تشویق تا 9سالگی معجزه می‌کند

تشویق بیشترین کارایی را در سنین قبل از دبستان دارد

 

هرچه کودک کم سن و سال‌تر باشد به روش‌های رفتاری مثل تشویق بهتر جواب می‌دهند. وقتی سن کودک بالاتر می‌رود، استفاده از روش‌های مثبت و تشویقی کارایی خود را از دست می‌دهد و زمانی می‌رسد که دیگر این نوع روش‌ها پاسخگوی انتظار والدین نیست. تشویق بیشترین کارایی را در سنین قبل از دبستان دارد و از 9 سالگی به بعد این روش‌ها کارکرد کمتری دارند. از این سن به بعد در مورد علت رفتارها می‌توان با کودک صحبت کرد. کودکان در این سن منطقی‌تر هستند و باید بیشتر با صحبت آنها را متقاعد کرد.

در کوچه‌ای پیرمردی کنار مدرسه پسرانه زندگی می‌کرد. پسربچه‌ها بعد از تعطیل شدن از مدرسه به کوچه می‌ریختند و قوطی‌های نوشابه را با لگد به در و دیوار می‌کوبیدند و از سر و صدای ایجاد شده لذت می‌بردند. پیرمرد که از این سر و صدا به تنگ آمده بود، چاره‌ای اندیشید.

 

بیرون آمد و به پسربچه‌ها گفت از این کار شما خوشم می‌آید. از فردا برای این کار به شما 10 دلار خواهم داد. پسربچه‌ها خوشحال از پولی که قرار بود بگیرند از فردای آن روز بیشتر قوطی‌ها را شوت می‌کردند اما پیرمرد به مرور زمان، عایدی این کودکان را کم کرد تا اینکه روزی تنها به آنها یک دلار داد و پسربچه‌ها که یک دلاری به چشمشان ناچیز بود دیگر حاضر نشدند به خاطر این مبلغ کم، کاری را بکنند که قبلا بدون هیچ تشویقی از آن لذت می‌بردند. این داستان تنها می‌خواهد یک مفهوم را برساند و آن این است که تشویق می‌تواند گاهی قاتل اشتیاق آدم‌ها باشد. روان‌شناسان توصیه می‌کنند از تشویق بجا و در حد مشخص استفاده کنید و در برخی شرایط اجازه بدهید کودک از کاری که می‌کند لذت ببرد.

در این مطلب در گفت‌وگویی با کتایون خوشابی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، نظر ایشان را درباره آداب تشویق کودکان جویا شده‌ایم.

آیا تشویق نابجا مضر است؟البته! تشویق در هر شرایطی و به هر شکلی توصیه نمی‌شود. باتوجه به سن کودک روش رفتاری انتخابی باید تغییر کند و درجه تشویق هم بسته به نوع رفتاری که می‌خواهیم در کودک شکل بگیرد، متفاوت است. تشویق‌های بزرگ برای کارهای کوچک در نهایت تبدیل به باج می‌شوند و کودک کار را فقط برای گرفتن جایزه آن هم برای مدت محدودی تا رسیدن به خواسته‌اش انجام خواهد داد که اصلا مناسب نیست.

تشویق تا چه سنی می‌تواند کارایی داشته باشد؟هرچه کودک کم سن و سال‌تر باشد به روش‌های رفتاری مثل تشویق بهتر جواب می‌دهند. وقتی سن کودک بالاتر می‌رود، استفاده از روش‌های مثبت و تشویقی کارایی خود را از دست می‌دهد و زمانی می‌رسد که دیگر این نوع روش‌ها پاسخگوی انتظار والدین نیست. تشویق بیشترین کارایی را در سنین قبل از دبستان دارد و از 9 سالگی به بعد این روش‌ها کارکرد کمتری دارند. از این سن به بعد در مورد علت رفتارها می‌توان با کودک صحبت کرد. کودکان در این سن منطقی‌تر هستند و باید بیشتر با صحبت آنها را متقاعد کرد.

 

یکی از کارکردهای اصلی تشویق، تثبیت رفتار است

 

این روش تربیتی را می‌توان برای همه کودکان با هر ویژگی استفاده کرد؟تشویق روی بچه‌های آرام، بهتر اثر می‌کند تا بچه‌های بدقلق. کودکان بدقلق‌ انعطاف‌پذیری کمتری دارند و شکل‌دهی رفتارشان با تشویق و تنبیه سخت است. شاید برای بردن کودک انعطاف‌پذیر به بیرون از خانه چندین بار نیاز به تشویق داشته باشید و بعد از مدتی تجارب لذت‌بخشی که از بودن در خارج از خانه داشته میل به بیرون رفتن را در او افزایش دهد اما در یک کودک بدقلق همیشه باید تشویق وجود داشته باشد.

معمولا برای آموزش چه کارهایی از تشویق استفاده می‌کنیم؟یکی از کارکردهای اصلی تشویق، تثبیت رفتار است. قصد ما شکل دادن رفتار و گرفتن عملکردی است که از کودک انتظار داریم مثل مسواک زدن. این کارها الزاما شاید لذت‌بخش نباشد اما با روش‌های تشویقی قصد داریم مسئولیت‌پذیری را در کودک بالا ببریم.

برخی افراد معتقدند برای کارهایی که به نحوی وظیفه کودک است نباید از تشویق و تنبیه استفاده کنیم!درست است. رفتارهایی مثل مرتب کردن اتاق، مسواک زدن، غذا خوردن، دستشویی رفتن و خود را تمیز کردن وظایف عمومی است و اگر تشویق خیلی بزرگ باشد کودک فکر می‌کند این وظیفه‌ای خارج از معمول است که به خاطر آن باید جایزه بگیرد. توصیه می‌کنیم در هفته‌های نخست که می‌خواهیم این رفتار در کودک تثبیت شود از مشوق‌های کوچک مثل برچسب استفاده کنید و به مرور با نهادینه شدن رفتار آن را کنار بگذارید تا کودک آن را عادتی انجام دهد.

از چه چیزی به‌عنوان مشوق استفاده کنیم؟مشوق‌ها کلامی و غیرکلامی‌اند. غیرکلامی مثل نگاه محبت‌آمیز والدین و مربیان، لبخند و توجه خاص به کودک. تشویق کلامی نیز به شکل جملاتی مثل آفرین، به تو افتخار می‌کنم و... است. در کنار مشوق‌های کلامی و غیرکلامی مشوق‌هایی هستند که جنبه مادی دارند. برچسب، رفتن به تئاتر و سینما و شهربازی یا خرید خوراکی و اسباب‌بازی و...

کدام مشوق موثرتر عمل می‌کند؟مشوق‌های برچسبی بسیار خوب است. برای استفاده از برچسب باید برای یک رفتار کودک مثلا مسواک زدن جدولی تهیه کرد و در مورد آن به کودک توضیح داد. اگر کودک رفتار مناسب را انجام داد برچسب را دریافت کند. بعد از مدتی برحسب تعداد برچسب می‌توان برای کودک مشوق مادی در نظر گرفت. البته برای اینکه کودک به این کار عادت نکند بعد از اینکه والدین و مربیان متوجه شدند رفتار در حال تثبیت شدن است باید فاصله دادن برچسب و مشوق‌های مادی بیشتر و بعد کم‌کم قطع شود.

به‌عنوان مشوق مادی اسباب‌بازی را توصیه می‌کنید؟نه همیشه. آن هم از نوع گران‌قیمت! برای ترویج کتابخوانی مشوق می‌تواند کتاب باشد و باید بلافاصله آن را برای کودک خواند. استفاده از چیزهای کوچک بهتر است. خوب است برای کودک بین 2 مشوق حق انتخاب بگذاریم. این کار به تثبیت رفتار بهتر کودک کمک می‌کند. مشوق می‌تواند به شکل بردن کودک به تئاتر یا سینما باشد. مشوق‌های گران‌قیمت به مرور جنبه باج‌دهی پیدا می‌کنند.

منبع: هفته‌نامه سلامت

 

ویدیو مرتبط :
باورتون میشه این 9سالگی یونگ سنگه

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

تشویق کردن بچه ها

 

 

 

برای اینکه انسان، استعدادهایی را که در اطرافیان وجود دارد، شکوفا سازد، باید از نیرویی جهت پیشبرد اهدافش بهره ببرد که همان قدرشناسی و تشویق است. در بعد تربیتی دانش آموزان یک مفهوم به نام «تحسین و تشویق» بیشتر از مفاهیم دیگر خودنمایی می کند و کاربرد فراوان دارد.

 

همواره دانش آموزان، مخصوصاً کودکان از تشویق کردن خوش شان می آید و باید به این نکته توجه کنیم که تحسین کردن در مقایسه با تنبیه و تحقیر اثرات بهتری به بار می آورد. ما معمولاً به رفتارهای اشتباه دانش آموزان بیشتر توجه می کنیم و به آن دامن می زنیم، بدون اینکه رفتارهای خوب آنان را تقویت بخشیم و تشویق کنیم.

 

دانش آموزان وقتی در حالت عادی با هم هستند، اگر رفتارشان را نظاره کنیم با یکدیگر رفتار خوبی دارند و کسی نیست آن لحظه آنها را تشویق و به ادامه رفتار خوب ترغیب کند، ولی اگر برخوردی بین آنان پیش آید، وارد دعوای آنان شده و شروع به امر و نهی یا در واقع تنبیه می کنیم و این ضعیف ترین شیوه برخورد است و ما باید به رفتارهای آنان قبل از کشمکش توجه می کردیم و این ما هستیم که با بی توجهی، رفتارهای غلط را کاهش یا افزایش می دهیم.

 

 

● استفاده از تحسین ویژه

 

برای اینکه از تحسین هایی که انجام می دهیم، پاسخ مثبت دریافت کنیم، باید تحسین ها را نسبت به اخلاقیات و رفتار آنها انجام داد و نسبت به آنها شناخت پیدا کرد.تحسین و تشویق دانش آموزانی که در دوره ابتدایی تحصیل می کنند با دانش آموزان دوره متوسطه تفاوت دارد و باید به سن آنها توجه کرد، به عنوان مثال دانش آموزان ابتدایی، تشویق مستقیم را بیشتر دوست دارند ولی افراد بزرگ تر، تشویق غیرمستقیم و همراه با شوخی را بیشتر ترجیح می دهند و می پسندند.

 

اگر آزمونی از دانش آموز گرفته می شود و نمره خوبی به دست نیاورد، نباید سریع او را توبیخ کرد و تمام کارهایش را زیر سوال برد. می توان به پیشرفت کوچک او اشاره و همان را تحسین کرد و با این عمل و به یاد آوردن آن، ذهن دانش آموز را به آن پیشرفت سوق داده و یادآوری اینکه او می تواند و باید تلاش کند.

 

باید در به کار بردن الفاظ، دقت فراوان کرد، زیرا دانش آموزان آنها را با رفتارشان تطبیق می دهند و در صورت همراهی با رفتار می توانند با رفتارهای خویش ارتباط دهند، به عنوان مثال اگر بگویید «چه دانش آموز و دختر یا پسر خوبی» این جمله بدین معناست که خوب بودن در تمام اوقات است و این انتظار غیرممکن است و به جای آن می توانید از جمله «من از این رفتار شما با دوستت خوشم آمد» استفاده کنید.

 

 

به طورکلی چند اصل را برای تحسین و تمجید سازنده عنوان می کنند؛

 

۱- رفتارهای خوب دانش آموزان را باید تحسین کنیم و با کلمات ناشایست آنان را خطاب نکنیم.

 

۲- نباید سعی کرد شخصیت دانش آموزان را عوض کرد که به مراتب سخت است. باید سعی کرد رفتار آنان را مورد دقت قرار داد و در تغییر رفتارشان کوشید.

 

۳- بهتر است رفتارهای خاصی را مشخص کرده و روی آنها تاکید کنیم و تحسین لازم بر آن رفتارهای خاص انجام شود.

 

۴- هرچه تحسین، اختصاصی تر شود، تاثیر آن بیشتر خواهد بود، زیرا فرد درست بودن کارش را بهتر درک کرده و آن کار را به مراتب بیشتر انجام می دهد، به عنوان مثال اگر بگویید؛ از اینکه تکالیف ات را به این خوبی انجام دادی، خیلی مرا خوشحال کردی، ممنونم.

 

۵- در تحسین کردن نباید از کلمات تکراری استفاده کرد، زیرا دانش آموزان زود خسته می شوند و این موضوع بی اثر می شود.

 

۶- سعی و تلاشی که یک فرد انجام می دهد، مورد تشویق قرار گیرد، نه نتیجه آن. انسان ها نیاز دارند صرف نظر از آنچه می توانند انجام دهند مورد تایید و پذیرش قرار گیرند.

 

۷- دانش آموزان با صراحت و بدون اما، مورد تحسین قرار گیرند.

 

۸- تعریف باید واقعی باشد و دروغین نباشد چراکه فرد را بی اعتماد خواهد کرد.

 

۹- تحسین باید بدون وقفه انجام شود و فاصله ایجاد نشود و مخصوصاً در دوره ابتدایی که نباید آنها را در انتظار گذاشت.

 

۱۰- بعضی مواقع بهتر است تحسین به صورت لمسی صورت گیرد، مثلاً با آغوش گرفتن و حتی بوسیدن.

 

به طور کلی برای اینکه بتوانیم دانش آموز را به درس علاقه مند کنیم، می توانیم از روش «تحسین کردن» استفاده کنیم اما نباید آن را محور اصلی قرار داده و خواسته های دیگر او را نادیده بگیریم. باید نیازهای عاطفی او را نیز در نظر گرفت.

 

بنابراین محور اصلی، ارضای نیازهای عاطفی است و اگر بخواهیم به اهداف مان سریع تر برسیم راه آن از طریق ارضای نیازهای عاطفی و ایجاد روابط صمیمی با دانش آموز است و آن از طریق تحسین کردن، برآورده می شود و می توان با او رابطه نزدیک برقرار کرد.