بارهنگ و خواص آن

 

 

 

 

بارهنگ گیاهی است چند ساله، علفی و تا ارتفاع 70 سانتی ‏متر رشد می کند. ساقه ی این گیاه بیشتر ایستاده و گاهی به طرف زمین متمایل شده است، همچنین فاقد شیار بوده و به تعداد فراوان است.

برگ‏ های بارهنگ بیضی شکل و دارای دمبرگ‏ های بلندی هستند که از این گیاه خارج می‏ شوند. این برگ‏ ها 3 تا 9 رگبرگ مشخص و برجسته دارند.

گل‏ هایش کوچک و به صورت اجتماع سنبله استوانه‏ ای، در انتهای ساقه‏ قرار گرفته ‏اند و به رنگ سبز متمایل به قهوه‏ ای هستند. قسمت مورد استفاده گیاه، برگ و دانه‏ آن است و دانه ‏های آن کوچک، تخم ‏مرغی و به رنگ قهوه ‏ای تیره هستند. زمان جمع‏ آوری این دانه‏ ها، از اواسط بهار به بعد است. گیاه تقریبا در تمام نقاط ایران رویش دارد.

تاریخچه

بارهنگ از دیر باز در دسترس بشر بوده و در کشاورزی مصرف می ‏شده است. رویش گونه‏ های خاصی از بارهنگ، همراه با سکنی گزیدن انسان در مناطق مختلف (به ویژه در مستعمرات اروپایی) افزایش یافته است.

سرخپوشان آمریکای شمالی و مائوری‏ های نیوزلند، بارهنگ را رد پای مرد انگلیسی " English Mans Foot " می ‏نامند؛ زیرا رویش آن از نواحی مربوط به مستعمره‏ های انگلیسی آغاز شد.

دانه بارهنگ در تفاله مالت (که قبلا به عنوان کود مصرف می ‏شد) و پشم صادر شده به انگلیس دیده شده و کاربرد آن در خوراک طیور متداول است. مخلوطی از دانه آسیاب شده بارهنگ و روغن را به طور موضعی برای رفع التهاب به کار می ‏برند. همچنین مخلوط جوشانده آن را با عسل برای درمان گلو درد مصرف می‏ کنند. کاربرد دانه و کلوئید تصفیه شده بارهنگ در محصولات مسهل تجاری و عرضه شده به صورت فله ‏ای متداول است.

 

ترکیبات مهم

این ترکیبات عبارت هستند از: ایریدوئید گلوکزید از جمله آکوبین(رینانتین). موسیلاژ به میزان حدود 5/6 درصد که حاوی دست کم چهار پلی ساکارید می ‏باشد.

تانن ‏ها، کومارین از جمله آسکولتین، فلاونوئید از جمله آپی ژنین، اسید سیلی سیک به میزان دست کم یک درصد و املاح روی و پتاسیم.

دم کرده بارهنگ

 

اثرات مهم

* برگ بارهنگ در درمان تورم نزله ‏های قسمت‏های فوقانی تنفسی (به علت دارا بودن تانن و موسیلاژ گیاه) موثر است. تمام اشکال خیسانده عصاره مایع، شربت، آب برگ تازه و پاستیل‏ های تهیه شده از آن، مصرف می ‏شود.

عصاره آبی در حالت سرد و عصاره مایع آن و همچنین آب برگ بارهنگ، اثرات توقف باکتری ‏ها و باکتری کشی را دارا است؛ در حالی که دم کرده و جوشانده برگ، فاقد اثر است؛ چرا که در اثر گرما د- گلوکزیداز آن شکسته شده و از عمل فعال شدن اجسام بعدی، جلوگیری می‏ کند.

* دانه بارهنگ در درمان یبوست (اثر اصلی) کاربرد دارد و به عنوان داروی ضد التهاب دستگاه گوارش مصرف می‏ شود.

 

طریقه و میزان مصرف

برگ:

بر روی 2 تا 4 گرم برگ خرد یا پودر شده، یک لیوان آب سرد ریخته و تا حد جوشیدن، حرارت دهید و بعد از آن حرارت را خاموش کنید. سپس 10 دقیقه صبر کرده و محصول را صاف و میل کنید.

فرآورده‏های گیاهی‏ برگ بارهنگ، بیشتر به صورت تی بگ حدود یک گرمی عرضه می ‏شود و داروهای گیاهی تهیه شده از برگ، به صورت قطره یا شربت، به عنوان ضد سرفه و خلط ‏آور در بازارهای جهان، در دسترس هستند.

 

دانه بارهنگ

دانه:

منابع مختلف، مصرف روزانه بین 5 تا 15 گرم دانه‏ را توصیه کرده‏‏ اند. دانه‏ ها را داخل نصف استکان آب ریخته، مخلوط کرده و میل نمایید.

 

مهم ‏ترین اثرات گزارش شده ی بارهنگ:

(مربوط به برگ و دانه Major Plantago) ضد آلزایمر، ضد آرتریت، ضد تصلب شرائین، ضد باکتری، ضد سرطان، ضد کرم، ضد شکنندگی عروق، ضد ادم، ضد التهاب، ضد اکسیدان، ضد تب، ضد روماتیسم، ضد قارچ کاندیدا، ضد عفونی کننده، ضد تومور، ضد سرفه، ضد زخم‏ های داخلی، قابض، بازکننده برونش ‏ها، ملین، مسهل، معرق، هضم کننده غذا، ادرار‏آور، خلط ‏آور، محافظ کبد، محرک ایمنی بدن، شیرافزا، کاهش دهنده چربی، مقوی رحم، ترشح‏ کننده اسیداوریک در ادرار و درمان کننده زخم.

 

عوارض جانبی

برگ و دانه در حد مصرف دارویی، همراه با عارضه نیستند.

 

نکات ضروری

1- در هنگام مصرف بارهنگ، باید مایعات به مقدار زیاد نوشید تا موسیلاژ روی سطح دانه‏ ها، به خوبی بتوانند آب جذب کنند و متورم شوند و از متراکم شدن در معده و روده جلوگیری شود.

2- مصرف بارهنگ در زمان حاملگی و شیردهی توصیه نمی ‏شود؛ چون روغن دانه که شباهتی به روغن خردل دارد، باعث تحریک رحم شده و با حالت مسهلی که ایجاد می‏ کند، ممکن است مشکل ساز شود.

3- ممکن است روغن مذکور دانه باعث آلرژی، التهاب و درماتیت در بعضی افراد حساس گردد.

 

4- ممکن است دانه‏های بارهنگ موجود در بازار ایران مربوط به گونه دیگری از بارهنگ به نام Major Plantago (یا بارهنگ کبیر با نام‏های مترادف Exaltata Plantago و یا Cemata Plantago)، مربوط باشد.

این گونه بارهنگ دارای برگ ‏های پهن و بزرگ است که بر روی سطح زمین قرار گرفته‏ اند. در پهنگ این برگ ‏ها 3 تا 11 رگبرگ سراسری در طول برگ به خوبی نمایان است. گل ‏ها به صورت سنبله درازی بر روی محوری که از وسط برگ‏ ها می ‏روید ظاهر شده که سپس به میوه و دانه‏ هایی که بر روی همین محور قرار دارند تبدیل می‏ شوند.

قسمت مورد استفاده این گیاه، دانه، برگ و ریشه است که در طب عوام از آن ها استفاده می‏ شود.

گونه دیگری که ممکن است از دانه آن در ایران به عنوان بارهنگ استفاده شود Media Plantago می‏ باشد.

دانه بیشتر گونه‏ های بارهنگ (Plantago) حاوی موسیلاژ بوده که در نقاط مختلف جهان مورد مصرف دارویی مشابه دارند.

5- طبق کتاب " گیاهان دارویی سنتی ایران " آقای دکتر غلامرضا امین، مخلوطی از دانه ‏های بارهنگ، قدومه، تخم مرو و به دانه به نام " چهار تخمه " تهیه می ‏شود که در طب عوام، به عنوان نرم کننده سینه و برطرف کننده سرفه و خارش ‏های گلو، مصرف می ‏شود.

دکتر محمدحسین صالحی سورمقی - دکترای تخصصی فارماکوگنوزی از انگلستان

و استاد دانشکده داروسازی دانشگاه تهران

 

ویدیو مرتبط :
بی خواص - صعدبن ابی وقاص - فوتوکلیپ رهبری درمورد بی خواص

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

خواص مفید قارچ ها : وحشی , پرورشی

بسياري از مردم، از رفتن به جنگل و کندن قارچ براي خوردن لذت مي برند، اما شناخت نوع قارچ مي تواند مسئله مهمي باشد.بيش از 38 هزار نوع قارچ وجود دارد که بعضي از آنها سمي اند و بعضي از آنها قابل خوردن مي باشند. رنگ، شکل و اندازه ي قارچ ها مي تواند خيلي متنوع و مختلف باشد.اين مسئله خيلي مهم است که بتوانيد به طور صحيح، قارچ کنده شده را بشناسيد تا از خوردن نوع سمي آن دوري نماييد.

فراعنه ي مصر، قارچ را يک خوراکي لذيذ مي دانستند و يوناني ها اعتقاد داشتند که قارچ براي جنگاوران در صحنه نبرد، توليد قدرت مي کند. رومي ها نيز قارچ را به عنوان يک هديه از جانب خدا برمي شمردند و آن را فقط در روزهاي عيد استفاده مي کردند. چيني ها از آن به عنوان يک گنج غذايي سالم مصرف مي کردند.امروزه از قارچ ها به خاطر طعم و بافت شان در تهيه غذاها استفاده مي کنند. آنها مي توانند طعم خودشان را به غذاها بدهند، يا طعم مواد ديگر را به خودشان بگيرند. طعم آنها معمولا در طول پخت افزايش پيدا مي کند و شکل شان هم با روش هاي معمول آشپزي مثل سرخ کردن و خرد کردن حفظ مي شود.قارچ را معمولا به سوپ ،سالاد و ساندويچ اضافه مي کنند، يا از آن به عنوان پيش غذا استفاده مي نمايند. قارچ ها، شکل زيبايي به غذاها مي دهند.قارچ ها به دو دسته ي وحشي و پرورشي تقسيم مي شوند. بعضي از آنها اثرات مفيدي در سلامتي انسان دارند، مثل رقيق کردن خون، جلوگيري از ايجاد و رشد تومورهاي سرطاني.

قارچ ها 80 تا 90 درصد، آب دارند و خيلي کم کالري هستند. آنها مقدار کمي چربي و سديم (نمک) و 8 تا 10 درصد فيبر دارند و يک خوراکي ايده آل براي افرادي هستند که مي خواهند وزن و فشار خون شان را کنترل کنند.

 

مواد مغذي موجود در 100 گرم قارچ خام:

 

انرژي	13 کالري
پروتئين	2 گرم
پتاسيم	320 ميلي گرم
مس	1 ميلي گرم
اسيدپنتوتنيک(B5)	2 ميلي گرم
بيوتين(B7)	12 ميکروگرم
اسيدفوليک(B9)	44 ميکروگرم
آهن	1 ميلي گرم
نياسين(B3)	3 ميلي گرم
فيبر	1 گرم

 

قارچ، منبع خوب آهن:

در هر 100 گرم قارچ، حدود يک ميلي گرم آهن وجود دارد.

برعکس خيلي از مواد غذايي گياهي، قارچ داراي فيتات نيست. فيتات جذب آهن و بعضي مواد معدني را در بدن کاهش مي دهد. بنابراين آهن موجود در قارچ به سرعت جذب مي شود.

 

قارچ منبع خوب پتاسيم و مس:

قارچ يک منبع عالي پتاسيم مي باشد که اين ماده به کاهش فشار خون کمک مي کند و خطر سکته قلبي را پايين مي آورد. به طور متوسط قارچ (ortabella)حتي از يک عدد موز و يا يک ليوان آب پرتقال هم بيشتر پتاسيم دارد.

يک واحد قارچ که شامل 5 عدد متوسط مي باشد، حدود 20 تا 40 درصد نياز بدن به مس را تأمين مي کند و اگر به طور مرتب خورده شود، به کاهش فشار خون کمک کرده و عملکرد سيستم ايمني بدن را بهبود مي بخشد.

 

 

قارچ منبع غني از سلنيوم:

سلنيوم آنتي اکسيداني است که با ويتامين E کار مي کند و از سلول ها در برابر صدمات راديکال هاي آزاد محافظت مي نمايد. مطالعات نشان داده است افرادي که دو برابر مقدار توصيه شده در روز سلنيوم مصرف کرده اند، خطر سرطان پروستات در آنها تا 65 درصد کاهش يافته است.

يک مطالعه بر روي افراد مسن نشان داد، مرداني که مقدار سلنيوم خون شان کم است، در مقايسه با آنهايي که سطح سلنيوم خون بالايي دارند، 4 تا 5 برابر بيشتر در معرض سرطان پروستات قرار دارند.

 

خواص درماني قارچ ها:

طي قرن ها از انواع قارچ در تهيه داروهاي سنتي شرقي براي درمان انواع بيماري ها استفاده مي شده است.

به عنوان مثال در ژاپن و چين از قارچ shiitake براي جلوگيري از بيماري هاي قلبي، ايجاد مقاومت در برابر ويروس ها و بيماري ها، درمان خستگي، سرماخوردگي و آنفلوانزا استفاده مي شود.

يک نوع از عصاره ي اين قارچ، از سيستم ايمني بدن در مقابل عفونت ها محافظت مي کند و فعاليت ضد توموري هم نشان مي دهد.

 

تقويت سيستم ايمني بدن:

تعدادي از قارچ ها از خانواده poly poraccae در پزشکي بسيار کاربرد دارد.

از اين ميان در مورد قارچ maiitake تحقيقات وسيعي در غرب انجام شده است. عصاره اين قارچ، با افزايش فعاليت گلبول هاي سفيد، سيستم ايمني بدن را تحريک مي کند تا به ويروس ها و باکتري هاي مهاجم حمله کند.

بيشترين نوع قارچي که در آمريکا استفاده مي شود، قارچ دکمه اي سفيد است.

قارچ دکمه اي به دو شکل ديگر هم وجود دارد: Crimini يا قارچ هاي قهوه اي با طعم خاکي تر و بافت  سفت تر، و  قارچ هاي   portabella با  چتر بزرگ تر  که  مزه گوشتي دارند.تحقيقات اخير نشان مي دهد که قارچ هاي دکمه اي سفيد مي توانند احتمال خطر سرطان سينه و سرطان پروستات را کاهش دهندعصاره ي قارچ دکمه اي سفيد مي تواند باعث کاهش تکثير سلولي در سلول هاي سرطاني و اندازه تومورها نيز شود.اين اثرات محافظتي مي تواند با مصرف 100 گرم قارچ در روز ديده شود.

 

 

چگونه قارچ را انتخاب و نگهداري کنيم؟

قارچ هايي را که سالم هستند و صدمه نديده اند (اوايل باز شدن چترشان مي باشند)، بخريد.

با قرار دادن قارچ ها در پاکت کاغذي مي توانيد تا يک هفته آنها را سالم نگه داريد.

قارچ ها را بايد ابتدا به آرامي تميز کرد و سپس شست. قارچ هاي پرورشي ممکن است خام هم خورده شوند، اما بيشتر قارچ ها را بايستي به شکل پخته مصرف کرد.

از قارچ ها به صورت تازه، کنسرو شده، خشک شده و فريز شده استفاده مي شود.

 

نکته قابل توجه اينکه: قارچ هاي وحشي را از اماکن قابل اطمينان خريداري کنيد، زيرا بعضي از قارچ هاي وحشي، سمي اند و مي توانند به سلامت قلب، کليه و کبد صدمه بزنند و حتي کشنده باشند.