به دنبال یک حیوان خانگی خاص هستید؟

یک جفت کاسکوی طوسی که شاخه ای را با چنگال خود چسبیده اند، یک خزنده بزرگ سبز رنگ با چشمانی زیبا و پوستی که یادآور عصر دایناسورهاست و مار زرد رنگ 3 متری ضخیمی که گوشه ای لمیده است و آفتاب می گیرد.

همشهری جوان: یک جفت کاسکوی طوسی که شاخه ای را با چنگال خود چسبیده اند، یک خزنده بزرگ سبز رنگ با چشمانی زیبا و پوستی که یادآور عصر دایناسورهاست و مار زرد رنگ 3 متری ضخیمی که گوشه ای لمیده است و آفتاب می گیرد. اینها نه بخشی از یک فیلم هیجان انگیز و نه تصاویری از یک مستند حیات وحش اند. همین تصاویر را تا چندی پیش می توانستید در فروشگاهی نزدیک یکی از میدان های اصلی شهر تهران ببینید.

هر چند که صاحب این فروشگاه پشت تلفن تاکید می کند حالا مدتی است درگیر کار دیگری است و تا اطلاع ثانوی نمی توانید از او مار پیتون برمه ای یا ایگوانای سبز خریداری کنید اما هنوز با گشت و گذار کوچکی روی اینترنت می توانید فروشنده های گوناگونی را پیدا کنید که حیواناتی اینچنینی را با عنوان پرطمطراق «اگزاتیک پت» یا «حیوان خانگی خاص» می فروشند.

صد البته که اگر چیزی به عنوان کالا فروخته می شود، خریدارانی هم دارد. امیر که ماری را با خود از مالزی آورده می گوید این حیوان دوست داشتنی ترین جانوری است که تاکنون نگهداری کرده و بی اندازه تمیز است. سعید هم درباره پیتون 2.5 متری اش می گوید: «فقط در چشمان این حیوان نگاه کنید. از این نگاه، دوست داشتنی تر کجا می شود پیدا کرد؟ من همه لذت زندگی ام وقتی است که پیتونم دور بازویم می پیچد و خودش را بالا می کشد.»

سعید برای خرید پیتونش 700 هزار تومان هزینه کرده است و او را آنقدر دوست دارد که عددی بیش از این را نیز برای محل زندگی اش بپردازد و ماهی چند ده هزار تومان هم خرج خورد و خوراک این مار سر به زیر رنگ پریده کند اما واقعیت آن است که این پیتون برمه ای که چون «زال» است، زنگ پوستش زرد است و محبوب خریداران حیوانات اگزاتیک و وقتی بزرگتر شود، طولش ممکن است به 5.6 متر هم برسد، قرار بوده جای دیگری زندگی کند و شاید به همین دلیل است که ممکن است چهره دیگری هم پیدا کند.

حتی در سایتی که به فروش این حیوانات و آموزش نگهداری از آنان مشغول است هم آمده «اگر بخواهیم به شکل صادقانه با مسئله روبرو شویم، باید بگوییم که مارهای بزرگ، توانایی به خطر انداختن جان شما را دارند و این مسئله نه تنها متوجه شما، بلکه متوجه تمام افرادی که به این مار نزدیک می شوند هم هست. چنین ماری به هیچ عنوان اسباب بازی نیست که شما بتوانید در زمان هایی که می خواهید، آن را به دوستان خود نشان داده و از سر و گردن خود آویزان کنید. آنها قادرند در صورتی که برخورد بدی با آنها کنید، به راحتی شما را بکشند.»

غذا دادن، پوست اندازی، رطوبت و دمای محل زندگی و حتی لمس کردن این حیوان هر یک نیاز به آموزش و صد البته هزینه هایی دارد که مشخص نیست چند درصد از خریداران واقعا از این آموزش ها برخوردارند و هزینه های لازم برای رعایت حداقل های زندگی حیوان دوست داشتنی شان را پرداخت می کنند.

همین مسائل هم باعث شده که خرید و فروش و نگهداری حیوانات اینچنینی مخالفان سرسخت خود را داشته باشد. مهدیه نصرتی، یکی از مخالفان این موضوع، با تاکید بر اینکه «حیوان کالا نیست که خرید و فروش شود» می گوید: «کسانی که در کار قاچاق و خرید و فروش حیوانات هستند، اصلا اهمیتی به سلامتی آنها نمی دهند. خیلی از حیوانات در این خرید و فروش ها می میرند و اگر هم زنده بمانند، اکثرا با شرایط سختی روبرو هستند که منجر به مشکلات جسمی و روحی می شود.»

به اعتقاد او کسانی که این حیوانات را به عنوان حیوان خانگی می خرند، اغلب اصلا اطلاعی از شرایط نگهداری آنها ندارند؛ چرا که اغلب این حیوانات مربوط به یک اقلیم و طبیعت خاصند و بعد از جدا شدن از آن محیط دچار مشکلات روحی و جسمی مختلف می شوند.

در خطر انقراض

البته همه دلایل مخالفان از جنس دلایل مهدیه که خود آنها را «احساسی» می داند نیست. فعالان محیط زیست و حامی حیات وحش معتقدند اصولا اسارت حیوان به طور کلی غیراخلاقی است و اینکه ما دوست داریم حیوانی را در کنار خود داشته باشیم، دلیل نمی شود او را از حق طبیعی زندگی در محیط طبیعی و اجتماعی خود که رفتارهای طبیعی اش را در آن می آموزد، محروم کنیم.

کارشناسان به این دلایل اخلاقی، دلایلی علمی هم اضافه می کنند، با این استدلال که به ویژه همزیستی انسان و حیوانات خانگی خاص، مشکلات و حتی خطرات زیادی هم برای حیوان هم برای انسان ایجاد می کند. با اینحال حتی میمون رزوس که به اعتقاد کارشناسان بدترین گونه به عنوان حیوان خانگی است و خطرات زیادی را هم برای انسان و هم برای طبیعت به دنبال دارد، در ایران خرید و فروش می شود.

خرید و فروش روباه، خارپشت گوش بلند، پرنده های شکاری و حتی پیتوین برمه ای که در فهرست در معرض خطر IUCN قرار دارد هم در بازار ایران بی رونق نیست اما حیوانات در معرض خطر انقراض در آسیبی که از این پدیده می بینند تنها نیستند.

سودجویان، جنگل های زاگرس را به آتش می کشند تا سنجاب ایرانی را زنده گیری کنند و به دست فروشندگان حیوانات خانگی برسانند. حیواناتی که آشیانشان به آتش کشیده شده و قرار است لحظه های خوشی را برای جوانان و نوجوانان ایرانی فراهم کنند.

پیش فرض های خانگی بودن یک حیوان چیست؟

شرایطی که نداریم

«واقعیت آن است که نمی شود نگهداری از حیوان خانگی را به طور کامل حذف کرد؛ چرا که به نظر می رسد هستند کسانی که به نگهداری حیوانات علاقمندند.»

این نظر دکتر ایمان معماریان، دامپزشک کلینیک حیات وحش پردیسان است که تنها راه حل مسئله نگهداری حیوانات خانگی را قانونمند کردن موضوع می داند. این حامی حقوق حیوانات توضیح می دهد: «وقتی می گوییم اگزاتیک پت، حتما باید دید چه شرایطی دارد که پت یا حیوان خانگی به شمار می رود. بنابراین اگر اصولا شرایط مربوط به حیوان خانگی را نداشته باشند، دیگر نمی توان نام پت روی آن گذاشت.»

به گفته معماریان علاوه بر پیش شرط های متعددی که در این باره باید لحاظ کرد، سه شرط اساسی برای اینکه بتوان یک حیوان را برای نگهداری در نظر گرفت وجود دارد. نخستین شرط آن است که بیماری های مشترک آن حیوان با انسان قابل کنترل باشد: «اگر حیوانی بیماری مشترک با انسان داشته باشد که امکان کنترل، پیشگیری یا درمان آن نیست، عملا نمی توان آن حیوان را به عنوان پت در نظر گرفت؛ مثلا میمون رزوس که متاسفانه خرید و فروش و نگهداری آن رواج هم پیدا کرده است.»

شرط دوم آن است که حیوان از طبیعت شکار نشده باشد و در صورت بازگشت به طبیعت نیز به آن آسیب نرساند، یعنی حیوان باید در اسارت تکثیر شده باشد و نشود آن را در طبیعت شکار کرد و در صورت رهاسازی در طبیعت گونه تهاجمی به حساب نیاید: «متاسفانه مثلا سنجاب ایرانی که خرید و فروش می شود، گونه طبیعی ایران است و همین باعث شده زنده گیری و قاچاق شود یا لاک پشت گوش قرمز که نگهداری از آن صددرصد غلط است؛ چرا که بازگشت آن به طبیعت آسیب های جدی به دنبال دارد و گونه تهاجمی است و حتی میمون رزوس هم چنین است و می تواند یک گونه تهاجمی به شمار برود.»

نکته سوم آن است که حیوان نباید در طبیعت در معرض خطر انقراض باشد؛ چرا که حتی اگر حیوانی که به فروش می رسد در اسارت تکثیر شده باشد؛ خرید آن ممکن است به سودجویانی که برای کسب درآمد به شکار آن در طبیعت دست می زنند، برای شکار و قاچاق انگیزه بدهد؛ صرفنظر از اینکه حیوانی شرایط نگهداری به عنوان حیوان خانگی را دارد یا نه، معماریان تاکید می کند که از نظر شرایط نگهداری «متاسفانه 99 درصد افرادی که حیوان خانگی نگهداری می کنند، توان و شرایط نگهداری و علم نگهداری آن حیوان را ندارند. متاسفانه هیچ مرکزی هم که بتوانند آموزش ببینند وجود ندارد. البته در مورد پرنده و گربه منابع زیادی در دسترس است اما در مورد اگزاتیک پت ها این موضوع خیلی جدی است و دلیلش هم این است که ما همیشه صورت مسئله را پاک می کنیم و این رویکرد باعث می شود با قاچاق روبرو باشیم که از کنترلمان خارج است و اصلا مشخص نیست واردکننده کدام حیوان را به لحاظ علمی دارد وارد کند و کدام حیوان را حق ندارد. در همین فضای بی قانونی هم هست که مشخص نیست هر حیوانی را چطور باید نگهداری کرد.»

با اینحال شرایطی که این متخصص حیات وحش مطرح می کند، در مورد بسیاری از حیواناتی که امروزه حتی در فروشگاه ها خرید و فروش می شود صادق نیست و این علاوه بر همه پیش فرض هایی همچون وجود آمار درست از گونه های زیستی، امکان کنترل روی مناطق حفاظت شده، وجود بستر فرهنگی مناسب و مانند آن است که ناگفته پیداست جامعه ایران و طبیعت آن تا چه اندازه به این پیش فرض ها مسلح است.

نگهداری از حیوان خانگی در «تلفن‌همراه»

اخبار اجتماعی - نگهداری از حیوان خانگی در «تلفن‌همراه»

هرازگاهی صدای «آلارم» (هشدار) گوشی‌ها درمی‌آید. در یک محیط کاری بیست‌وچندنفره، هفت، هشت نفری هستند که این «آلارم» به آنها گوشزد می‌کند که جایی مسوولیتی را پذیرفته‌اند و بهتر است حواسشان باشد؛ گوشزد می‌کند که «بو» (boo) گرسنه است، کثیف است، حوصله‌اش سر رفته، خوابش می‌آید و چیزهایی از این دست.

بعد، این دیگر کاربر گوشی تلفن همراه است که تصمیم می‌گیرد گوشزدکردن «بو» را جدی بگیرد یا نه. «بو» چیست؟ یکی از بازی‌هایی که تنها روی گوشی‌های «اپل» قابل دستیابی است و البته عبارت است از یک جانور خانگی مجازی. روی گوشی‌های غیر از «اپل»، کاربرها از یک بازی با عنوان «my pou» استفاده می‌کنند.

به نوشته شرق، «پو» هم یک حیوان خانگی مجازی است که تفاوت‌های اندکی با «بو» دارد. شرکت سازنده «بو» می‌نویسد: «یک حیوان مجازی. او منتظر شماست که لباس تنش کنید، به او غذا بدهید، تمیزش کنید، به او چیز یاد بدهید و مراقبش باشید. شما فرصت دارید به «بو» بهترین و مناسب‌ترین شکل ممکن را بدهید.» و در نهایت در برابر همه این خدمات، توضیح بازی اضافه می‌کند: «بو همه جذابیتی را که یک حیوان خانگی می‌تواند به شما بدهد در خود دارد.»

می‌روم بچه‌ام را بزرگ کنم
«سحر»، جایی نوشته بود می‌رود بچه‌اش را بزرگ کند؛ آنقدر جدی که اگر کسی او را نشناسد، خیال می‌کند جدی‌جدی بچه‌ای در کار است. «بو» را سه، چهارماهی می‌شود که روی گوشی تلفن همراه دارد.

«سحر» به «بو» حس یک حیوان خانگی از نوع مجازی را دارد. می‌گوید به‌طور معمول، بعد از اینکه آلارم «بو» رسید، برای رسیدگی به خواسته‌هایش اقدام می‌کند اما در کل، خیلی تحت‌تاثیر این بازی قرار نگرفته است. حس سحر در مواجهه با آلارم «بو»، استرس است: «استرس می‌گیرم که کارهایش را هرچه زودتر انجام دهم... . گمانم در مورد آن احساس مسوولیت می‌کنم.» و این کارها شامل فراهم‌کردن غذا، مراقبت، بازی با بو و تمیزکردن اوست... .

حس مسوولیت یکی از نقاط اشتراک همه کاربرانی است که با «پو» یا «بو» بازی می‌کنند. «رضا»، «پو» را روی گوشی تلفن همراه دارد. می‌گوید خیلی فرصت ندارد به «پو» رسیدگی کند اما به محض اینکه آلارمی از او دریافت می‌کند، خود را مسوول می‌داند هرچه سریع‌تر سراغش برود. او برای تغذیه «پو» برنامه‌ریزی می‌کند و برنامه او در راستای بهتربودن تغذیه اوست. «رضا» چندان به «پو» وابسته نیست و برخلاف بسیاری کاربران دیگر، «پو» را حیوان خانگی نمی‌داند. او توضیح می‌دهد: «من دو گربه دارم و از آنجا که حیوان واقعی دارم و وقت خالی چندانی هم ندارم، به گمانم حسی نسبت به «پو» نداشته باشم؛ دست‌کم «پو» نمی‌تواند حیوان خانگی‌ام باشد.»

به‌نظر می‌رسد برای کاربرانی مانند «رضا» با داشتن یک زندگی شلوغ و البته دو حیوان خانگی که هر لحظه به مراقبت و توجه نیاز دارند، جایی برای یک حیوان خانگی از نوع مجازی نماند. با این حال، برای خیلی‌های دیگر ماجرا خیلی جدی می‌شود، آنقدر که خیال پاک‌کردن بازی از روی گوشی تلفن همراه به سرشان می‌زند.

«امیر» از آن دسته کاربرهایی است که ناچار شده بازی «پو» را از گوشی تلفن همراهش پاک کند. دلیلش هم واضح است: «همه وقتم را پر کرده بود.» اما چطور می‌شود یک بازی همه وقت آدم را پر کند؟ «امیر» در مورد دلیل این موضوع می‌گوید: «با بهترین دوستم قطع رابطه کرده بودم و خیلی‌خیلی تنها بودم، اینجوری بود که «پو» شده بود همه دنیایم. یک‌ماهی وضع به همین منوال گذشت، همه تلاشم را می‌کردم تا برای «پو» بهترین چیزها را فراهم کنم... . بعد از یک‌ماه و با سروسامان‌گرفتن وضعیت عاطفی، نگاه کردم دیدم نمی‌توانم برای «پو» وقت بگذارم؛ در نتیجه از روی گوشی پاکش کردم.» به نظر می‌رسد در مورد «امیر»، پاک‌کردن بازی از نرسیدن به «پو» و در نتیجه مردن جانور ساده‌تر بوده باشد.

اما احساس «امیر» هم به «پو»، چیزی از جنس احساس به یک حیوان خانگی است و البته او هیچ‌وقت حیوان خانگی نداشته است: «مادربزرگم وسواسی است؛ تمام سال‌هایی که یادم می‌آید، بچه‌ها به محض داشتن حیوان خانگی فرصت حضور مادرشان را در خانه از دست می‌دادند. این‌جوری بود که مادرم هیچ‌وقت با آوردن حیوان خانگی موافقت نکرد... .»

«امیر» ماجرای «پو» را جدی‌تر از نیاز به داشتن یک حیوان خانگی می‌داند: «آدم‌ها در حدود سن من، نزدیکی 25سالگی، نیاز دارند خانه داشته باشند، نیاز دارند بچه داشته باشند و هیچ‌یک از این موارد در ایران برایشان مهیا نیست. این است که به داشتن اینها در دنیای مجازی روی می‌آورند.» او احتمال می‌دهد که اقبال عمومی به بازی‌هایی مانند «پو» یا «بو» نتیجه همین کاستی است. می‌گوید: «با اینا زمستونو سر می‌کنم... .»

تاریخچه‌ای 7، 8 ساله
چه چیز موجب می‌شود آدم‌ها به این‌قبیل بازی‌ها روی بیاورند و اقبال بیشتری به آنها نشان بدهند و در نهایت این بازی و این حیوان مجازی بخشی از زندگی‌شان شود؟ «مسعود کوثری»، جامعه‌شناس و مدیر گروه ارتباطات دانشگاه تهران می‌گوید هشت‌سالی هست که چنین بازی‌هایی وارد بازار شده است: «پیش از اینکه بازی‌هایی مانند «بو» یا «پو» وارد گوشی‌های موبایل شوند، کنسول‌هایی در ژاپن ساخته شد که بازی‌هایی بر اساس وجود یک کودک در آنها طراحی شده بود.

در این بازی‌ها باید به کودک غذا داده می‌شد، از او مراقبت می‌شد و انجام‌ندادن اینها، به ضعیف‌شدن و در نهایت مرگ کودک منجر می‌شد. مخاطبان این بازی بیشتر کودکان بودند. به عبارت دیگر، بازی برای کودکان طراحی شده بود. اما در صورتی که به کودک این بازی توجه کافی نمی‌شد، کودک ضعیف می‌شد و می‌مرد. مرگ کودک موجود در این بازی، روی بچه‌ها تاثیر بسیار بدی داشت و در نهایت به این منجر شد که در اجازه دادن به بچه‌ها برای استفاده از این بازی بازنگری شود.»

کوثری درباره جذابیت این بازی‌ها معتقد است: «اینکه ما می‌توانیم یک موجود زنده را پرورش دهیم و او به ما واکنش نشان بدهد، اوج مساله تعامل در تکنولوژی‌های نوین است. در اینگونه موارد، ما تنها با یک بازی سروکار نداریم بلکه با یک موجود زنده مواجه هستیم. این موجب دلبستگی می‌شود و ما را وارد فضای بازی می‌کند.

بنابراین در نهایت انجام این بازی موجب ایجاد یک علقه عاطفی می‌شود. این مشابه آن چیزی است که آدم‌ها با داشتن یک حیوان خانگی تجربه می‌کنند.» کوثری می‌گوید که اتفاقات دیگری نیز حین اجرای این بازی‌ها می‌افتد: «هنگامی که ما وارد فضای بازی می‌شویم و از بازی عبور می‌کنیم، تجربه غرق‌شدگی ایجاد می‌شود که در نتیجه آن، پیوندهای عاطفی به وجود می‌آید و درواقع احساس نمی‌کنیم که این پدیده چیزی بیرون از ماست.»

افرادی که با «بو» یا «پو» بازی می‌کنند، از تجربه نوعی احساس مسوولیت سخن می‌گویند که به نظر می‌رسد یکی از نقاط اشتراک بین همه آنهاست، چه آنهایی که زندگی شلوغی دارند و جای خالی ندارند و چه آنهایی که از سر تنهایی بازی می‌کنند. «کوثری» در تحلیل این احساس می‌گوید: «این پیوندهایی که میان ما به‌عنوان کاربرانی که با «بو» یا «پو» بازی می‌کنیم با جانور به وجود می‌آید، به نوعی محدود‌کننده واکنش‌های ما محسوب می‌شوند. به این معنا که ما نمی‌توانیم این موجود یا این بچه را رها کنیم تا بمیرد. دلیل آن هم این است که به‌نظر می‌رسد مفهوم مرگ و حیات در این فضا، واقعی است.»

«امیر»، اشاره کرده بود که فکر می‌کند بابت نیازها و کاستی‌هایی که در جامعه ایران وجود دارد، او و هم‌نسلانش به بازی‌هایی مانند «بو» یا «پو» تمایل نشان می‌دهند. مسعود کوثری چنین موردی را تایید می‌کند: «در جامعه ما، به‌دلیل وجود مسایلی که در مورد نگهداری از حیوانات خانگی وجود دارد، بازی‌هایی مانند «بو» یا «پو» می‌تواند یک تجربه واقعی در اختیار افراد بگذارد که در عین حال جذاب و سرگرم‌کننده هم هست.»

 به اعتقاد او، این مورد حتی می‌تواند موجب ارتباط با دیگران یا تحکیم ارتباطات در جامعه شود: «درست شبیه آن چیزی که مادرها با هم دارند و در مورد تجربه‌های بچه‌داری با هم ارتباط برقرار می‌کنند، تجربه‌های نگهداری از این موجودات نیز می‌تواند به ایجاد نوعی ارتباط اجتماعی کمک کند. در بازی‌های رایانه‌ای به این تجربه، «تجربه بدون خطر» گفته می‌شود. به این معنا که با این بازی‌ها، بدون مواجه‌شدن با خطرات و مشکلات داشتن یک بچه یا حیوان خانگی، می‌توان آنها را تجربه کرد.»
 اخبار اجتماعی - شرق