نظر طب سنتی درباره نزله و زکام

هفته سلامت - دکتر علیرضا عباسیان*: «نزله» به ترشحات پشت حلق و «زکام» به ترشحات خارج شونده از بینی گفته می شود. به گفته متخصصان طب سنتی، نزله بسیار خطرناک و مضر است؛ طوری که از آن با عنوان «ام الامراض» یا «مادر بیماری ها» یاد می شود. در حالی که زکام به سلامت و خروجی بیماری از بدن کمک می کند.

این ترشحات خبر از افزایش تولید مواد مضر در ناحیه سر و دفع آنها توسط سینوس ها می دهد. مواد دفعی در حالت نزله با قورت دادن مجددا به داخل بدن بر می گردند و بخشی از آنها را دستگاه گوارش دفع می کند اما مقداری هم داخل بدن باقی می ماند و بازجذب می شود. مواد بازجذبی نیز براساس نوع و کیفیتشان می توانند آسیب زننده باشند و باعث بروز انواع و اقسام بیماری ها شوند.


بیماری ها در طب سنتی به 2 نوع گرم و سرد تقسیم می شوند. به همین ترتیب نزله ها را نیز می توان به انواع سرد و گرم تقسیم کرد. نزله های گرم معمولا در بیماری های حاد مثل سرماخوردگی های شدید بروز پیدا می کنند و بسیار پرعارضه هستند. این ترشحات معمولا بی رنگ یا زرد کم رنگ، رقیق و یکنواخت هستند و حالت سوزانندگی دارند. بنابراین اگر به صورت زکام از بینی خارج شوند دور بینی را قرمز و پوسته پوسته می کنند. طعم آنها نیز از بی مزه تا شور و تلخ، متغیر است.

نزله های سرد برخلاف نزله های گرم، مزمن هستند یعنی به طور دائم باعث ایجاد خلط پشت گلو می شوند طوری که فرد مجبور است مدام آن را قورت دهد. این ترشحات بسیار غلیظ و چسبنده اند و ترکیب رنگی سفید یا سبز دارند. همچنین بدون طعم هستند و ممکن است حالت متعفن و بدبو داشته باشند.

نزله های سرد فقط صدا را مقداری بم می کنند و کمتر باعث سرفه می شوند اما نزله های گرم معمولا با گرفتی صدا و سرفه در بزرگسالان و خروسک در کودکان تظاهر می کنند.

از آنجا که نزله های گرم طبع سوزاننده دارند اگر دائم ترشح و بلعیده شوند، دستگاه گوارش را تحریک می کند و باعث ناراحتی های گوارشی می شوند. نزله های سرد نیز بدن را دچار رطوبت می کنند، درست مانند خانه ای که به تدریج نم می کشد و اجزایش سست می شود. نزله ماده ای زائده است و مثل غذا قابلیت تبدیل شدن به بافت طبیعی بدن را ندارد بلکه در فرآیند گوارش بازجذب می شود و بافت هایی  با شکل و قوام غیرطبیعی ایجاد می کند بنابراین می تواند باعث انواع دردهای عضلانی، مفصلی و... شود.

علت عمده ایجاد نزله و زکام، ضعیف شدن بافت های ناحیه سر از جمله سینوس هاست که خود می تواند علل مختلفی داشته باشد. یکی از مهم ترین این علل، سرد و گرم شدن ناگهانی ناحیه سر است. این حالت معمولا زمانی رخ می دهد که فرد از حمام بیرون می آید و با سر خیس در معرض هوای خنک قرار می گیرد یا از هوای گرم بیرون به منزل می رسد و جلوی کولر می نشیند. قرار دادن سر در معرض جریان مستقیم هوا هنگام خواب نیز باعث ضعف ناحیه سر می شود.

یکی دیگر از عوامل نزله و زکام، مسائل روانی است؛ فشارهای شدید روانی، غم از دست دادن عزیزان، ورشکست شدن، امتحانات دشوار و... همگی می توانند ناحیه سر و مغز را تضعیف کنند. مصرف مواد غذایی با بوی تند و تیز مثل سیر، پیاز، تره، ترب، تربچه و پیازچه هم فرد را مستعد نزله و زکام می کند.


8 راهکار خانگی برای کنترل نزله و زکام

برای درمان و جلوگیری از بروز نزله و زکام باید از عوامل ایجادکننده آن پرهیز و مغز را تقویت کنید. گرچه در این زمینه می توان از داروهای ترکیبی سنتی بهره برد اما راهکارهای خانگی هم موثر است:

1- مصرف مواد غذایی تند و تیز را قطع کنید یا به حداقل برسانید. توصیه می شود موادی مانند پیاز را که در اغلب غذاها به کار می روند به صورت پخته مصرف کنید. هنگام سرخ کردن پیاز نیز بهتر است در معرض بوی آن قرار نگیرید و از تهویه هوای مناسب استفاده کنید.

2- زمان بروز حوادث روانی از ترکیبات آرام بخش مثل شربت گلاب یا شربت بهارنارنج استفاده کنید. این نوشیدنی ها به جلوگیری از عصبانیت و حزن شدید و افراط در اعراض نفسانیه کمک می کنند.

3- بعد از بیرون آمدن از حمام، چه در تابستان و چه زمستان حتما س خود را بپوشانید.

4- برای تقویت مغز از خوراکی هایی مثل سیب، گلابی، برخی از انواع آجیل (بدون نمک و بوداده نشده) مثل بادام شیرین درختی، پسته، فندق و بعضی ادویه ها و سبزی ها مثل تخم گشنیز، سبزی گشنیز و جعفری استفاده کنید.

5- تخم گشنیز را می توانید به صورت دم کرده و بخور استنشاق کنید یا اینکه پودر آن را به میزان برابر با تخم گشنیز و نبات سفید بکوبید و بعد از هر وعده غذایی نصف قاشق مرباخوری از آن میل کنید.

6- از تخم خشخاش در سوپ جو استفاده کنید؛ به این ترتیب که 10 دقیقه قبل از اتمام پخت، وقتی سوپ در حال جوشیدن است به ازای هر بشقاب سوپ خوری، یک قاشق غذاخوری تخم خشخاش به آن اضافه و روزانه میل کنید. تخم خشخاش قبلا مانند کنجد روی نان ریخته می شد و در حال حاضر می توان آن را از عطاری ها تهیه کرد.

7- ناحیه سینوس ها و مخاط بینی را با روغن بنفشه چرب کنید. این کار به تقویت ناحیه سر کمک می کند.

8- «عنبر نثارا» از دیگر موادی است که به رفع نزله و زکام کمک می کند. این ماده را باید روی آتش یا منقل یا وسایل اسپند دودکن بریزید و دود آن را 2 تا 3 بار در روز استنشاق کنید؛ به این صورت که یک سوراخ بینی را بگیرید و از سوراخ دیگر 7 تا 8 بار آن را بو کنید. سپس همین کار را با سوراخ دیگر بینی تکرار و در آخر با هر 2 سوراخ 7 تا 8 بار دود را به طور عمیق استنشاق کنید.

* متخصص طب سنتی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران