کولونوسکوپی چیست؟

ماهنامه همشهری تندرستی - دکتر سید امیرمنصور رضادوست: وقتی بدن دچار مشکل می شود باید از پزشک کمک گرفت و به تعویق انداختن این مسئله می تواند مشکلات زیادی را برای فرد به وجود بیاورد. پزشک با شرح حال گرفتن از بیمار می تواند به نوع بیماری فرد پی ببرد ولی در برخی از موارد امکان اینکه بتوان با گرفتن شرح حال، به درستی بیماری فرد را تشخیص داد وجود ندارد، در چنین شرایطی تنها یک راه می تواند وجود داشته باشد، آن هم کمک گرفتن از روش های تشخیصی است.

امروزه با پیشرفت علم، روش های تشخیصی می توانند به راحتی و با کمترین احتمال خطایی مشکل بیمار را برای پزشک مشخص کنند و درواقع آن چیزی که در بدن به صورت نهان وجود دارد، آشکار کنند. «کولونوسکوپی» یکی از همین روش های تشخیصی محسوب می شود. «دکتر سید امیرمنصور رضادوست» فوق تخصص گوارش و کبد بالغین و عضو مرکز تحقیقات بیماری های کبد و گوارش بیمارستان فیروزگر، درباره این روش تشخیصی به شما می گوید.

کولونوسکوپی چیست؟

کونولوسکوپی (Colonoscopy) یکی از روش های تشخیصی محسوب می شود که تفاوت چندانی با آندوسکوپی ندارد، درواقع اساس کار کونولوسکوپی و آندوسکوپی به یک صورت است. کولونوسکوپ، از یک لوله انعطاف پذیر با قطری کوچک درست شده که مجهز به عدسی و منبع نور است. زمانی که این لوله، وارد روده بزرگ می شود، تصویری از داخل روده را روی صفحه نمایشگر، نشان می دهد.


همه باید کولونوسکوپی کنند؟

شاید این سوال ذهن خیلی از افراد را به خود درگیر کند که آیا همه باید کولونوسکوپی انجام بدهند یا نه؛ در جواب به این سوال باید گفت که این روش تشخیصی به همه افراد توصیه نمی شود. اگر نتیجه آزمایش های فرد، خون مخفی در مدفوع را نشان دهد، در چنین شرایطی ممکن است پزشک متخصص گوارش، کولونوسکوپی را برای فرد تجویز کند. اگر فردی بالای 50 سال سن داشته باشد و دچار تغییر در اجابت مزاج شود؛ یعنی یبوست و اسهال مداوم داشته باشد، در چنین شرایطی احتمال انجام کولونوسکوپی با توجه به تشخیص پزشک متخصص گوارش وجود دارد.

همچنین آن دسته از افرادی که دچار کم خونی هایی شده باشند که علت آن دقیقا مشخص نباشد، بنابر تشخیص پزشک متخصص گوارش، باید کولونوسکوپی انجام بدهند. معمولا در شرایطی که آقایان به کم خونی مبتلا می شوند، اهمت انجام کولونوسکوپی بیشتر است. اگر فرد به درد مبهم (دردی که علت آن دقیقا مشخص نباشد) مبتلا باشد نیز، احتمال کولونوسکوپی برای او وجود دارد. اگر در خانواده افراد (پدر، مادر، خواهر یا برادر) سابقه سرطان وجود داشته باشد نیز باید کولونوسکوپی برای غربالگری سرطان در سن کمتر از 50 سال انجام شود.

درواقع این دسته از افراد باید 10 سال زودتر از سن معمول برای غربالگری، کونولوسکوپی را انجام بدهند. یکی دیگر از مواردی که می تواند منجر به انجام کولونوسکوپی شود، کاهش وزن قابل توجه در فرد است. آن دسته از افرادی که سابقه قبلی ابتلا به سرطان روده بزرگ یا پولیپ داشته باشند نیز، باید کولونوسکوپی را انجام بدهند. همچنین آن دسته از افرادی که بیماری های التهابی روده مثل کولبت اولسروز (Ulcerative Colits) یا کرون (Crohn’s disease) مبتلا هستند هم باید کولونوسکوپی را با توجه به صلاحدید پزشک متخصص گوارش انجام بدهند.

افراد مسن سرطان را جدی بگیرند

سرطان روده، یکی از سرطان های شایع محسوب می شود. درواقع این سرطان، سومین سرطان شایع در جهان است. سرطان روده اگر به موقع تشخیص داده شود، قابل درمان خواهدبود. یکی از بهترین روش هایی که برای تشخیص سرطان روده وجود دارد، کولونوسکوپی است. برای تشخیص این سرطان باید غربالگری از سن 50 سالگی در همه افراد انجام شود، به این شکل که همه افرادی که در این سن هستند باید کولونوسکوپی انجام بدهند تا در صورت داشتن علائم مشکوک به سرطان، اقدامات لازم صورت بگیرد.

درمان با کولونوسکوپی

شاید خیلی از افراد تصور کنند که کولونوسکوپی تنها جنبه تشخیصی دارد، در حالی که این باور غلط است و کولونوسکوپی تنها جنبه تشخیصی ندارد و برای درمان نیز می توان از آن کمک گرفت. اگر فردی دارای توده یا پولیپ (Polyp) باشد، پزشک متخصص گوارش، در حین کولونوسکوپی، آن را از روده خارج می کند. همچنین برای کنترل خونریزی روده نیز می توان از این روش کمک گرفت. گاهی اوقات در روده، زخم هایی ایجاد می شود که باید آن ها را درمان کرد، در چنین شرایطی می توان از کولونوسکوپی به عنوان یک روش درمانی کمک گرفت.


احتیاط، شرط اول انجام کولونوسکوپی

کولونوسکوپی در برخی از موارد باید با احتیاط انجام شود. برای مثال، در شرایطی که فرد به زخم در روده (کولیت اولسروز) مبتلا باشد، باید این کار با احتیاط انجام شود. ضمن اینکه زمان اختصاص یافته برای انجام کولونوسکوپی در این دسته از افراد، باید کوتاه باشد. گاهی انجام کولونوسکوپی با خطرات بسیار زیادی برای بیمار همراه است، به عبارت روشن تر ضرر انجام این کار، از سود آن بیشتر خواهدبود. در چنین شرایطی ممکن است پزشک متخصص گوارش، انجام کولونوسکوپی را برای بیمار ممنوع اعلام کند.

 در واقع زمانی که جان بیمار به خطر بیفتد، نباید از این روش کمک گرفت. معمولا برای افرادی که سن آن ها خیلی بالاست یا به بیماری قلبی و ریوی مبتلا هستند، کولونوسکوپی با احتیاط بسیار زیاد برای بیمار انجام می شود و در برخی از شرایط برای این دسته از بیماران، از کولونوسکوپی به دلیل خطرات ناشی از آن صرف نظر می شود. همچنین در شرایطی که پزشک متخصص گوارش، این احتمال را بدهد که روده دارای مشکل است و احتمال سوراخ شدگی آن وجود دارد، کولونوسکوپی انجام نمی شود.

چنانچه فرد از داروهای خاصی مثل وارفارین یا آسپرین استفاده کند، باید تمهیداتی برای انجام کولونوسکوپی برای او در نظر گرفته شود تا مشکلی برای این فرد به وجود نیاید. کولونوسکوپی به طور معمول برای خانم های باردار انجام نمی شود ولی در شرایطی که جان فرد در خطر باشد باید این کار را با در نظر گرفتن تمهیداتی خاص انجام داد.

نقش بیهوشی در کونولوسکوپی

اینک پزشک متخصص گوارش، بیمار را برای انجام کولونوسکوپی، بی هوش کند یا نه بستگی به این مسئله دارد که وضعیت بیمار به چه شکل باشد. گاهی بیمار با انجام کولونوسکوپی دچار مشکل خاصی نمی شود و انجام آن برای فرد قابل تحمل است. در چنین شرایطی می توان بدون بیهوشی، کولونوسکوپی را انجام داد؛ اما در شرایطی که فرد اضطرار دارد و ممکن است بیمار در حین کولونوسکوپی بدنش را تکان بدهد و روند انجام کار را با مشکل مواجه کند، در چنین شرایطی حتما باید بیهوش انجام شود. خیلی از افراد تصور می کنند بیهوشی ای که در کولونوسکوپی برای بیمار انجام می شود، قوی است در حالی که این نوع بیهوشی مانند بیهوشی هایی که برای اعمال جراحی درنظر گرفته می شود، نیست.

برای انجام بیهوشی، پزشک باید حتما یک تاریخچه دقیق و کامل از بیمار بگیرد. گاهی در شرایطی که بیمار خیلی چاق است یا گردن کوتاهی دارد، بیهوشی به دلیل خطرات بالا انجام نمی شود و از روش های دیگری برای بی حس کردن بیمار کمک گرفته می شود. همچنین در شرایطی که بیمار کهن سال یا به مشکلات قلبی و عروقی مبتلا باشد، نباید بیهوشی انجام شود. یکی از نکاتی که برای کولونوسکوپی در شرایط بیهوشی باید مدنظر قرار داد، این است که متخصص بیهوشی در کنار متخصص گوارش باشد.

کجا باید انجام داد؟

کولونوسکوپی را برخلاف تصور بسیاری از افراد می توان در مطب نیز انجام داد. البته در مطب باید تجهیزات کامل وجود داشته باشد. بیمارانی که شرایط خاص دارند، به بیمارستان ارجاع داده می شوند. اگر احتمال خطر خونریزی وجود داشته باشد، باید کولونوسکوپی را در بیمارستان انجام داد. اگر در زمان انجام کولونوسکوپی، پولیپ در رودی بزرگ دیده شود، بیرون آوردن پولیپ را نباید در مطب انجام داد و بیمار را باید برای انجام چنین کاری به بیمارستان منتقل کرد.

آشنایی با روش کار

کولونوسکوپی، دقیق ترین روشی است که با آن می توان سرطان روده بزرگ و به طور کلی مشکلات روده بزرگ را تشخیص داد. البته مهارت فردی را که این کار را انجام می دهد، نباید نادیده گرفت. تمیزبودن روده بزرگ بیمار، قبل از انجام کولونوسکوپی، مسئله بسیار مهمی محسوب می شود و در صورت تمیز نبودن روده بزرگ، احتمال اینکه در کولونوسکوپی خطا به وجود بیاید، وجود دارد. البته به طور معمول، این احتمال بسیار ضعیف است.


برای انجام کولونوسکوپی، ابتدا با توجه به شرایط بیمار، او را بی هوش یا بی حس می کنند، سپس داخل روده بزرگ، از هوا پر می شود و کولونوسکوپ را وارد روده بزرگ می کنند. متخصص گوارش باید به این مسئله توجه داشته باشد که نباید برای دیدن داخل روده بزرگ فرد، فشار شدیدی به این قسمت از بدن وارد شود. پس از ورود کولونوسکوپ به داخل روده بزرگ، می توان داخل آن را روی صفحه نمایشگر دید.

نکته هایی که باید جدی گرفته شوند

انجام کولونوسکوپی برخلاف تصور همه، چندان دردناک نیست. بعد از انجام کولونوسکوپی به دلیل ورود هوا به روده بزرگ، ممکن است فرد دچار نفخ و کمی درد شود که این مسئله طبیعی محسوب می شود و معمولا با راه رفتن بیمار از بین می رود. کولونوسکوپی معمولا عوارض چندانی ندارد و در صورتی که فرد دچار درد شدید شکمی، اتساع و سفتی شکم، استفراغ، تب و خونریزی شدید شد، باید سریعا به پزشک متخصص گوارش خود مراجعه کند تا مشکلات جدی برای او به وجود نیاید.

کولونوسکوپی را جدی بگیرید

امروزه سرطان به یکی از معضلات پیش روی افراد تبدیل شده است ولی خوشبختانه با پیشرفت علم، می توان جلوی ابتلای به آن را گرفت.

• افرادی که می خواهند کولونوسکوپی انجام بدهند باید به این نکته توجه کنند که روده آن ها کاملا تخلیه باشد و از 24 ساعت قبل، مایعات شفاف استفاده کنند.

• قبل از انجام کولونوسکوپی در صورتی که پزشک متخصص گوارش، داروی ملین تجویز کند، باید اقدام به مصرف آن کرد و نباید انجام این کار را نادیده گرفت.

• افرادی که در خانواده آن ها سابقه سرطان به ویژه سرطان روده وجود دارد، نباید معاینات دوره ای را که پزشک برای آن ها در نظر می گیرد، به تعویق بیندازید.

• چنانچه در مدفوع، خون دیده شود یا مقعد دچار خونریزی شود، باید به متخصص گوارش مراجعه کرد و در صورت لزوم کولونوسکوپی انجام داد.

• برخی از افراد تصور می کنند که انجام کولونوسکوپی می تواند باعث سوراخ شدن روده بزرگ شود، احتمال سوراخ شدن روده بزرگ بسیار نادر است و نباید از ترس این مسئله، انجام کولونوسکوپی را به تعویق انداخت.

• آن دسته از افرادی که به دلیل ترس از عفونت، اقدام به کولونوسکوپی نمی کنند باید بدانند که هیچ جای نگرانی ای وجود ندارد چون احتمال ابتلا به عفونت در اثر انجام کولونوسکوپی بسیار ضعیف است.

• افرادی که می خواهند کولونوسکوپی انجام بدهند باید به این نکته توجه کنند که در صورت استفاده از داروهای مختلف، این موضوع را به پزشک خود گزارش بدهند.

• کولونوسکوپی نباید توسط فردی که مهارت کافی را برای انجام این کار ندارد، انجام شود. کولونوسکوپی باید زیرنظر متخصص گوارش انجام شود.