گفته های کمتر شنیده شده تاریخ را بخوانید!

همشهری جوان: معلوم نیست از بخت خوش باربارا تاکمن است که تمام ترجمه هایش به فارسی توسط مترجمان توانا انجام شده یا از اقبال بلند خواننده ها. به هر حال این سه جلد کتابی که تصویرش را در پایین مشاهده می فرمایید (در کنار «تاریخ بی خِردی» از همین تاکمن، ترجمه حسن کامشاد، انتشارات کارنامه) مجموعه ای هستند از تاریخ نگاری های یک روزنامه نگار که ویژگی روایت های تاریخی اش، فراوانی بی حد و حصر جزییات در این آثار است.


او تاریخ را مثل یک داستان تعریف می کند و به همین دلیل هم کتاب هایش همیشه بسیار پرفروش بوده اند (ظاهرا «توپ های ماه اوت» او پرفروش ترین کتاب از بین همه آثار درباره جنگ های جهانی است) و هم جوایز متعدد برده اند (ایضا همان «توپ های ماه اوت» جایزه پولیتزر هم برده).


این سه تا کتاب بالایی که سر و شکل واحدی هم دارند و جان می دهند برای چیدن ردیفی توی قفسه کتابخانه، به ترتیب درباره سه اتفاق مهم یعنی استقلال آمریکا از بریتانیا (1776 تا 1783)، انقلاب صنعتی و احوالات سیاسی مقارن آن (1890 تا 1914) و بالاخره جنگ جهانی اول (1914 تا 1918) هستند؛ سه اتفاقی که دنیای امروز را از تاریخ قدیم جدا کرده اند. بنابراین می شود کنار هم گذاشت شان و خواند و به جواب آن سوال معروف فکر کرد که ما، چگونه ما شدیم؟

این سه کتاب به خاطر وسواس خبرنگارانه نویسنده شان نوع دیگری از تاریخ نگاری را هم به ما نشان می دهد. تاریخ نگاری داستانی و پر از جزییات، کتاب ها همه درباره نقاط کمتر دیده شده و شنیده شده تاریخ هستند.

روایت داستانی نویسنده، قدرت مترجم ها و فراوانی حیرت انگیز آن همه جزییات، تصویری بسیار شفاف از موضوع مورد مطالعه پیش روی تان قرار می دهند؛ طوری که حتما بعد از خواندن کتاب ها اطلاعات فراوانی مثلا درباره نبردهای دریایی،انواع کشتی های جنگی، نوع تسلیحات مورد استفاده در آن روزگار و فرق تاکتیک های نبرد دریایی با نبرد در خشکی یاد خواهید گرفت. یا در مرور روابط سیاسی احزاب مختلف اروپایی با هم می فهمید که جدیدترین حقه هایی که در اخبار می شنوید، چقدر قدیمی هستند.

به هر حال، این سری قیمت بالایی دارند اما خواندنشان حسابی دلپذیر است. پیشنهاد می دهم به عنوان کادوی تولدتان به دوستتان این کتاب ها را معرفی کنید.

تنهای تنهای تنها

ماه یخ زده/ پتر اشتام/ ترجمه مریم مؤیدپور / نشر افق/ 8000 تومان

پتر اشتام در سال 1963 متولد شده و از مطرح ترین نویسندگان معاصر سوییس است. اشتام در داستان هایش، بحران های روابط انسانی در زندگی امروزی را روایت می کند. نثر او موجز و ساده است. تنهایی و نوستالژی و غم غربت ویژگی های اصلی شخصیت های داستانی اش هستند.


کتاب «ماه یخ زده» آخرین اثر این نویسنده است که در سال 2011 منتشر شده و نامزد چندتا جایزه ادبیات آلمانی زبان هم شده. این مجموعه شامل 10 داستان کوتاه است که مثل بقیه آثار اشتام درباره دخترکی تنها در جنگل، کشیشی سرخورده که به پرندگان غذا می دهد و چندتایی آدم عادی اما عجیب و غریب دیگر است.

اشتام نشان می دهد که شکست در زندگی روزمره رنج زیادی به همراه ندارد اما تداومش، می تواند انسان ها را مستاصل کند. «اگنس» اولین رمان این نویسنده است که ترجمه فارسی آن را هم نشر افق با خرید حق کپی رایت منتشر کرده بود.

موازی های متقاطع

فرشته سکوت کرد/ هاینریش بل/ ترجمه سعید فرهودی/ نشر نون/ 8500 تومان

این یکی هم مربوط به ادبیات آلمان است، آن هم هاینریش بل که معروف ترین نویسنده شان است. ماجرا از این قرار است که یک سرباز فراری از جنگ، به شهر بمباران شده خودش برمی گردد و ضمن تعقیب و گریزهایش با ماموران و تلاش برای پیدا کردن سرپناه و غذا، ماجراهای موازی زیادی از زندگی چند نفر که انگار سرنوشتی تنیده در هم دارند، روایت می شود که یکی دوتا عاشقانه هم آن وسط مسط هایش دارد؛ درست مثل بقیه کارهای بل.


معمولا این رمان را کلیدی برای فهم دیگر آثار هاینریش بل می دانند. بل که در 1972 برنده نوبل ادبیات شد، در ایران با «عقاید یک دلقک»، «نان سال های جوانی»، «و حتی یک کلمه هم نگفت» و «آبروی از دست رفته کاترینا بلوم» شهرت دارد. به شخصه فقط همین آخری را دوست دارم اما هواداران بل (از جمله سردبیر) نظر دیگری دارند.

کوتاه کوتاه کوتاه

کارت پستالی به همینگوی/ پتر بیکسل/ ترجمه ناصر غیاثی/ نشر نو/ 6500 تومان

با یک آلمانی زمان دیگر و یادی از مهدی شادمانی و مهران باقی این صفحه را به پایان می بریم. از پیتر بیکسل سوییسی قبلا فقط مجموعه داستان «آمریکا وجود ندارد» را خوانده بودیم و همانجا دیده بودیم که او استاد خلق شخصیت های پیچیده در داستان کوتاه است، کاری که عملا و با توجه به حجم یک داستان مینی مال، محال به نظر می رسد.


داستان های او که نه اوجی دارند و نه فرودی، نگاهی کوتاه اند به جهان این شخصیت های خاکستری. شخصیت های داستانی او اغلب تنها و از کارافتاده و شکست خورده اند. او به کمک واژگانی ساده به توصیف جهان پیچیده این انسان ها می پردازد و اصلا یک وضعی.

بیکسل خودش را نویسنده ای کم نویس لقب داده که انصافا درست هم هست. او کمتر داستانی نوشته که از دو صفحه بیشتر باشد. از همین رو منتقدین ادبی او را استاد داستانک می دانند.

هفته نامه صدا - سجاد صداقت: «مجموعه تاریخ و ادبیات ایران» عنوان مجموعه تازه ای است که از سوی نشر نی روانه بازار نشر کشور شده است. مجموعه ای به قلم محمد دهقانی که اکنون چهار جلد آن در دسترس علاقه مندان به این حوزه قرار گرفته است. مجموعه تاریخ و ادبیات ایران برای کسانی نوشته شده که به تاریخ فرهنگی و ادبی ایران علاقه مندند و می خواهند برگزیده ای از بهترین شاهکارهای ادبی ایران را همراه با شرح و تفسیر لازم به زبانی ساده و روشن بخوانند و بدانند که این شاهکارها در کدام فضای تاریخی پدید آمده و متقابلا چگونه بر آن تاثیر نهاده اند.

این مجموعه صرفا تاریخ و ادبیات ایران پس از اسلام را در بر می گیرد و می کوشد تاریخ ادبی ایران را در پیوند با تاریخ عمومی جهان ببیند و به تحولات فکری و فرهنگی کشورها و اقلیم هایی هم که به نحوی با ایران در ارتباط بوده اند، اشاره کند و به این ترتیب گستره ای روشن تر برای مقایسه تاریخ و ادبیات ایران و جهان پدید آورد.

این مجموعه تاریخ ادبیات، تاریخ فرهنگ و اندیشه و تاریخ عمومی ایران است. نخستین سلسله این مجموعه شامل بررسی زندگی و آثار 50 شاعر و نویسنده متفکر تا پایان قرن هفتم هجری (سیزدهم میلادی) است که اکنون چهار جلد ابتدایی آن منتشر شده است.

فیلسوف ایرانی

اولین جلد از مجموعه تاریخ و ادبیات ایران، محمد بن زکریای رازی نام دارد. شاید به عنوان اولین ویژگی این جلد بتوان به مقدمه مفصلی که نویسنده بحث را با آن شروع می کند، اشاره کرد. دهقانی با تاکید بر این مطلب که تاریخ ایران در نخستین سال های انتقال از عصر ساسانی به دوره اسلامی، سخت تیره و مبهم است، به بیان وضع آن روز ایران و چرایی باقی نماندن کتاب تاریخی قابل اعتنایی به زبانی از زبان های ایرانی اشاره می کند. او با آوردن مدارکی نشان می دهد اکثر مطلق منابع دست اولی که در آنها از سرنوشت قوم ایرانی در قرن های اول تا پنجم هجری (هفتم تا یازدهم میلادی) خبری دیده می شود به زبان عربی نوشته شده اند.


نویسنده به این نکته باور دارد که بسیاری از دانشمندان ایران روح فرهنگ ایرانی را در قالب زبان عربی دمیده و در عرصه های گوناگون علمی و هنری ادبیاتی غنی پدید آورده اند که سرشار از نشانه های فرهنگ ایرانی است. کتاب محمد بن زکریای رازی را یکی از بزرگ ترین دانشمندان ایرانی می داند که زبان عربی را برای بیان مقاصد علمی خود به کار گرفته است، هر چند بسیاری او را «فیلسوف عرب» بنامند.

کثرت آرا و آثار رازی و تاثیری که پس از خود در جهان اسلام و اروپای مسیحی بر جای نهاد، او را به مهم ترین چهره علمی و فلسفی ایران در عصری تبدیل می کند که حکومت های نوپای ایرانی به تدریج تکلیف خود را از امارت و خلافت عربی جدا می کردند و به شیوه های گوناگون از آن مستقل می شدند و گاه حتی توفق پیدا می کردند.

نویسنده در ادامه مقدمه به بیان زندگی نامه و شرح کوتاهی از آثار رازی می پردازد. نویسنده در ادامه بخش اول کتاب- که حکم زیادی را در بر می گیرد- سخنان رازی را به نقل از ناصرخسرو و ابوحاتم رازی بیان می کند. این سخنان گفتار رازی درباره چهار گوهر در کتاب است.

شاعر پررمز و راز

جلد دوم از مجموعه تاریخ و ادبیات ایران، «رودکی، پدر شعر فارسی» نام دارد. همان گونه که از نام این جلد بر می آید، در این کتاب به ابوعبدالله جعفر بن محمد بن حکیم بن عبدالرحمن بن آدم الرودکی الشاعر سمرقندی یا همان رودکی پرداخته شده است. کتاب در بخش اول خود زندگی و افکار رودکی را بررسی کرده و در تفسیر آنچه بر زندگی او گذشته است، روزگاری که رودکی در آن می زیسته را یکی از بهترین دوره های تاریخ ایران و به عبارتی درخشان ترین عصر تمدن ایران پس از پیدایش اسلام معرفی می کند.


نویسنده کتاب «رودکی، پدر شعر فارسی» بیان می دارد که آگاهی از زندگی و شرح احوال رودکی بسیار اندک و آمیخته به داستان هایی است که معمولا مردمان هر روزگاری درباره انسان های مهم و مشهور می سازند و رواج می دهند. اما شاید آنچه رودکی را به عنوان شاعری مهم در تاریخ ایران زمین مطرح می کند، منظومه های داستانی او است که بخش مهمی از اشعارش را تشکیل می دهند.

نخستین و مهم ترین این مثنوی ها ترجمه کلیله و دمنه عربی ابن مقفع بود که ابوالفضل بلعمی آن را به فرمان امیر نصر سامانی به فارسی ترجمه کرد و سپس رودکی ترجمه او را به نظم درآورد. کتاب در این بخش تلاش خود را به کار می گیرد تا با استفاده از اشعار به جا مانده از رودکی و منابع مهمی که درباره او مطلب نوشته اند، شرح مختصری از زندگی آغشته به راز رودکی را به خواننده دهد. به همین دلیل با استفاده از اشعار و قصیده های او به نقل مسائل رایج درباره رودکی می پردازد و آنها را تایید یا رد می کند. کتاب در بخش بعدی خود گزیده ای از اشعار رودکی را با توضیحات در اختیار خواننده قرار داده است. 10 قصیده از اشعار رودکی در این مجموعه قرار دارد.

نسب نامه ابومنصور

«شاهنامه ابومنصوری» عنوان سومین جلد از مجموعه تاریخ و ادبیات ایران است که توسط نشر نی منتشر شده است. این جلد که در میان چهار جلد منتشر شده، حجم کمتری دارد و تنها در 48 صفحه منتشر شده، درباره کتابی است که به همت ابومنصور عبدالرزاق طوسی فراهم آمده و به شاهنامه ابومنصوری شهرت یافته است. کتاب در سطور ابتدایی خود به شاهنامه ابومنصوری اشاره می کند و می گوید که از این شاهنامه آنچه بر جای مانده فقط مقدمه ای چندصفحه ای است  که اینک کهن ترین نمونه نثر فارسی به شمار می رود.


بانی آن، ابومنصور محمد بن عبدالرزاق، یکی از سپهسالاران سامانی بود. ابومنصور در سال 246ق/ 336 ش که حاکم طوس بوده است، به وزیر خود ابومنصور معمری فرمان می دهد تا به یاری چهار تن از زرتشتیان خراسان و سیستان شاهنامه را که پیش از آن به زبان پهلوی تدوین شده بود به فارسی برگرداند. دهقانی اشاره می کند انگیزه اصلی محمد بن عبدالرزاق، برای صدور چنین فرمانی به احتمال زیاد افزودن بر مشروعیت سیاسی خود بوده تا «جای پای خود را در خراسان محکم کند.» مطالب شاهنامه محمد بن عبدالرزاق عمدتا شامل همان داستان هایی می شده است که گزارش کامل شان را در شاهنامه فردوسی می خوانیم.

دهقانی در ادامه با بیان این سوال که چرا کتابی با این اهمیت بر جای نمانده، دو دلیل اهتمام نه چندان زیاد ایران رای نثر و کلام منثور و حریف قدرقدرتی چون شاهنامه منظم فردوسی را ذکر می کند. اکنون آنچه از شاهنامه ابومنصوری در دسترس ما قرار دارد، مقدمه آن است که آن نیز دو نسب نامه را شامل می شود: نسب نامه ابومنصور عبدالرزاق و نسب نامه ابومنصور المعمری. کتاب پس از مقدمه به طور کامل مقدمه شاهنامه ابومنصوری را توضیح داده و شرح آن را بر می شمارد.

آمیزه ای از افسانه و واقعیت

«تاریخ بلعمی» عنوان چهارمین جلد از مجموعه تاریخ و ادبیات ایران است که توسط نشر نی منتشر شده است. دهقانی در این کتاب نیز همچون کتاب های پیشین با مقدمه ای تاریخ «تاریخ بلعمی» را توضیح می دهد و در ادامه در بخش دوم، گزیده ای از تاریخ بلعمی را به همراه شرح متن آن می آورد. کیومرث یا گیومرث، کیکاووس و سیاوش، گشتاسب و بخت النصر، هرمز و بهرام چوبین، بهرام چوبین و خسروپرویز، فتح المدائن، فرجام یزدگرد و قتل ابومسلم بخشی هایی است که در این کتاب از تاریخ بلعمی انتخاب و شرح داده شده است.


نویسنده در این کتاب به تاریخ خراسان پس از ساسانی می پردازد و با اشاره به دوره سامانیان و حضور آنان در خراسان به تلاش آنان برای رسیدن به دو تمدن چین و هند اشاره می کند. نویسنده در ادامه به فرمان منصور بن نوح پادشاه سامانی برای ترجمه مهم ترین کتاب جهان اسلام یعنی تاریخ الامم و الملوک معروف به تاریخ طبری اشاره می کند. کتابی که پس از ترجمه و با اضافه کردن تاریخی که سامانیان به آن مدعی بودند، تاریخ بلعمی نامیده شد.

کوشش برای درآمیختن دلبستگی های قومی و نژادی ایرانیان از قضا در ترجمه تاریخ طبری یا همان تاریخ بلعمی نمایان است. تلفیق افسانه ها و اسطوره های کهن ایرانی و قهرمانان آنها با داستان ها و پیامبران قرآنی و توراتی ترکیب جذابی را پدید آورده است که تاریخ بلعمی را از حد ترجمه تاریخ طبری بسیار فراتر برده و به کتابی تازه تبدیل کرده است.

برخی از رویدادهای مهم دوره اسلامی که طبری به آنها توجهی نکرده است در تاریخ بلعمی به تفصیل ذکر شده اند. اما انتقادی که دهقانی به این تاریخ وارد می کند آمیزه شگرفی است که بلعمی از تاریخ افسانه ای ایران و داستان های قرآنی پدید آورده و نشانه بی اطلاعی سامانیان از ایران پیش از اسلام بوده است.