مارماهی ای که دشمنانش را خفه می کند!

وبسایت یک پزشک - سعید ضیاء: به نظر من اسلیمر یکی از دوست داشتنی ترین ارواح در دنیای کارتون هاست، زیرا من حتی برای یک ثانیه جذابیت آن را با مسخره بازی های کاسپر عوض نمی کنم! البته این یک نظر شخصی است و هدف از آوردن اسم اسلیمر در اینجا چیز دیگریست. اگر به خاطر داشته باشید در کارتون Ghostbusters، اسلیمر با آغوش باز به دیدار بیل موری رفته و با یک پوشش اکتوپلاسمی از وی پذیرایی می کند! این پوشش دقیقا نکته ای است که می خواهیم در این پست برایتان توضیح دهیم. در این کارتون, بیل اگرچه ظاهر کاملا خمیده ای به خود گرفته بود و کمی تحت تاثیر ماده ی لزج مانند اسلیمر بود اما وضعیت می توانست خیلی بدتر از این نیز باشد.


در این پست می خواهیم برایتان از مارماهی دهان گرد و سیستم دفاعی اش بگوییم. مارماهی دهان گرد موجودی است که با ترشح نوعی ماده چسبناک، منجر به  انسداد آبششِ ماهی و کوسه ها شده و در نهایت آنها را خفه می کند و می خورد.

البته این ماده چسبناک به سادگی فین یا آب دماغ نیست! در واقع این ترشح, ماده ای بسیار پیچیده است که ممکن است روزی به لطف آن بسیاری از رویاهای خود را تحقق بخشیم. در ادامه از امتیازات ویژه این ماده چسبناک برایتان خواهیم گفت. اول بهتر است کمی از مارماهی دهان گرد برایتان بگوییم.


مارماهی دهان گرد در اعماق اقیانوس ها پرسه می زند و از کرم های پرتار تغذیه می کند. وی در یکی از مهمترین رخدادهایی که می تواند در کف دریا رخ دهد هم دخیل است : تغذیه از لاشه نهنگ ها.

پوست نهنگ ها کاملا زمخت و سفت است. مار ماهی ها با کمک دندان های خود که شبیه به اره هستند، به لاشه نهنگ چنگ می زنند. آنها از دندان های خود برای چسبیدن به پوست آنها استفاده می کنند، سپس با پیچ و تاب دادن به بدن خود به درون لاشه نفوذ می کنند. سپس در درون بدن لاشه زندگی کرده و همانجا تغذیه می کنند.

مارماهی های دهان گرد از انعطاف پذیری خارق العاده ای برخوردار هستند و در حالیکه دارای جمجمه نه چندان کاملی هستند در کل فاقد ستون فقراتند. ( به همین دلیل است که دانشمندان از دیر باز درگیر دسته بندی این گونه های باستانی هستند). همچنین اگرچه ممکن است در ظاهر ضعیف و پر پیچ و تاب به نظر برسند، اما در اصل نوعی جونده بسیار قوی هستند. اگر یکی از آنها را بلند کرده و برای مدتی به همان حالت نگه دارید، درست مثل این است که با یک مار بوآی منقبض روبرو هستید و به همان اندازه به شما فشار وارد می کنند. مارماهی دهان گرد موجودی قوی، عظیم الجثه و کابوس سایر موجودات است.

بعد از اینکه مارماهی دهان گرد موفق به نفوذ به لاشه نهنگ شد، بلعیدن غذاهایی که در آن اطراف موجود است، کافی به نظر نمی رسد. آنها معمولا مسیری برای تامین مواد غذایی از طریق پوست ایجاد می کنند که این امر با استفاده از ناقلان مواد غذایی رخ می دهد. در واقع آنها خود موجودی درون روده ای هستند که در روده خود آنها موجود دیگری نیز زندگی می کند. در نتیجه با تجزیه پروتئین های نهنگ و تبدیل آنها به آمینواسید، به راحتی آنها را وارد جریان خون خود می کند.


شاید برایتان جای سوال باشد که چگونه شکار مورد نظر خودشان را پیدا می کنند؟ مارماهی دهان گرد مجبور است در تاریکی مطلق اقیانوس، شکار مورد نظر خود را پیدا کند. بدین منظور، آنها نه تنها بر چشم ناقص و ابتدایی خود که هیچ فایده ای هم ندارد متوسل می شوند بلکه به خوبی از شامه قوی خود و ریشک های اطراف دهان خود که قادر به تشخیص خفیف ترین بوها هم هستند بهره می گیرند. در واقع مغز آنها که به پردازش بوها می پردازد، به خوبی وسعت یافته است تا بتواند تمامی این اطلاعات را مدیریت کند.

شاید با خودتان بگویید مارماهی دهان گرد که قدرت بینایی خوبی ندارد پس زمانی که در حال سوراخ کردن لاشه است به راحتی می تواند شکار سایر حیوانات شود اما اگر قبلا تجربه گزش این موجود را تجربه کرده باشید، وضعیت کاملا متفاوت خواهد بود.

ماده چسبناک و دفاع در برابر مهاجم

در اینجا به همان مبحثی میرسیم که در ابتدای این پست درموردش برایتان گفتیم. ماده ای چسبناک و خطرناک

در سرتاسر قسمت فوقانی و تحتانی بدن مارماهی دهان گرد، حدود ۱۵۰ غده مجزا برای تولید نوعی ماده فوق العاده چسبناک وجود دارد. وقتی یکی از شکارچیان نظیر کوسه، مارماهی را گاز می گیرد، غدد ریزی که در مجاورت همان بخش قرار دارند، فورا نوعی ماده چسبناک ترشح می کنند. به محض برخورد این ماده با آب، فورا به توده ژلاتینی تبدیل می شود که به اعتقاد داگلاس فوژ ( زیست شناس دانشگاه اونتوریو ) وظیفه این ماده چسبناک، انسداد آبشش های موجود مهاجم و خفه کردن آن است.

حیات مارماهی دهان گرد کاملا وابسته این وسیله دفاعی است. داگلاس فوژ این وسیله دفاعی را بر روی نوعی ماهی امتحان کرد. ابتدا جریان آب در اطراف آبشش ها را در وضعیت عادی اندازه گیری کرد، سپس این ماده چسبناک وارد عمل شد. ماده چسبناک فورا منجر به انسداد آبشش های ماهی شد. وی می گوید: ” انتظار بر این بود که میزان جریان آب در اطراف آبشش کاهش یابد و این دقیقا همان چیزی بود که رخ داد. این امر منجر به افزایش ۲۰۰ برابری در مقاومت آبشش ها شد.

به گفته فونژ اگر قربانی قادر به بیرون راندن این ماده از آبشش خود  نباشد، قطعا هلاک می شود.


اما خود مارماهی چگونه می تواند مانع از خفه شدن خود شود؟ در پاسخ می توان گفت که مارماهی ها دارای آبشش های بسیار زیبا و بادکنکی هستند؛ بدین ترتیب هیچ چیزی نمی تواند وارد آنها شود. مارماهی دهان گرد آب را در اطراف مجموعه ای از منافذ ریز به درون کیسه هایی پمپاژ می کنند، در درون این کیسه ها کانال ها و محفظه هایی وجود دارد که آب را پراکنده کرده و آن را در معرض خون قرار می دهند که بدین ترتیب عمل اکسیژن رسانی انجام می شود.

در درون هر غده ای که این ماده چسبناک را ترشح می کنند، دو نوع سلول وجود دارد. یکی از آنها موظف به تولید موکوز یا مخاط است. سلول دیگر یکی از جالب ترین سلول هاست که اقدام به تولید رشته های نخ مانند می کند. طول هر کدام از این رشته ها ۶ اینچ است که به صورت درهم، در درون سلول منفرد که دارای طولی به اندازه  ۴هزار اینچ است، حلقه شده اند.

وقتی این غده ها خالی می شوند، در کسری از ثانیه الیاف با موکوز یا ماده مخاطی ترکیب می شوند. در مورد مکانیسم عمل این فرآیند می توان گفت نوعی ماده چسب مانندی وجود دارد که البته هنوز شناسایی نشده است ، اما شواهد قابل قبولی وجود دارد مبنی بر اینکه این ماده چسب مانند که در آب دریا انحلال پذیر است، الیاف را به هم پیوند می دهد. وقتی این ماده چسبناک حل می شود، الیاف یا رشته ها همانند فنر رها می شوند که این امر انرژی مورد نیاز برای متورم کردن توده ابر را فراهم می آورد. سپس وقتی مارماهی دهان گرد زیر آرواره مهاجم در حال تقلا کردن است، این الیاف از هم جدا شده و باعث گسترش ماده مخاطی می شوند.

به گفته فونژ، این رشته ها وقتی از سلول خارج می شوند، بسیار نرم و لاستیک مانند هستند. اما دلیل طراحی آنها به صورت نرم و انعطاف پذیر این است که وقتی کشیده می شوند ( کش می آیند) خود را به چیزی سفت تر، محکم تر و چسبنده تر تبدیل کنند. اما در اصل اگر این الیاف خشک شوند، هیچ تفاوتی با تار ابریشمی عنکبوت نخواهند داشت.


دقیقا به همین دلیل است که دانشمندان شیفته ریسمان های مارماهی شده اند. در حال حاضر قوی ترین و محکم ترین الیاف مصنوعی، نظیر کولار (Kevlar) حاصل از فرآورده های نفتی هستند که بدون شک امروز یا فردا به اتمام خواهند رسید. ریسمان ها یا رشته های مارماهی بسیار مقاوم بوده و از این نظر دارای ارزش فراوانی هستند. دانشمندان به انتظار روزی هستند که رویای آنها تحقق یافته و بتوانند نوعی الیاف پروتئینی با چنین قدرت منحصر به فردی تولید کنند.

به احتمال زیاد، ماده چسب مانند مار ماهی کل جهان را، از لباس زرهی گرفته تا رویه مبل و لباس در خواهد نوردید؛ به نظر می رسد دستیابی به این رویا، دور از انتظار نیست.