مصونیت «آزاداندیشان» در دانشگاه تصویب می شود؟

هفته نامه چلچراغ - مینا عینی فر: کرسی های آزاداندیشی چند سالی است که در دانشگاه پر و بال گرفته اند، برنامه هایی برای مناظره و ابراز عقیده درباره مسائل مختلف که برخلاف بعضی دیگر از برنامه های دانشگاهی از بالا تنظیم شده اند و برگزارکنندگانشان دانشجویان نیستند. همین هم باعث شده بعضی از دانشجویان از شرکت کردن در کرسی ها سر باز بزنند و به آن به چشم فعالیتی دانشجویی نگاه نکنند.

با وجود این که این برنامه ها عنوان «آزاداندیشی» را دارند، در بعضی از موارد دانشجویانی که در جریان آن ها اظهارنظر کرده اند، بعدها با مشکلات انضباطی رو به رو شده اند. همین ماجرا باعث شده حالا وزارت علوم از مصوبه تازه ای در این باره صحبت کند.


معاون فرهنگی اجتماعی وزیر علوم به تازگی از ماده ای به اسم «مصونیت آزاداندیشان» صحبت کرده و می گوید قصد دارد آن را در شورای اسلامی شدن دانشگاه ها به تصویب برساند تا مصونیت لازم برای شرکت کنندگان در کرسی های آزاداندیشی تامین شود.

سید ضیا هاشمی تاکید کرده است که نهادهای خارج از دانشگاه نباید در این حوزه دخالت کنند و تضمین کافی برای مشارکت گسترده تر در کرسی ها باید فراهم شود.

اختیارات بعضی نهادها مانع می شود

دانشجویان دانشگاه های مختلف تجربه های مختلفی را درباره کرسی های آزاداندیشی گذرانده اند. بعضی شاهد سالن های کم جمعیتی بوده اند که رقبتی برای حضور در آن ها وجود نداشت، بعضی دیگر هم تریبون های آزادی را در این برنامه ها دیده اند که با اشتیاق دانشجویان ساعت ها طول کشیده اند. اما وجود نهادهایی که ممکن است به دلیل ابراز عقیده با دانشجویان برخورد کنند، یکی از دغدغه های دانشجویان است.

صادق بهاری، دانشجوی دانشگاه تربیت مدرس، می گوید: «فکر می کنم برگزاری کرسی آزاداندیشی با وجود نهادهای مختلفی که در دانشگاه اختیاراتی دارند، سخت است. بخش های مختلفی در دانشگاه هستند که هر کدام حساسیت های خود را روی موضوعات مختلف دارند. احساس آزادی بین دانشجویان برای اظهارنظر در صورتی وجود خواهدداشت که بدانند این ارگان ها دخالتی ندارند و کم رنگ می شوند.
گرچه با تغییر دولت این اتفاق تا حدودی افتاد، ولی هم چنان اگر این ها بخواهند وارد عمل شوند، بالاتر از وزیر علوم می توانند تصمیم بگیرند.»

همراهی رئیس دانشگاه امنیتمان را بیشتر کرد

برگزارکنندگان کرسی ها در هر دانشگاه در تعامل با ریاست و مسئولان دیگر آن دانشگاه کرسی ها را بر پا می کنند. همین مسئله باعث شده است نحوه برگزاری و میزان استقبال از کرسی ها در هر دانشگاهی متفاوت باشد.

یونس نادری، دانشجوی دانشگاه اصفهان، می گوید مسئولان دانشگاه می توانند در نحوه برگزار شدن کرسی ها و موثربودن آن ها اثرگذار باشند. او از برگزاری کرسی ها در دانشگاه اصفهان راضی است و می گوید: «در دانشگاه اصفهان دکتر شاه نظری معاونت فرهنگی و همین طور دکتر طالبی، رئیس دانشگاه در مسیری که دکتر ضیا هاشمی در وزارت علوم گفته است، حرکت کرده اند و با وجود این که ما شاهد بودیم فشارهای زیادی وجود داشت برای این که یک سری از مباحث در کرسی ها شکل نگیرد، اما آن ها کمک کردند برنامه ها با آرامش برگزار شود. در این داشگاه مشکل آن چنانی پیش نیامده- البته اگر در آینده پیش نیاید- و دانشجویان در بحث ها احساس راحتی داشتند.»

امنیت دانشجویان تضمین نشده

محسن مصلحی، از دانشجویانی که در جریان برگزاری یکی از کرسی های آزاداندیشی در دانشگاه شهر کرد ابراز عقیده کرد و بعد با برخورد انضباطی رو به رو شد، می گوید: «ما در یک کرسی درباره حقوق بشر و اعلامیه جهانی حقوق بشر صحبت کردیم و اتهاماتی علیه مان مطرح شد. حالا برای یک نفر از ما حکم قطعی محرومیت از تسهیلات رفاهی و برای دیگری دو ترم تعلیق و محرومیت از تسهیلات رفاهی صادر شده است.


ما دفاعیاتمان را انجام داده ایم، اما بحث اصلی ما این است که برگزارکننده کرسی ها تعهدی نسبت به مصونیت افرادی که شرکت می کنند و حرف می زنند، ندارد. واضح است که موضوع اعلامیه حقوق بشر در ایران چالش هایی دارد و همه در مورد آن یک نظر واحد ندارد. وقتی چنین موضوعی برای کرسی انتخاب می شود، طبیعی است که بعضی از دانشجویان نظر دیگری داشته باشند. اتهامی که به ما زده شد، طرح موضوعی درباره دهه 60 بود که می گویند کذب محض است. و اتهام دیگر هم این بود که ما توهین کرده ایم. در صورتی که در حرف های ما مصداق توهین پیدا نمی شود و ما در دفاعیاتمان هم به قانون مجازات اسلامی استناد کردیم که معنی توهین چیست و حرف های ما نباید توهین تلقی شود. اما ظاهرا به خاطر فشارهایی که از بیرون دانشگاه وجود داشت، می خواستند که حتما با ما برخورد شود.»

تعهد برای گفته های آزاداندیشانه

این دانشجو می گوید خط قرمزهایی برای کرسی های آزاداندیشی وجود دارد که مورد انتقاد بعضی از دانشجویان است: «اگر در کرسی قرار است بحث آزاد باشد، خط قرمز معنایی ندارد. حساسیت بسیار بالاست و اگر قرار نیست حرف مخالف تحمل شود، نباید اسم آزاداندیشی روی آن گذاشت.»

این دانشجو می گوید سابقه برخورد با دانشجویانی که در کرسی ها صحبت کرده اند، به همین جا ختم نمی شود. به گفته او یکی از دانشجویان بعد از قبول در مقطع کارشناسی ارشد برای ارائه توضیحاتی درباره آن چه کرسی آزاداندیشی گفته، احضار شده است و در نهایت تعهد کتبی داده است. او اضافه می کند: «خوب است حداقل آیین نامه درباره مصداق توهین و رعایت اخلاق در کرسی ها توضیح دهد تا دانشجویان بدانند در چه صورتی با برخورد رو به رو خواهندشد.»

شفافیت بیشتر درباره برخوردها

در حالی که سابقه برخوردهای انضباطی بعضی از دانشجویان را نسبت به کرسی های آزاداندیشی بدبین کرده است، حالا وزارت علوم قصد دارد مصوبه ای برای مصونیت شرکت کنندگان در این برنامه ها تصویب کند. اقدامی که اگر موثر باشد، می تواند به رونق گرفتن بحث و مناظره در دانشگاه ها کمک کند. در بعضی از دانشگاه ها هم صحبت های جداگانه ای در این باره گفته شده است.

معاون فرهنگی دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز گفته است امسال دانشگاه توجه بیشتری به کرسی های آزاداندیشی دارد. او هم به شفاف نبودن چگونگی بازتاب نظرات مطرح شده پس از کرسی ها و نحوه برخورد با دانشجویان اشاره کرد و از تدوین دستورالعمل جدیدی جهت برطرف کردن این مشکل خبر داد.

دکتر ساسان موگهی کرسی های آزاداندیشی را بستری برای بیان آزادانه و بدون دغدغه دیدگاه ها توسط دانشجویان نامید و گفت: «با این حال هنوز شفافیت چندانی درخصوص چگونگی انعکاس یافتن دیدگاه های مطرح شده وجود ندارد. به همین دلیل دستورالعمل جدید جهت برطرف کردن این نقیصه در حال تهیه است. البته تجربه دانشگاه علوم پزشکی اهواز نشان داده است که پس از طرح نظرات و دیدگاه ها نیز مشکلی گریبان گیر دانشجویان نخواهدشد و می توانند آزادانه نقطه نظرات خود را بیان کنند.» ایستان چنین صحبت هایی در عین حال که از تغییر خبر می دهد، تایید می کنند که نگرانی هایی درباره عواقب اظهارنظر در کرسی ها وجود دارد.

آیین نامه کرسی ها چه می گوید؟

«نشستی آزاد، نظام مند، محترمانه، عقلانی، منطقی و شجاعانه، در باب موضوعی معین» تعریفی است که آیین نامه کرسی های آزاداندیشی از آن ارائه کرده. البته با ذکر این نکته که اظهارنظر، پرسش و پاسخ عمیق، گفت و گو، تبادل و تضارب آرا، باید همراه با استدلال و ارائه مستندات باشد. کرسی های آزاداندیشی طبق آیین نامه باید در یکی از قالب های مناظره، نقد و نظر و پرسش و پاسخ به شبهات برگزار شوند.


درباره اهداف کرسی ها هم در آیین نامه آمده: «ایجاد محیط مطلوب برای بیان آزادانه و ناصحانه اندیشه ها در دانشگاه ها با توجه به تقویت مولفه های وحدت، امنیت ملی و ارزش های اسلامی، تضارب آرا و حاکم شدن فضای عقلانی و علمی با رعایت اخلاق اسلامی و منطق گفت و گو، ایجاد فرصت قانونی، امن و عادلانه برای طرح آرا و تقویت روحیه حقیقت جویی، قانون گرایی، آزادگی، خوداتکایی فکری و رشد فرهنگ نقدپذیری در چهارچوب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تشویق دانشگاهیان به مطالعه و تفکر خلاق در راستای بصیرت افزایی و رفع ابهامات و پاسخ گویی به شبهات گوناگون، ایجاد بستر علمی و فرهنگی مناسب برای تشویق و زمینه سازی فرآیند تولید علم و نظریه پردازی.»

موارد انضباطی از چشم آیین نامه دور نمانده، اما در آن تنها به وظایف هیئت نظارت اشاره شده است. این وظایف عبارتند از: برنامه ریزی در جهت تحقق اهداف مصرح در ماده دو در سطح دانشگاه مربوط، صدور مجوز و تعیین سطح کمی و کیفی مخاطبان (در سطح محیط های تخصصی یا عمومی)، نظارت بر حسن اجرای کرسی ها، ارزیابی و رتبه بندی کرسی های برگزارشده و رسیدگی به شکایات و گزارش های رسیده بنا به تبصره ای که در این ماده وجود دارد، هیئت نظارت می تواند به منظور ایجاد سازوکار لازم برای انجام وظایف خود، حسب مورد نسبت به تشکیل کمیته های کارشناسی ویژه یا ارجاع موضوعات به شورای فرهنگی دانشگاه اقدام کند.

در این آیین نامه درباره دخالت های بیرونی هم توضیح داده شده و تصریح شده است که «تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی خارج از دانشگاه امکان هیچ گونه اعمال نظر یا دخالت در برگزاری یا عدم برگزاری آن نخواهد داشت.» هم چنین هیئت برگزاری کرسی در موارد خاص می تواند انعکاس مفاد و محتوای کرسی ها در نشریات و رسانه های رسمی کشور را ممنوع کند.