خونریزی‌های هشداردهنده

یكی از مشكلات شایعی كه در میان بسیاری از خانم‌ها دیده می‌شود بیماری‌های هورمونی و نامنظم بودن خونریزی‌های قاعدگی است. عوامل بسیاری موجب كم و زیاد شدن و همچنین تغییر در سیكل قاعدگی خانم‌ها می‌شود. علاوه بر این سن زنان نیز از مواردی است كه در چنین مشكلاتی تاثیر مستقیم می‌گذارد. در مطالب زیر خانم دكتر آمنه لاهوتی اشكوری، جراح و متخصص بیماری‌های زنان و زایمان با توضیحات كاملی در این باره ما را راهنمایی می‌كنند، پس با ما همراه شوید.

---

به‌طور كلی قاعدگی طبیعی تعاملی است بین قسمت‌هایی از بدن مثل هیپوتالاموس، هیپوفیز، تخمدان‌ها و رحم كه آن را محور این اعضا می‌نامند. در واقع همه این اعضا باید به درستی كار كنند تا خونریزی به‌صورت طبیعی و به موقع اتفاق بیفتد و البته هر عاملی كه روی این مسیر تاثیر بگذارد باعث ایجاد خونریزی غیرطبیعی می‌شود. خونریزی طبیعی دوران قاعدگی زنان بین 4تا 7 روز اتفاق می‌افتد.

طول سیكل قاعدگی كه معنی آن روز اول قاعدگی تا روز اول قاعدگی بعدی است بسته به سن زنان اگر در حوالی بلوغ باشد بین 21 تا 42 روز طول می‌كشد یعنی در این زمان قاعدگی اول شروع شده و بعد از مدتی قاعدگی بعدی آغاز می‌شود.

در خانم‌هایی كه در دوران تولید مثل هستند بین 21تا 35 روز طول می‌كشد تا دوره سیكل‌شان طی شود. لكه‌بینی، زیاد‌شدن مقدار خونریزی، نامنظم‌بودن و كم‌شدن مقدار خونریزی، طولانی‌شدن روزهای قاعدگی یا دوره آن، همگی از مواردی هستند كه جزو خونریزی‌های غیرطبیعی دسته‌بندی می‌شوند.

---

اگر پزشك بخواهد خانمی را برای خونریزی غیرطبیعی بررسی كند یك نكته مهمی كه برای تشخیص علت درنظر می‌گیرد این است كه سن بیمار چقدر است. غیرطبیعی بودن خونریزی به دلایلی كه گفته شد و سن زنان نكاتی هستند كه دسته‌بندی‌های مربوط را مشخص می‌كنند. در مجموع خونریزی‌های طبیعی به چند دسته تقسیم می‌شوند؛ دوران نوزادی، قبل از بلوغ، حوالی بلوغ، بلوغ، تولید مثل، حوالی یائسگی و دوران بعد از یائسگی. در هر كدام از این موارد علائم ناراحتی‌ متفاوت است و روش درمانی آن‌ها نیز بسته به سن افراد فرق می‌كند.

---

گاهی اوقات بعضی از مادران متوجه می‌شوند كه داخل پوشك نوزاد دخترشان لكه‌ خون وجود دارد. خوب دلیل این خونریزی این است كه چون جنین در رحم مادر تحت‌تأثیر هورمون‌ استروژن بیش از حد وی كه در دوران بارداری ترشح می‌شود قرار می‌گیرد و بعد از تولد این هورمون استروژن مادر ناگهان قطع می‌شود، ریزش سلول‌های داخل رحم برای نوزاد اتفاق می‌افتد كه ممكن است خود را به‌صورت خونریزی روزهای اول تولد‌ نشان دهد البته این مسئله خیلی نگران‌كننده نیست و نیاز به اقدام خاصی ندارد و اصولا بعد از مدت كوتاهی رفع می‌شود. اما  اگر كودك دچار خونریزی غیرطبیعی از ناحیه تناسلی شد باید به نكات مهمی توجه كنیم مثلا ضایعات دستگاه تناسلی خارجی مثلا ضایعاتی كه خراش ایجاد شده است یعنی كودك خود را به‌شدت می‌خاراند و در اثر خارش شدید این ضایعات به‌وجود می‌آید یا كودك دچار بیماری‌های پوستی است كه خود را با خونریزی غیرطبیعی در ناحیه تناسلی نشان می‌دهد و البته برخی از كودكان به‌دلیل كنجكاوی و بی‌دقتی والدین جسم خارجی مثل دستمال توالت، اسباب‌بازی یا شی دیگری را وارد واژن می‌كنند و در نتیجه عفونت آسیب‌ وارد شده این اجسام خارجی موجب خونریزی در ناحیه دستگاه تناسلی می‌شود. علاوه بر این موارد ضربه‌هایی كه به بدن كودك وارد می‌شود مثل افتادن از بلندی و دوچرخه نیز موجب عفونت و خونریزی می‌شود. تومور‌های واژن و بلوغ زودرس كودكان نیز از دلایل خونریزی‌های طبیعی در كودك است البته باید به این موضوع نیز اشاره كنم كه در سال‌های مختلف تعاریف متفاوتی از بلوغ برای انسان وجود دارد ولی در حال حاضر غالبا 9 سال را برای سن بلوغ و خونریزی قاعدگی درنظر می‌گیرند. در حقیقت اگر به هر دلیلی محور هیپوتالاموس، هیپوفیز تخمدان و رحم فعال شود و زودتر از موعد اتفاق بیفتد آن را بلوغ زودرس می‌نامند بنابراین در چنین مواردی ممكن است خونریزی غیرطبیعی در دوران كودكی اتفاق بیفتد. تومورهای تخمدان نیز البته با درصد بسیار كمی در این سن موجب خونریزی می‌شود البته بیماری‌های تومور تخمدان به ندرت در سنین پایین رخ می‌دهد. تمامی موارد ذكر شده می‌توانند دلیلی بر خونریزی‌های غیرطبیعی در نوزادان و كودكان باشند.

---

سال‌های اول دوره بلوغ همان دوره حوالی بلوغ نامیده می‌شود. وقتی محور هیپوتالاموس، هیپوفیز تخمدان و رحم در سال‌های اول بعد از بلوغ تازه شروع به فعالیت می‌كند ممكن است تخمك‌گذاری‌ها هنوز به‌خوبی اتفاق نیفتاده باشد. زنان برای این‌كه خونریزی‌ طبیعی داشته باشند باید مرحله تخمك‌گذاری درستی داشته باشند. هورمون‌هایی كه از تخمدان به واسطه تخمك‌گذاری ترشح می‌شوند باعث می‌شوند كه طول زمان بدون خونریزی‌ حفظ شود و وقتی این هورمون‌ها كاهش می‌یابند خونریزی اتفاق می‌افتد. در سال‌های اولیه بلوغ چون این محور به‌طور كامل شكل نگرفته است و در حقیقت نابالغ شمرده می‌شود، عدم‌تخمك‌گذاری در این دوره بسیار شایع است و علت آن این است كه ناحیه داخل رحم به‌خوبی توسط هورمون‌ها حفاظت نمی‌شود بنابراین ریزش رحم صورت می‌گیرد و خونریزی اتفاق می‌افتد و در بعضی موارد این خونریزی با شدت زیادی رخ می‌دهد. باید بگویم كه نبود ‌تخمك‌گذاری علل مختلفی دارد كه باعث خونریزی‌های غیرطبیعی می‌شوند. غیراز عدم‌تكامل محور، ورزش‌های سنگین،  استرس‌های شدیدی كه به نوجوان وارد می‌شود، بیماری‌هایی مانند بی‌اشتهایی یا پرخوری عصبی، بیماری مزمن و ناراحتی‌های هورمونی مثل تیروئید و قند همگی می‌توانند دلیلی بر عدم‌تخمك‌گذاری و خونریزی غیرطبیعی باشند. گاهی اوقات بعضی از نوجوانان كه مشكلات انعقادی دارند در این سن دچار خونریزی‌های غیرطبیعی و طولانی‌مدت زیاد می‌شوند. معمولا در این موارد خانواده‌ها از مشكلات انعقادی فرزندشان مطلع نیستند و ناگهان با خونریزی شدید دخترشان روبه‌رو می‌شوند و بعد از انجام آزمایش‌ها و معاینات متوجه مشكل انعقادی فرزند خود می‌شوند. حتی نوعی از بیماری‌ها مثل فون‌ویلبراند كه مشابه بیماری هموفیلی است در این سن در دختران تشخیص داده می‌شود، هموفیلی معمولا در پسران و فون‌ویلبراند در دختران دیده می‌شود. دسته‌ای از داروهای هورمونی نیز موجب خونریزی‌های غیرطبیعی می‌شوند.

---

وقتی دوران بلوغ كامل شده و خانمی وارد دوران تولید مثل می‌شود باید به نكته‌های مهمی توجه داشت اولا اگر خانم در این دوران ازدواج كرده باشد بارداری و عوارض آن شایع‌ترین مواردی هستند كه باعث خونریزی‌های غیرطبیعی می‌شوند. زنان در روند بارداری طبیعی دچار برخی خونریزی‌های غیرطبیعی می‌شوند. عوارضی مثل سقط جنین یا بارداری نابجا نیز خونریزی‌های غیرطبیعی را موجب می‌شوند. در دوره اوایل تولید مثل كیست‌هایی را دارید كه به آن‌ها كیست‌های عملكردی می‌گوییم به این دلیل كه تخمك‌گذاری به‌خوبی اتفاق نمی‌افتد و فولیكول پاره نمی‌شود و تخمك‌ را آزاد نمی‌كند و موجب ایجاد كیست در تخمدان می‌شود و در نتیجه خونریزی‌های غیرطبیعی را به‌وجود می‌آورد. در سنین بالاتر اختلالات رحمی مثل فیبرم‌های رحمی، پلیت‌های رحم و ضایعات دهانه رحم و بیماری‌های داخلی مثل دیابت و تیروئید باعث خونریزی غیرطبیعی می‌شوند.

---

اولین اثر منفی كه خونریزی غیرطبیعی بر بدن زنان دارد طبیعتا به‌دلیل دفع زیاد خون، كم‌خونی است كه به آن دچار می‌شوند. در حالت عادی نیز به‌دلیل خونریزی در دوره قاعدگی زنان كمی ذخایر آهن را از دست می‌دهند و وقتی خونریزی غیرطبیعی و زیاد می‌شود دفع آهن نیز افزایش می‌یابد. همان‌طور كه می‌دانید آهن توسط خون به سراسر بدن انتقال پیدا می‌كند و عامل اصلی اكسیژن‌رسانی به همه قسمت‌های بدن است. اگر شخصی خونریزی بیش از حد پیدا كند و به‌دنبال آن دچار كم‌خونی و فقرآهن شود، تمام سیستم بدن انسان تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد. كم‌خونی و عوارض آن مثل بی‌حالی، بی‌حسی، بی‌اشتهایی و عوامل دیگر بنابر خونریزی فرد می‌تواند شدت پیدا كند.

---

در دوره‌های نزدیك به یائسگی اهمیت خونریزی‌های غیرطبیعی بیشتر می‌شود به این دلیل كه خطر بیماری‌های بدخیم در این سن بیشتر است البته باید به این موضوع نیز اشاره كنم كه در دوران نزدیك یائسگی مثل سال‌های اولیه بلوغ عدم‌تخمك‌گذاری نیز بسیار شایع می‌شود چون این سیستم كم‌كم پیر می‌شود و اصطلاحا به دوره بازنشستگی خود وارد می‌شود. در این دوران علائم تخمك‌گذاری بسیار زیاد است ولی باز هم به‌دلیل مسائل بدخیمی كه به‌مرور زمان نقش‌شان پررنگ می‌شود حتما بررسی بیشتری موردنیاز است. بعد از یائسگی خونریزی غیرطبیعی بسیار مهم می‌شود چون از خانمی كه یائسه می‌شود انتظار داریم دیگر به هیچ عنوان خونریزی غیرطبیعی نداشته باشد اگرچه در اكثر موارد خونریزی غیرطبیعی بعد از دوره یائسگی به‌ دلیل خشكی رحم و واژن است. درواقع از میان علل مختلفی كه برای این خونریزی‌ها درنظر می‌گیریم 30درصد موارد به‌خاطر خشكی دستگاه تناسلی و 30درصد موارد به‌دلیل استروژنی است كه برای درمان این خشكی استفاده می‌شود و در 15درصد موارد نیز بدخیمی رحم و واژن ممكن است باعث خونریزی غیرطبیعی شود. پولیپ داخل رحم یا دهانه رحم و هایپرپلازی آندرومتر كه موجب افزایش ضخامت لایه داخلی می‌شود و سلول‌های داخلی رحم رشد بی‌رویه می‌كنند و زیاد می‌شوند نیز از عوامل ایجاد خونریزی‌های غیرطبیعی هستند. خانم‌های عزیز باید توجه داشته باشند اگر بعد از دوره یائسگی دچار خونریزی شوند حتما باید به پزشك مراجعه كنند تا از دهانه و داخل رحم‌شان نمونه‌برداری شود. در مجموع در همه سنین اگر دچار خونریزی غیرطبیعی شدیم باید چند كار مشابه ‌صورت بگیرد؛ بررسی هورمونی و تصویربرداری مثل سونوگرافی و معایناتی كه از دستگاه تناسلی خارجی و رحم صورت می‌گیرد كه در هرسنی یكی از این موارد از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود.

---

درد زمان قاعدگی معمولا نشان‌دهنده تخمك‌گذاری است. در حالت عادی در بدن هرخانمی در روند قاعدگی و زمان تخمك‌گذاری موادی آزاد می‌شود كه پروستا‌ گلاندی نامیده می‌شوند كه این مواد هم عامل درد زمان قاعدگی و هم خونریزی در این دوره می‌شوند. بعضی از خانم‌ها این تجربه را دارند كه مثلا 2 هفته مانده به شروع قاعدگی‌شان دردی را در ناحیه شكم احساس می‌كنند در حقیقت این درد به‌دلیل وقوع تخمك‌گذاری احساس می‌شود و ما معمولا وقتی از خانم‌ها شرح حال می‌گیریم برای اینكه بفهمیم كه آیا تخمك‌گذاری می‌كنند یا نه از آن‌ها می‌پرسیم آیا درد زمان قاعدگی دارند؟ اگر جواب آن‌ها مثبت باشد نشان می‌دهد كه تخمك‌گذاری در بدن‌شان صورت می‌گیرد ولی اگر خانمی از یك هفته قبل از قاعدگی تا یك هفته بعد از آن دچار درد است از لحاظ طبیعی دچار مشكل است و باید به پزشك مراجعه كند تا درمان مناسب را انجام دهد.

---

معمولا درمان خونریزی‌های غیرطبیعی براساس تشخیصی است كه از علت آن متوجه می‌شویم و براساس آن داروهای مورد نیاز را تجویز می‌كنیم. نخستین هورمونی كه در موارد خونریزی‌های غیرطبیعی چك می‌كنیم هورمون تیروئید است و دیگر هورمون پرولاكتین است كه در حالت طبیعی در خانم‌هایی كه باردار هستند یا به نوزادشان شیر می‌دهند ترشح می‌شود و در اصطلاح به آن هورمون شیردهی نیز می‌گویند. علاوه براین‌ها باتوجه به سن زنان هورمون‌های یائسگی آن ها را نیز مورد بررسی قرار می‌دهیم و اگر مثلا خانمی مشكل تیروئید داشته باشد بسته به پركار یا كم‌كار بودن آن داروی مناسب تجویز می‌كنیم و اگر خانمی هورمون پرولاكتین بالا داشته باشد باید دارویی تجویز كنیم كه میزان این هورمون را كاهش دهد. اگر خانمی سونوگرافی انجام دهد و دچار توده تخمدان شده باشد باید جراحی انجام دهد و اگر دچار كیست شده باشد معمولا داروهای جلوگیری از بارداری برای او تجویز می‌شود. جواب سونوگرافی و آزمایش‌های بعضی از خانم‌ها كاملا طبیعی است ولی دچار خونریزی غیرطبیعی می‌شوند این دسته از زنان جزو كسانی هستند كه به خونریزی‌های ناشی از عملكرد دچار هستند كه معمولا برای آن‌ها تركیبات پروژسترون یا تركیب استروژن و پروژسترون تجویز می‌شود.

---

باید بدانید كه تغذیه با قاعدگی ارتباط دارد اما نه به‌صورت مستقیم یعنی این‌طور نیست كه اگر شما در سیكلی خوب غذا بخورید، قاعدگی خوبی دارید و اگر غذای مناسب نخورید قاعدگی بدی خواهید داشت. درحقیقت تغذیه به‌صورت غیرمستقیم با این مسئله ارتباط دارد مثلا در دخترانی كه لاغر هستند یا اصطلاحا نمایه توده بدنی آن‌ها كه به‌صورت BMI می‌شناسیم و چربی بدن‌شان كم است بلوغ دیرتر اتفاق می‌افتد و در نوجوانانی كه از لحاظ بدنی درشت‌تر هستند و چربی بدن‌شان بیشتر است بلوغ و به‌ تبع خونریزی زودتر اتفاق می‌افتد. در كسانی كه دچار پرخوری عصبی یا بی‌اشتهایی عصبی هستند اختلالات قاعدگی به‌صورت قطع خونریزی‌های قاعدگی ممكن است دیده شود. به‌طوركلی اگر بخواهیم به رابطه تغذیه و دوره قاعدگی نگاه كنیم باید بدانید كه تغذیه تاثیر مستقیم روی این دوره نمی‌گذارد ولی تغذیه درست و سالم برای جبران خون و آهنی كه فرد از دست می‌دهد حتما ضروری است. در طب‌های سنتی معمولا گفته شده خانم‌ها در دوران قاعدگی از خوردن فلفل و ترشی پرهیز كنند ولی به‌طور كلی موادغذایی كه طبیعت گرم دارند خونریزی قاعدگی را بیشتر می‌كنند و چیزهایی كه طبیعت سرد دارند خونریزی را كاهش می‌دهند. به همین دلیل است كه گاهی اوقات به زنانی كه خونریزی خیلی كمی دارند موادی مثل دارچین داده یا به‌دلیل اینكه حركات دستگاه گوارش در دوره قاعدگی تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد و خانم‌ها دچار نفخ می‌شوند به آن‌ها مواد ضدنفخ می‌دهیم و توصیه می‌شود كه از خوردن موادغذایی كه نفخ ایجاد می‌كند پرهیز كنند.  موی زائد در اثر افزایش هورمون مردانه یا تستوسترون یا فعالیت بیش از حد یا افزایش حساسیت سلول‌های زنان به مقدار طبیعی این هورمون مردانه در بدن آن‌ها ایجاد می‌شود. اختلال عملكرد هورمونی و كیست‌هایی كه در تخمدان ایجاد می‌شوند و درنتیجه به‌وجود آمدن موهای زبر و سیاه مردانه در بدن خانم‌هاست نشان‌دهنده مشكل هورمونی تخمدان آن‌هاست. درواقع چند علامت مختلف در بدن می‌تواند گویای اختلالات هورمونی باشد.