زلزله تهران و شایعات خاله زنکی!

هفته نامه امید جوان - س- پاکدل: شایعه اخیر در مورد وقوع زلزله در تهران، نشان داد که میزان حساسیت مردم به اخباری از این دست بالاست لذا شایعه سازان می توانند در موارد این چنینی به راحتی بر افکار عمومی موج سواری کنند مسوولان می گویند اقدامات لازم برای مواجهه با وقوع زلزله در تهران به عمل آمده که از جمله آنها تعیین استان های پشتیبان است که در زمان حادثه به یاری مردم پایتخت خواهند شتافت.

البته تهرانی ها بایستی با مقاوم سازی ساختمان ها و شرکت در مانورهای مختلف زلزله آمادگی لازم برای مقابله با حادثه را کسب کنند.

با این حال نحوه عبور لوله های گاز، آب و برق در تهران به گونه ای است که می تواند خطراتی جدی را در زمان وقوع زلزله به وجود آورد که بایستی دعا کرد این بحران با کمترین آسیب پشت سر گذاشته شود.


نکته بعد بافت های فرسوده است که از هم اکنون گفته می شود بیشترین تلفات را در زمان زلزله بر جای خواهدگذاشت.

«امید جوان» درباره زلزله احتمالی تهران و شایعاتی که در هفته اخیر پیرامون آن شکل گرفت با دکتر مهدی زارع دانشیار پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله به گفت و گو نشسته است.

شایعه اخیر در مورد زلزله تهران، جدی بود با این که در آن حرف های خاله زنکی رد و بدل شد؟

- من با بررسی محتوای SMSهایی که درباره زلزله تهران رد و بدل می شد متوجه شدم موضوعات بی اساسی است. منتها جرقه این شایعات، یک برآورد تک پارامتری درباره رصد لرزه ای تهران بود که می گفت لرزه خیری پایتخت بیشتر شده است که برخی نرم افزارها می توانستند آن را این گونه تحلیل کنند که احتمال یک زلزله با بزرگی بیش از 4 ریشتر وجود دارد. تا اینجای ماجرا اشکال ندارد به هر حال محققان موضوعی را مورد تحقیق و بررسی قرار داده اند. مساله اصلی شایعه این بود که نظر داده شده برای این برآورد تک پارامتری که می گفت بد نیست در این باره هشدار یا آماده باشی داده شود به سمتی رفت که از حالت محرمانه جنبه عمومی یافت. لذا عده ای آمدند و این هشدار را به همراه عکس در فیس بوک و وایبر و اینترنت قرار دادند که کارشان تخلف بود.

در این میان شایعه سازان بر موج ماجرا سوار شده و به داستان پردازی پرداختند که ماحصل آ« پیامک هایی بود که سر و ته نداشت، حتی در برخی از پیام ها زمان رخداد و شدت زلزله مشخص و آتشفشان دماوند هم برای خالی نبودن عریضه به قصه اضافه شده بود. من در این باره یکی، دو یادداشت نوشتم و گفتم هر نوع هشدار و آماده باشی بایستی با سنجش چند پارامتر صورت بگیرد و اگر جایی هم به این نتیجه رسیده که آماده باش زرد بدهد، تصمیم درستی اتخاذ نکرده است.

حال اگر گروهی در تحقیقی متوجه خطر شدند، چه باید بکنند؟

- اولا این تحقیق باید دربرگیرنده اندازه، زمان و مکان زلزله باشد ثانیا وقتی تحقیقی چنین مشخصاتی نداشته باشد جز تشویش افکار عمومی کاری نمی کند شما بگویید زلزله می آید، مردم چه مدتی را باید در آمادگی سپری کنند، حتی آماده باش های نظامی مدت دارد. پس آماده باش نامحدود بی معنی است و موجب می شود که اصل کارهای علمی هم زیرسوال برود و مجموعه زلزله شناسان ما تبدیل به چوپانان دروغگو شوند، پس این عرصه را بایستی به دانشمندان سپرد در حالی که در مورد اخیر ما زمینه ورود افراد شارلاتان و کلاهبردار را باز کردیم.

در حال حاضر شرایط تهران به لحاظ لرزه خیزی چگونه است؟

- شرایط امروز با 6 ماه یا 6 سال پیش تفاوتی ندارد، اما این به معنای آن نیست که بگوییم 6 ماه یا 6 سال گذشته هم وضعیت خوبی داشتیم، از نظر داده هایی که ما در اختیار داریم وقوع هرگونه تغییری متصور است ولی وقتی ما می بینیم پارامتر لرزه خیزی متفاوت است، شروع به بررسی می کنیم. ما حتی در مورد اخیر آزمایش های لازم را انجام دادیم. بار دیگر تاکید می کنم زمانی که می خواهیم هشدار بدهیم بایستی چند نتیجه از چند روش مختلف را در اختیار داشته باشیم.

شما در مورد اخیر روش های مختلف بررسی تان چه بود؟

- ما تغییرات سطح آب های زیرزمینی را کنترل کردیم که مورد خاصی نبود در وهله بعد بررسی از نظر الکترومغناطیسی ناهنجاری هایی مشاهده شد اما از نظر زمان محدوده ای برای آن متصور نبود سپس تغییر رفتار حیوانات را مورد سنجش قرار دادیم که تا امروز چیز غیرعادی ندیده ایم.

در مدیریت بحران زلزله تهران، مسوولان به این نتیجه رسیده اند که اگر روزی توانستند زمین لرزه پایتخت را چند ساعت یا چند روز قبل پیش بینی کنند، آن را به اطلاع مردم برسانند؟

- به نظر من چنین چیزی صلاح نیست، تنها کشوری که هشدار همگانی دارد ژاپن است. البته هشدارهایی ازاین دست در تاریخ زلزله شناسی وجود دارد. با این حال دنیا چنین رسمی ندارد. هشدار برای مسوولان است، همین مورد اخیر در تهران را ببینید، چگونه تبدیل به موج شایعه شد.

این روزها در برخی از سایت ها گزارش هایی پیرامون مناطق امن در تهران منتشر می شود آیا می توان گفت محدوده هایی مانند ارگ قدیم در زمین لرزه پایتخت آسیب کمتری می بیند؟

- این هم از آن تحلیل های تک پارامتری است. مبنای این بررسی شاید آن باشد که بگوییم ارگ قدیم از گسل های شمالی و جنوبی دور است. اما پارامترهای دیگر را چه کنیم؛ جمعیت، بافت فرسوده، میزان دسترسی و زیرساخت های ارگ قدیم این مطنقه را یکی از آسیب پذیرترین نقاط پایتخت در زلزله احتمالی کرده است. بنابراین بایک پارامتر به قاضی رفتن ما را به اشتباه می اندازد.

بنابراین جای امن وجود ندارد؟

- آمار سال 93 می گوید جمعیتی حدود 16 میلیون و 200 هزار نفر در استان های تهران و البرز زندگی می کنند که حدود 13 میلیون و 500 هزار نفر از این جمعیت در طی روز در تهران هستند. همچنین حدود 37 درصد از جمعیت استان های تهران و البرز در روی یا نزدیکی پهنه گسل فعال ساکن هستند(5 میلیون و 985 هزار نفر) از طرفی در خوش بینانه ترین حالت حدود 25 درصد از جمعیت این دو استان در بافت فرسوده زندگی می کنند (4 میلیون و 100 هزار نفر) بنابراین حدود 62 درصد از جمعیت متراکم ترین پهنه جمعیتی کشور در پهنه با ریسک بالای زلزله ساکن هستند که رقم دقیق آن 10میلیون و 100 هزار نفر می شود!