حیاط هایی با پوشش گیاهی می تواند به بهتر شدن هوای فضاهای داخلی نیز کمک بسیار زیادی بکند. ویلای شمس در زرندیه ساوه، الماسی در دل کویر اثری موفق از گروه معماری کارند فضاهای مسکونی مدرن و امروزی است که با بهرگیری از این نکات در طراحی توانسته شرایط آسایش را برای ساکنان خود در منطقه ای گرم و خشک فراهم کند. تراس باز این خانه را در تصویر زیر می بینید.


در حیاط مرکزی و گودال باغچه های خانه های قدیمی، برای ایجاد رطوبت در هوای خشک منطقه از سطوح گیاه کاری شده حوض آب و فواره استفاده می شده تا با توجه به سرمای شب در منطقه هوای سرد در طول شب در داخل حیاط نشست کرده و در داخل حیاط و بدنه دیوارها ذخیره شود و در طول روز که شدت تابش آفتاب بالاست و دمای بیرون ساختمان به حداکثر می رسد هوای داخل ساختمان و حیاط تعدیل شود. اینها تمهیداتی است که می توانند با ظاهری امروزی به فضای خانه های ما بیایند. گروه معماری کلیاس کویر نیز توانسته در این زمینه موفق باشد و  خانه باغی خاطره انگیز در یزد را طراحی و اجرا کند که تصویری از حوض آن را در زیر می بینید.


درب و پنجره ها در طراحی معماری داخلی مناطق گرم و خشک

در طراحی معماری داخلی مناطق گرم و خشک تلاش می شود تا بازشوها در سطوح بیرونی و رو به معابر به حداقل تعداد ممکن برسند، تا فضاهای داخلی کمتر تحت تاثیر شرایط سخت پیرامون بنا باشد.

همچنین این کار موجب جلوگیری از ورود گرد و خاک به فضاهای داخلی می شود. باز شوها و پنجره های مرتبط با محیط خارج به دلیل بالا رفتن هوای گرم و ورود اشعه های نور خورشید، در قسمت فوقانی دیوارها و در ابعادی کوچک نصب می شود، تا به این ترتیب خروج هوای گرم و کنترل تابش خورشید در فضاها صورت بگیرد و به تهویه هوا کمک شود. وجود سایبان های خارجی می تواند به این موضوع کمک بسیار زیادی بکند.


در معماری کویری گذشته ایران درب و پنجره ها بیشتر رو به حیاط مرکزی باز می شده تا کمتر تحت تاثیر شرایط سخت و طاقت فرسای محیط بیرون ساختمان باشد.


مصالح با ظرفیت حرارتی بالا در معماری داخلی مناطق گرم و خشک

استفاده از مصالح با ظرفیت حرارتی بالا برای مناطق گرم و خشک مناسب خواهد بود. این مصالح باعث می شود گرمای محیط اطراف ساختمان با تاخیر بیشتری از بدنه دیوار عبور کرده و به فضای داخلی راه پیدا کند. امروزه آجر می تواند گزینه مناسبی برای انتخاب مصالح ساختمان های این مناطق کشور باشد.


گل و خاک دارای ظرفیت حرارتی بالای هستند. در معماری گذشته ایران خشت و گل از مهمترین مصالح مصرفی در ساختمان های مناطق کویری بوده است. خشت با مدت زمان تاخیری ۷ الی۹ ساعت گرمای بیرون را در طول روز در داخل دیوار ذخیره کرده و در هنگام شب که هوا سرد است، با از دست دادن حرارت باعث تعدیل دمای داخل ساختمان می شود.


بهتر است از مصالحی به رنگ روشن در این مناطق استفاده شود. این کار باعث می شود تا سطوحی صیقلی تر و صافتر داشته باشند و نور خورشید را منعکس کنند. سطوح نمای خارجی نیز به رنگ روشن انتخاب می شوند تا حرارت ناشی از تابش آفتاب کمتر جذب دیوار شود.


وجود پاسیو و حوضخانه در فضای داخلی ساختمان های اقلیم گرم و خشک

آب دارای ظرفیت گرمایی بسیار بالایی است. در گذشته معماران راه حل هایی را برای آوردن آب به فضای داخلی خانه می یافتند تا به کمک آن بتوانند مقداری به تعدیل دمای هوا کمک کنند.


حوضخانه قسمتی از خانه ایرانی بود که در زیر گنبدخانه ویژگی هایی همچون خنکی، رطوبت و انعکاس تصاویری متنوع را فراهم می کرد. شاید وجود پاسیو، حوض کوچک و گیاهانی در فضای داخلی خانه های امروزی راه حلی مشابه به آنچه باشد که معماران گذشته برای روبرو شدن با گرمای هوا به کار می گرفته اند.